Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
109 məmləkətlərimizin sərhədlərini müəyyən etməsinə görə, Araz çayının kənarından tutmuş Qaracadağ, Kər, Mahidəşt, Həvizə və Ərəbistan bizim hakimiyyətimiz altında qalmışdır. Gilan ulkası isə bizim paytaxtımız olan Qəzvindən bir günlük məsafə uzaqlıqdadır. Əgər Gilan sizin himayəniz altına keçərsə bu, bizim kədərlənməyimizə və sizin şahənşahlıq lütfünüzdən əvvəl bizə çatmış olsaydı ali əmrə riayət edib dediyinizə əməl edərdik. Novruzdan sonra sizin icazənizlə özbək tayfasının dəf olunması üçün Xorasana tərəf yollanacağam. Həmin məmləkət bizə məxsusdur‖. 271 Aramızda olan birinci sədaqət məktubunda qeyd olunmuşdu ki, ―əsgərlərimizin ayağı dəyən hər yer bizimdir‖. Xan Əhmədin bizimlə birləşmək meyli sülh müqaviləmizə zidd deyildir. Sülhnamədə də deyilirdi ki, Qaracadağ hakiminin sülh bağlamazdan əvvəl də bizimlə münasibəti yaxşı olmuşdur və Təbriz, Qaracadağ, Gəncə, Qarabağ bizim torpaqlara aiddir. Bundan sonra bu sevdadan əl çəkib, Gilan vilayətinə hücum etməməli, Əhməd xana hörmət və ehtiram göstərməlisiniz‖. 272 Heydər Evoğlunun ―Münşəat‖ında gedən bir məktub göstərir ki, Şah Abbasın Osmanlı sultanının bu təhdidamiz izahı müqabilində geri çəkilmək və Gilandan əl üzmək fikri olmamışdır. Belə ki, özünün yeni Xorasan yürüşü haqqında məlumat verdikdən sonra III Sultan Murada belə yazır: ―Xan Əhməd Gilani barədə. Birincisi, onlar qədimdən bəri bizə xərac verirlər. İkincisi, onların sikkə xə xütbələri həmişə bizim əcdadımızın adı ilə bəzənmişdi. İran hökuməti bu bəndənin ixtiyarına keçəndən sonrasa onların sikkə və xütbələri mənim adımadır. Üçüncüsü, Gilan hakimləri qızılbaş əmir və xanları zümrəsinə daxildirlər. Dördüncüsü, sizin paşaların müəyyən etdikləri sərhəd xəttində də Gilan bu bəndənin məmləkətinə daxildir‖. 273 Gilanın özünə xas olduğunu bu dörd dəlillə göstərən Şah Abbas sonra isə Gilan hakiminin cəzalandırılmasını hüquqi cəhətcə əsaslandırır: ―Əgər, sərhəd əmirlərindən biri itaətdən çıxarsa mən onu cəzasız qoya bilərəmmi? Siz bizim tərəfimizdən ona cəza verilməməsini yazmısınız. O, müsəlmanlardan da, kafir və başqa millərdən olanlardan da yazdığı kimi cizyə tələb edir və bunun adını ―sərəzər‖ qoymuşdur. Xan Əhməd müsəlmanların qadın və qızlarını özünə kəniz edib, bunu isə ―gilənam‖ adlandırmışdır. Buna görə də, onu onun tənbeh edilməsinin vacibliyi üçün onu cəzalandırdım‖. 274 Lakin Şah Abbas, bildiyimizə görə, mahir diplomat olmuşdur. Məhz buna görə də o, həmin məktubunun sonuna yaxın öz yazı tərzini dəyişir. Gilanı yenidən Xan Əhmədin ixtiyarına verdiyini bildirir. 275 Göstərmək lazımdır ki, Şah Abbas - Xan Əhməd münasibətləri get-gedə daha da kəskinləşir və Osmanlı - Qızılbaş əlaqələrinin gərginləşməsinə səbəb olurdu. Həmin məsələni araşdırmaqdan ötrü dəfələrlə bir ölkədən başqa ölkəyə elçilər yollanmış, Səfəvi hökmdarı ilə Osmanlı vəziri və sultanın müəllimi arasında yazışmalar olmuşdur. 276 Bu məsələyə hətta 110 Osmanlı sədr-əzəminin qarışması (―Məsləhətim budur ki, sultanımızın fikrinə zidd hərəkət etməyəsiniz‖) 277 hadisələrin yaxın zamanda daha da kəskinləşəcəyindən xəbər verirdi. Şah Abbasın Molla Sədəddin Məhəmmədə (Sultanın müəlliminə - Ş,F.) göndərdiyi dörd məktubun hamısında Səfəvi hökmdarı dəfələrlə Xan Əhmədə qarşı gördüyü tədbirlərində özünü haqlı saymış, hərəkətlərinə bəraət qazandırmağa çalışmışdır: ―Biyəpiş Gilanın Xan Əhmədi bizim xanədanın təbəəsi, mülazimi və yetişdirməsidir. O, mənə qarşı üsyan etdi çarəsiz qalıb bir dəstə əsgəri Gilana yolladım. O isə canının qorxusundan bir gəmiyə minib Şirvana getdi. Siz imkan verməyin ki, qərəzkar və fitnəkar adamların sözü ilə fitnə-fəsad yaransız və islama pənah verən padşahın lütfkarlığı sayəsində yaranan sülhə zərər dəysin‖. 278 Səfəvi - Gilək münaqişəsi, nəyahət ki, IV Sultan Məhəmmədin hakimiyyətinin ilk illərində Xan Əhmədin Türkiyəyə qaçmasına səbəb oldu. Yeni Osmanlı hökmdarına Şah Abbasın yolladığı bir məktubda ―Xan Əhməd Gilaniyyə və Nəcəfquluya aman vermək köhnə şərtlərimizə müxalif bir əməldir‖ cümləsi şahın hələ də Gilan hakimindən əl çəkmədiyini göstərir. Tezliklə şaha cavab məktubu yazan IV Sultan Məhəmmədin aşağıdakı cümlələrindən göründüyü kimi, sultanın Xan Əhmədi geri qaytarmaq fikri yoxdur: ―Sizə məlum olsun ki, Əhməd xan Gilana hələ Sultan Murad xan zamanında Rum məmləkətinə qədəm basmış, ona pənah gətirmiş və inayətə nail olmuşdur. Onun İraqa göndərilməsi də həmin sultanın icazəsi ilə baş vermişdi. İndi o, qoca və zəifir. Bir küncə düşüb güclülük məqamında özünə yer tapmışdır. Ondan intiqam almaq rəva deyildir‖. 279 Xan Əhmədin ―Güclülük məqamında‖ olduğunu yazmaqla məhz öz gücünü nümayiş etdirən IV Sultan Məhəmməd Nəcəfqulu məsələsi ilə məşğul olacağını Səfəvi şahın bildirir, lakin belə məsələlərin əhəmiyyətsiz olduğunu qeyd edir: ―Bizim adamlarımızdan Bayazid bəy və Davud xanın oğlu da, heç bir səbəb olmadan sizin diyara qaçmışlar. Onlardan başqa bir neçə də müxalifət edərək o tərəfə getmişdir. Amma biz belə cüzi işlərə fikir vermirik, çünki xatirimiz aram, dövlətimiz möhkəmdir‖. 280 Göstərmək lazımdır ki, Xan Əhməd h. 1005 (m. 1597)-ci ildə Bağdadda vəfat etmiş və bu xəbər Şah Abbasın böyük sevincinə səbəb olmuşdu. Ə. Nəvainin fikrincə, Bağdadda Osmanlı himayəsində olan Xan Əhməd yeni Səfəvi - Osmanlı ixtilafının başlanması səbəb ola bilərdi, onu vəfatı ilə əlaqədar belə ixtilaf üçün heç bir səbəb qalmadı. 281 Elə həmin il Şah Abbasa ikinci xoş xəbər də çatdırıldı. İstanbulda girov saxlanılan Heydər Mirzə taun xəstəliyindən ölmüşdü. Şah Abbas taxta çıxdıqdan sonra həmişə Heydər Mirzənin Osmanlılar tərəfindən siyasi bir alət kimi, ―padşah‖ adlandırılıb. İrana göndərilə biləcəyindən qorxmuşdu. 282 Vəziyyət, bütün bunlara baxmayraq, gərginləşməkdə idi. Osmanlı Türkiyəsi Səfəvilər dövlətinin bir çox torpaqlarını öz əlinə saxlamaqla bərabər, eyni zamanda bir sıra ölkələri ilə də siyasi nifaqda idi. Səfəvilərin yeni şahı olan gənc Abbas Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|