Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
121 Azərbaycanın deyil, eyni zamanda bütün Zaqafqaziya və Yaxın Şərq ölkələrinin tarixində mühüm rol oynamışdır. Müxtəlif ölkələrin, həmçinin Azərbaycanın şərqşünas və tarixçi alimlərinin orta əsrlər tariximizin müxtəlif məsələlərinin, o cümlədən Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin öyrənilməsi sahəsində dəyərli əsərləri vardır. Lakin bizim tərəfimizdən tədqiq edilən bu məsələ ilk dəfədir ki, ayrıca götürülmüş bir mövzu kimi sırf Azərbaycan-Türkiyə qarşılıqlı əlaqələri baxımından işlənilmişdir. Mövzunun qələmə alınmasının beynəlxalq əhəmiyyəti də böyükdür, çünki hər iki ölkə tarixinin baş verən hadisələrin zənginliyi və mürəkkəbliyi baxımından obyektiv şəkildə araşdırılmasının bu gün üçün faktiki əhəmiyyəti az deyildir. Belə ki, bu sətirlərin müəllifi XV-XVI əsrlər Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin məhz hansı zəmin üzərində yaranmış olduğunu göstərməklə, illər boyu böyük insan tələfatı, iqtisadi çətinlik və məhrumiyyətlərə səbəb olmuş qanlı döyüş və müharibələrin gərəksizliyini bir daha nəzərə çatdırmış, dinc yanaşı yaşamaq prinsipinin zəruriliyini bir daha xatırlatmışdır. Problemin tədqiqində ilkin mənbələrin, o cümlədən Şərq mənbəşünaslığında sənəd xarakterli tarixi qaynaqların-məktubların, hökmlərin, fəthnamələrin, səfir məlumatlarının diqqətlə öyrənilməsi qarşıya qoyulan mövzunun aktuallığını səciyyələndirən amillərdən olmuşdur, çünki tarixi salnamə xarakterli mənbələr tədqiqatçılar tərəfindən gen-bol istifadə olunduğu halda, əhəmiyyəti böyük olan sənədli mənbələr tədqiqata nisbətən çox az cəlb edilmişdir. Oxuculara təqdim edilən bu kitabın Azərbaycan və Osmanlı imperiyası arasında bütün XV-XVI əsrlər boyu baş vermiş qarşılıqlı münasibətlərin aydınlaşdırılması baxımından əhəmiyyəti inkar olunmazdır. Orada göstərilmişdir ki, tədqiq olunan dövr boyu bütün Azərbaycan feodal dövlətləri ilə qonşu Osmanlı imperiyası arasında münasibətlər birmənalı olmamış, hər iki əsr boyu dövlətlərarası mənafe baxımından müxtəlif dəyişikliyə məruz qalmışdır. Oxucuların nəzərinə xüsusi olaraq çatdırılmışdır ki, XV əsrdə Azərbaycan Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin yaranması və fəaliyyəti, Şirvanşahlar dövlətinin öz müstəqilliyini qorumaq məqsədi ilə Osmanlı imperiyasına qarşı tutduğu düzgün mövqe, XVI əsr Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin təşəkkülü, inkişafı və Osmanlılarla əlaqələri Azərbaycan tarixinin ən əlamətdar mərhələlərindən biri olmuşdur. Əsərdə Azərbaycan-Türkiyə müharibələrinin başvermə səbəblərinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Dövlətlərarası münasibətlərin tənzimlənməsində diplomatik görüşlərin əhəmiyyəti, elçi və elçi heyətlərinin bir ölkədən başqa ölkəyə göndərilmə tərzi, elçi-səfirlərin dərəcələrinin müəyyənləşməsi bu kitabda müəllif tərəfindən xüsusi araşdırılmışdır. Əsərdə Azərbaycanın göstərilən dövrdə yalnız Türkiyə ilə deyil, həmçinin Orta Asiya, Suriya, Misir, Rusiya, Gürcüstan, Venesiya, Almaniya, Portuqaliya və başqa ölkələrlə də münasibətləri haqqında müəyyən məlumat vardır. 122 Bizim qənaətimizə görə, əgər əsasən müxtəlif Qərb dövlətlərinin təhriki ilə Osmanlı imperiyası və müxtəlif Azərbaycan dövlətləri arasında XV-XVI əsrlərdə tez-tez baş vermiş qanlı münaqişə və ixtilaflar olmasaydı, həmçinin bu dövlətlər arasında qarşılıqlı münasibətlər düzgün istiqamətə yönəldilsəydi, bəlkə də dünyanın bu günkü xəritəsi başqa görünüş almış olardı. Sitat gətirilmiş mənbə və ədəbiyyat Qaraqoyunlu dövləti və Osmanlı imperiyası 1. Faruq Sumer, Qaraqoyunlular, I c, Ankara, 1984, səh. 34-35. 2. Yenə orada, səh. 35. 3. Yenə orada. 4.Джафар Ибрагимов. Феодальные государства, на территории Азербайджана XV века, Баку, 1962, səh. 26. 5. Mir Bəxtəvər xan. Miratül-aləm. Özbəkistan EA Əlyazmalar İnstitutunun kitabxanası, inv. №5, vər. 117 b , Дж. Ибрагимов. Феодальные, səh. 27. 6. Firidun bəy. Münşəati-səlatin, İstanbul, h. 1274, I c. Səh. 112-113. 7. Yenə orada, səh. 125. 8. Heydər Evoğlu. Münşəat (Bax: Teymur və Şah İsmayıla qədər İran tarixinin sənəd və məktubları. Fars dilində, toplayanı d-r Əbdülhüseyn Nəvai. Tehran h. 1341, səh. 128-131). 9. Firidun bəy. Münşəat, I c. Səh. 125-127. 10. Yenə orada, səh. 127-128. 123 11. Bəkir Sidqi Baykal. Uzun Həsənin Osmanlılara qarşı qəti mücadiləyə hazırladıqları və Osmanlı – Ağqoyunlu hərbinin başlanması. Türk Tarix Qurumunun bülleteni, c. XXI, №82, Ankara, 1957, səh. 261ş 12. Firidun bəy. Münşəat, I c. Səh. 128-131. 13. Yenə orada, səh. 131-132. 14. Yenə orada, səh. 132-134. 15. Yenə orada, səh. 135-136. 16. Yenə orada, səh. 140-142. 17. Yenə orada, səh. 135. 18. Хюсейн. Бедаи ул-вегаи (Удивительные события), часть 1-2, Москва, 1961, vər. 101а. 19.Tarixe-Nişançı Məhəmməd paşa. İstanbul, h. 1290. 20. Hüseyn. Göstərilən əsər, vər. 103a; Tarixe-Nişançı Məhəmməd paşa. Səh. 117- 118. 21. Kamran Kürün. Türklər və türk dövlətləri tarixi, Ankara, 1984, səh. 486-487. 22. Yenə orada. 23. Firidun bəy. Münşəat, I c. səh. 151-152. 24. Yenə orada, səh.152. 25. Yenə orada, səh. 153 26. Yenə orada, səh. 142. 27. Yenə orada, səh. 153. 28. Yenə orada. 29. Ə.Nəvai. Teymur və Şah İsmayıla qədər. səh. 179. 30. Firidun bəy, Münşəat, I c. səh. 154. 31. Yenə orada. 32. Yenə orada, səh. 155. 33. Yenə orada, səh. 157-158, 159. 34. K.Kürün. Göstərilən əsər. səh. 487. 35. Həsən Rumlu. Əhsənüt-təvarix, IX c. Tehran, h. 1349. Səh. 112; Şahin Fərzəliyev. Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə. Bakı, 1983, səh. 92-93. 36. Firidun bəy, Münşəat, I c. səh. 159. 37. Yenə orada. 38. Həsən Rumlu. IX c. səh. 110. 39. Yenə orada. 40. Yenə orada. Ş.Fərzəliyev, Azərbaycan. səh. 93-94. 41. Yenə orada. 42. Əbdi bəy Şirazi. Təkmilətül-əxbar. Azərbaycan EA Tarix İnstitutunun Elmi arxivi, inv. 5067, vər. 234b; Minorsky V. The Clan of the Qara-Qoyunlu Rulers, Melenges F. Körpülü, İstanbul, 1953, səh. 62; Şahin Fərzəliyev, Azərbaycan. səh. 94. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|