Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
119 Təhmasibin elçisi Fərruxzad bəy tərəfindən imzalanmışdı. 41 962-ci ilin rəcəb ayının 8-də (29 may 1555) imzalanmış Amasya sülh müqaviləsi, Hammerə görə, Osmanlı Türkiyəsi və Səfəvi dövləti arasında bağlanan ilk rəsmi müqavilə idi. 42 burada elçinin malik olduğu böyük səlahiyyət nəzərə çarpır. Sultan Süleymanın h. 975-ci ildə (1566) vəfatından sonra taxta cülus edən II Sultan Səlimin təbriki üçün Şah Təhmasib 70 gəz uzunluğu olan bir məktub yazdırmış və onu öz elçisi Şahqulu Sultan Səlimin təbriki vasitəsilə Ədirnəyə yollamışdı. 43 Mənbənin məlumatına görə, həmin elçi heyəti göndərilən töhfələri yeni sultana təqdim etmiş, bir neçə ay orada qalmış və sonra geri dönmüşdü. 44 Hammer elçi Şahqulu Sultanın Osmanlı dövlətinə münasibətilə daha müfəsəl məlumat vermişdir. O, yazır ki, Ədirnə şəhərində Avstriya ilə sülh barədə danışıqlar aparılarkən, sultanın cülusunu təbrik etmək üçün İran elçisi də gəldi. 120 nəfərdən ibarət elçilərin hamısının başında zərli saplarla tikilmiş papaqlar vardı. Onları 200 süvari, 400 tacir müşayiət edir, 19 min (?) at, dəvə və qatır onların libaslarını və gətirdikləri yükləri daşıyırdı. Elçi heyəti İstanbula çatdıqda vəzir Piyalə paşa onları çpv böyük nəzakətlə salamladı. Bu cür təmtəraqlı qəbul mərasimi hələ heç bir başqa səfirə göstərilməmişdi. Başqa ölkələrin səfirlərinə də əmr olunmuşdu ki, İran elçilərini qarşılamaq üçün küçələrə çıxıb, onları gedəcəkləri yerlədə salamlasınlar, ―Vəzire- əzəm (baş vəzir Piyalə paşa – Ş.F.) iki gündən sonra Ədirnədə Şahqulu Sultanın şərəfinə böyük bir ziddiyət verdi. Sonrakı məlumatdan aydın olur ki, aparılan hədiyyələr içərisində səfirin özünə məxsus töhfələr də olmuşdur. Üç gündən sonra Şahqulu Sultanı şəxsən qəbul edən Sultan Səlimə Şah Təhmasibin yazdığı 1500 sətrlik məktub da verildi. 44 dəvə yüklərinin 34-ü şahın, 10-u Şahqulu Sultanın hədiyyələri idi. 45 Həmin səfarət heyətinin ən məsul vəzifəsi isə, şübhəsiz ki, 1555-ci il Osmanlı-Səfəvi sülh müqaviləsinin ―təzələnməsi‖ (yenidən imzalanması) olmuşdur. 1575-ci ildə Şah Təhmasib Osmanlılarla danışıq aparmaqdan ötrü Rəvan hakimi Məhəmməd ibn Sultanı (Məhəmmədi xan Toxmaq Ustaclını – Ş.F.) İstanbula yollayır. Elçiyə lazım olan şeylərin tədarük olunması üçün bütün yol boyundakı bəylərə və qazilərə ehkami-şərifə (sultan hökmü – Ş.F.) göndərilmişdir. Buyururam ki, o gəlib bizim sərhədə çatan kimi dərhal mənə xəbər verilsin. Adı çəkilən Uveys və sənin (Ərzurum bəyin Ş.F.) bir nəfər Mütədeyyin (pak, dindar adam – Ş. F.) katibin ona qoşulsun, yolda-izdə heç kimlə görüşməsin, yuxarı canibə (Səfəvilər dövlətinə - Ş.F.) meyli olanlarla söhbət etməsin. Əgər ona yaxınlaşıb öz məhəbbətini izhar edən adam olarsa, o adamın kimliyi öyrənilsin, kəndi, adı və əsl-nəsəbi müəyyən edilsin. Üveysə tapşır ki, ona kömək etsin, bütün Gəz (gəzi – şahi) Şardenə görə 54,745 sm-ə bərabər olmuşdur (Bax: В. Хинц. Мусульманские меры и веса с переводом в метрическую систему, Москва, 1970, səh. 63). Demək, Şah Təhmasibin II Sultan Səlimə göndərdiyi məktub 66,32 metr uzunluğunda idi. 120 ehtiyacı təmin olunsun, amma rəiyyətə zülm edilməsin, müftə, havayı heç kimdən heç nə alınmasın. Alınan şeylər günün nırxı üzrə ağca ilə alınsın. Əgər mənim bu əmrimə müxalif bir əməl baş verərsə, mən bunu onun özündən (elçidən – Ş.F.) soruşaram‖. * 1590-cı il İstanbul sülh müqaviləsinin hazırlanması və imzalanmasında da, elçi-səfirlərin xüsusi rolu olmuşdur. Firidun bəyin ―Münşəati-səlatin‖ adlı rəsmi məktublar toplusunda IV Sultan Məhəmmədin Səfəvi elçisi Nizaməddin Əhməd ağa haqında yüksək fikirləri vardır. Məktubda gedən bir neçə cümlə ilə həmin elçinin fəaliyyəti göstərilir: ―Adı çəkilən səfir özünün elçilik qayda-qanununu yüksək səviyyədə yerinə yetirdi. O, bizim izzət büsatımıza təşrif gətirməzdən əvvəl (yəni görüşdən qabaq – Ş. F.) müdrik vəzirlərimiz və müşküllər açan vəkillərimizlə danışıq apardı, nəzərə çatdırılası bütün mətləbləri ərz etdi, xələt alaraq mürəxxəs oldu‖. 46 Hökmdardan hökmdara yollanan dostluq məktublarının sonunda bir qayda olaraq, vəzifəsini ləyaqətli yerinə yetirən elçi-səfir barədə xoş sözlər yazılır, onun ehtiramla geri qaytarıldığına dair məlumat verilirdi. Yenə həmin sultanın şaha yazdığı məktubun sonunda oxuyuruq: ―Elçilik barədə sizə məlum olsun ki, dostluq qayda-qanununun yenidən imzalanması və səmimiyyətin daha da artırılması üçün bizim yanımıza göndərdiyiniz elçi öz səfarət vəzifəsini böyük riayətlə ibraz etmişdir‖. 47 Sultan bunula da kifayətlənməyərək əlavə edir: ―O ədəbli səfir öz vəzifəsini böyük diqqətlə yerinə yetirdi‖. 48 Başqa bir məktubda isə səfir barədə belə qeydlər vardır: ―Səfir ali astanamızı öpdükdən sonra qayıtması üçün icazə alıb, bizim hümayun naməmizlə özünün gəldiyi ölkədən elçinin geri qayıtması üçün hökmdarın xüsusi icazəsi olmalı idi. Osmanlı sultanlarına təqdim edilən məktubların əksərində bu barədə təkidələ yazılmış cümlələr vardır. Beləliklə, qeyd edilməlidir ki, hər bir zamanda olduğu kimi XV-XVI yüzilliklərdə də elçi-səfirlərin rolu böyük olmuş, onlar ölkələr və hökmdarlar arasında münasibətlərin yaxşılaşması uğrunda fəaliyyət göstərmişlər. Nəticə Azərbaycan, xüsusilə onun Araz çayından cənubda yerləşən hissəsi XV- XVI əsrlərdə müəyyən tarixi şərait və səbəblər üzündən bir neçə feodal dövlətin yarandığı, habelə tərkibinə Yaxın Şərqin bir çox ölkələrinin də qatıldığı bir ərazi olmuşdur. XV əsrdə Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin, XVI əsrdə isə Səfəvi dövlətinin yaranması və onların ayrı-ayrılıqda Osmanlı imperiyası ilə münasibətləri, həmçinin göstərilən dövr hadisələrində Şirvanın rolu yalnız * Osmanlı devleti ile azerbaycan türk halıkları arasındakı münasibetlere dair arhiv belgeler, II c. Ankara, 1993, c. 3-4 Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|