Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
115 Məhəmmədin oğlu, Azərbaycan hakimi Qara Yusif Teymurdan fərar edib, sultane- Misirə iltica etdikləri vaxt‖ 15 Teymurləng tərəfindən Misirə və Osmanlı dövlətinə və əksinə, onlardan Teymurləngə göndərilən elçilərə olan münasibət yuxarıda dediyimizə aid yüzlərlə misaldan bir nümunədir. Belə ki, Teymurləngin Misir Sultanı Bərquqa h. 804 (m. 1401)-cü ildə göndərdiyi elçi dərhal qətlə yetirilmiş, Misir sultanına pənah aparmış Sultan Əhməd və Qara Yusif-Teymur sarayına göndərilməmişdi. Bu məsələ ilə əlaqədar Teymurun göndərdiyi ikinci elçi heyəti Sultan Əhməd və Qara Yusifin yenicə himayəsinə sığındıqları Sultan İldırım Bayazidə göndərilmiş, elçinin gətirdiyi məktubda, ―mabeyndə olan məhəbbətin ədavətə mübəddəl‖ olmaması üçün onların hər ikisinin Teymurilərə təslim edilməsi tapşırılmışdı. Tarixçi Hüseynin məlumatına görə, ―qətle-rəsul vəze-məqbul‖ olmadığı üçün Sultan Bayazid elçinin geri qaytarılmasına icazə vermiş, Teymurun təhdidinə təhdidli cavab göndərmişdi. 16 Məsələ bununla bitmir. Teymurləngin Sultan Bayazidə ikinci dəfə yolladığı elçi Rum sultanı tərəfindən həbs edildi. 17 Mənbənin məlumatına görə, əmir Teymur öz elçisinin ―ihanət‖ (təhqir) olunmasından qəzəblənmiş, Kəmax qalasını mühasirə etmiş və zorla ələ keçirmişdi. 18 I Şah İsmayıl tərəfindən təhqiramiz ―hədiyyələr‖ və məktubla Sultan Səlimin sarayına göndərilən qızılbaş elçiləri dəhşətli cəzaya məruz qalmış, onların qulaq və burunları kəsilmiş, həqarətlə geri qaytarılmışdılar. 19 Osmanlı müəllifi Heydər Çələbinin ―Ruznamə‖ əsərində I Səlimin Çaldıran səfəri zamanı danışıqlar aparmaqdan ötrü 1514-cü ilin avqust ayının 22-də Osmanlı ordusuna gələn elçilərin dərhal qətlə yetirilməyi barədə məlumat vardır: ―Ərzuruma tabe olan Alacalar adlı yerdə əvvəlcə, qızılbaşlardan gələn elçilər qətlə yetirildilər‖. 20 Həmin müəllifin başqa bir məlumatına görə, Osmanlıların Çaldırandakı qələbəsi günü (23 avqust 1514) ―Şah İsmayılın həbsdə saxlanılan elçisi qətlə yetirildi‖. 21 Bəzən isə, elçini yollayan adamdan dəhşətli qisas almaqdan ötrü elçini yandırırdılar. Həsən bəy Rumlunun məlumatına görə, h. 937 (1530/31)-ci ildə Səfəvilərə xəyanət etmiş Ölmə Təkəlinin I Şah Təhmasibə göndərdiyi elçi Ürkməz bəy Zülqədər diri-diri Təbrizdə yandırılmışdı. 22 XV əsrdə elçi heyətinin üzvlərinin sayı əsasən yüz nəfərdən artıq olmurdu. Fəzullah ibn Ruzbehan yazır ki, ―O, (elçi – Ş. F.) böyük əmirlərdən biri idi və onu yüz qulam müşayiət edirdi‖. 23 XVI əsrdə isə, xüsusilə I Şah Təhmasibin hakimiyyəti dövründə onların sayı xeyli artırılmış, müxtəlif vaxtlarda hətta bir neçə yüz nəfərə çatmışdı. Belə ki, Şah Təhmasibin özünün yazdığına görə h. 969 (m. 1561/62)-cü ildə Sultan Süleyman tərəfindən I Şah Təhmasibin yanına göndərilən bir elçi heyətində ―iki mötəbər elçidən başqa, xandgarın (Osmanlı sultanının – Ş. F.) 200 qulamı və həmin iki elçinin 300-ə yaxın adamı vardı‖. 24 Tarixçi Həsən bəy Rumlu bu rəqəmləri daha da dəqiqləşdirib, Rumdan Azərbaycana gələn elçilərin Mərəş hakimi Əli paşa və 116 Qapıçıbaşı Həsən ağa olduqlarını bildirərək, onların 706 nəfərlə birgə gəldiklərini xəbər verir. 25 Getdikləri ölkədə elçilərin qalma vaxtı qoyulan məsələnin mahiyyətindən, onun həll olunma müddətindən asılı olmuşdur. Məsələn, Şah Abbas h. 1004 (m. 1596)-cü ildəözünün sərhəd bəylərbəyisi Zülfüqar xanı elçi sifətilə Osmanlı sarayına göndərmiş, lakin həmin elçi IV Sultan Məhəmməd Macarıstanla müharibəyə yollandığından, iki il Türkiyədə qalıb onu gözləməli olmuşdu. Məlumata görə, bu yeni Osmanlı sultanının taxta çıxması münasibətilə göndərilən Zülfüqar xan özü ilə birgə apardığı ―300 mülazim və seçmə atlarla İstanbula getdi və orada elə xərclər etdi ki, türklər onu israfçı və səfeh kimi qəbul etdilər‖. 28 Bildiyimiz kimi şahzadə Sultan Bayazid öz atası və qardaşının təqibindən qurtularaq, Səfəvi sarayına sığınmış və orada iki ildən artıq qalmışdı. Bu müddət ərzində həmin məsələ ilə əlaqədar hər iki ölkə arasında dəfələrlə elçi mübadiləsi baş vermiş, biri digərinə hədiyyələr göndərmiş, uzun-uzadı yazışmalar olmuşdur. Bir məlumata görə Sarı Abdulla Əfəndinin ―Dəsturülinşa‖ əsərində həmin yazışmaların 20-sinin sürəti dərc edilmişdir. 27 Nəhayət, Osmanlı-Səfəvi sazişinin bir bəndinə (―Tərəflərin birinin adamı ikincisinə sığınarsa, o, geri qaytarılmalıdır‖) əsaslanaraq 969-cu il zilqədə ayının 21-də (12 iyul 1561) Sultan Bayazid türk elçiləri Xosrov paşa və Qapıçıbaşı Əli ağaya qaytarıldı. Elçi heyəti Sultan Bayazidi və onun mindən çox mülazimini dərhal, elə Qəzvin şəhərindəcə qətlə yetirdi. Buradan, elçilərə verilən səlahiyyətlərin bəzən olduqca böyük olduğu aşkara çıxır. Elçilərin getdikləri ölkəyə apardıqları hədiyyələr barədə də mənbələrdə məlumat vardır. Şübhəsiz, göndərilən elçi qiymətli hədiyyələrlə yola düşür, hədiyyələri təntənəli şəkildə hökmdara təqdim edir, məhz bu vasitə ilə ona tapşırılan diplomatik missiyanı öz dövlətinin və xalqının xeyrinə həll etməyə çalışırdı. Şah Təhmasibin ―Təzkirə‖sində bu barədə belə qeyd vardır: ―Mən Zəncana çatan kimi, Keçəl Pirəlini hədiyyə və peşkəşlərlə elçi kimi xandgarın yanına yolladım ki, bəlkə dava-dalaş aradan götürülə‖. 28 Şah Təhmasib, öz şah və şair atasından fərqli olaraq, pulun qədrini bilmiş, görmüş olduğu işin müqabilində həmişə əvəzini almağa cəhd etmişdir. O, İstanbuldan Səfəvi sarayına gələn elçiləri bu sözlərlə qarşılayır: ―Paşa həzrətləri və Həsən ağa. Xoş gəlib, səfa gətirmisiniz. Həzrət xandgar nə buyurubsa, onu da edərəm. Ancaq bu böyük xidmətin müqabilində həzrət xandgardan və Sultan Səlimdən onların özlərinə layiq mükafat istəyirəm‖. 29 Bəzi müəlliflər hədiyyələrin nədən ibarət olduğunu təfərrüatı ilə verir, bəziləri isə onları ümumi sözlərlə (―bol peşkəşlər‖, ―çoxlu töhfələr‖, ―yaxşı xələtlər‖) ifadə edirlər. Elçilərin apardıqları şeylər arasında şahin (alıcı quş), ov heyvanları, fil, dəvə, at, qatır, zinət şeyləri, kitablar və bəzi hallarda gözəl qız, qadın və qullar da olurdu. Bu haqda tarixi qaynaqlarda məlumat olduqca çoxdur. Bəzən nəğd pul da aparılır və təhvil verilirdi. Şahzadə Bayazidin qətlindən sonra Sultan Süleyman tərəfindən Qəzvinə Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|