Azərbaycan xalqının dahi oğlu, ümummilli lider
1
Azərbaycan xalqının dahi oğlu, ümummilli lider
HEYDƏR ƏLĠYEVĠN
Unudulmaz xatirəsinə həsr olunur
...İrəvan Ermənistana azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarananda, məhz Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən verilmişdir. İrəvan xanlığında yaşayan insanların
əksəriyyəti azərbaycanlı idi. Zəngəzur mahalında yaşayanların hamısı azərbaycanlı
idi. Ona görə, tarixi baxımdan da bu, bizim torpağımızdır.
ĠLHAM ƏLĠYEV,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
2
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutu
və Regionların İnkişafı İctimai Birliyinin birgə layihəsi
Bu kitabda görkəmli Azərbaycan sərkərdəsi Nadir şahın yaratdığı Əfşar
süqutundan sonra meydana gəlmiş Azərbaycan dövlətlərindən birindən – İrəvan
xanlığından (1747-1828) bəhs olunur. Tərkibolunmaz ilkin mənbələr əsasında bu
dövlətin Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olduğu sübuta yetirilir.
Monoqrafiyada İrəvan xanlığı əhalisinin etnik tərkibi ilkin mənbələr əsasında
araşdırılmış və erməni müəlliflərinin xanlığın xristian əhalisi barədə uydurma
fikirlər - əhalinin əksəriyyətinin güya ermənilərdən ibarət olması ideyası ifşa
olunmuşdur. Bundan əlavə, İrəvan xanlığının sosial-iqtisadi həyatı, sərhədləri və
inzibati bölgüsü, daxili idarəçilik sistemi və xarici siyasəti tərkibedilməz dəlillərlə
işıqlandırılmışdır. Əsərdə İrəvan xanlığının XIX əsrin əvvəllərində yadelli
işğalçılara qarşı qəhrəmancasına mübarizəsi, böyük çətinliklə Rusiya imperiyası
tərəfindən işğal edilməsi, ən əsası isə işğal şəkildə köçürülməsi geniş əksini
tapmışdır. Əsas məqsəd Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan bir dövlət –
İrəvan xanlığı haqda elmi ədəbiyyatda indiyə qədər mövcud olan saxta, uydurma
fikirləri ifşa etmək, real elmi ictimaiyyətə və oxuculara olduğu kimi çatdırmaqdır.
3
AZƏRBAYCAN MİLLİ
ELMLƏR AKADEMİYASI
A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu
ĠRƏVAN XANLIĞI
Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan
torpaqlarına köçürülməsi
2010, Bakı, Azərbaycan
4
AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu
Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur
Elmi redaktor
Əməkdar elm xadimi, AMEA-nın müxbir üzvü,
t.e.d.,prof. Yaqub Mahmudov
Elmi redaktor müavini
t.e.d., prof . Tofiq Mustafazadə
Məsul redaktor
t.e.n. Güntəkin Nəcəfli
Üz qabığı
İrəvan şəhəri, Böyük məscid. Dübua de Monpere F.
Müəlliflər
Əməkdar el xadimi, AMEA-nın müxbir üzvü, t.e.d., prof. Yaqub Mahmudov,
t.e.d., prof. Tofiq Mustafazadə, t.e.d., prof. Süleyman Məmmədov, t.e.n. prof.
Güntəkin Nəcəfli, Nazim Mustafa, t.e.n. Gövhər Məmmədov, t.e.n. Hacı Həsənov,
t.e.n. İsrafil Məmmədov, t.e.n. Vidadi Umudlu, t.e.n. Səidə Hacıyeva, t.e.n. İradə
Məmmədova, t.e.n. Nigar Gözəlova
Redaksiya heyəti
Əməkdar elm xadimi, AMEA-nın müxbir üzvü, t.e.d., prof. Yaqub Mahmudov
elmi redaktor), t.e.d., prof. Tofiq Mustafazadə (elmi redaktor müavini), t.e.n.
Güntəkin Nəcəfli (məsul redaktor), akademik İsmayıl Hacıyev, t.e.d., prof. Fuad
Əliyev, t.e.d. Kərim Şükürov, fəls.e.d. Sabir Əsədov, t.e.n. Cəbi Bəhrəmov, t.e.n.
Elmar Məhərrəmov
5
Kitabın içindəkilər
Ön söz
Ermənilərin XIX əsrdə Şimali Azərbaycan torpaqlarına
köçürülməsi tarixi həqiqətdir.............................................................................16-33
İrəvan xanlığı Azərbaycanın dövlətçilik
tarixinin ayrılmaz tərkib hissəsidir.....................................................................35-68
Xanlığın əhalisi................................................................................................69-100
Sosial-iqtisadi həyat.......................................................................................101-137
Xanlığın sərhədləri, inzibati bölgüsü və idarəçilik
Sistemi..........................................................................................................139 -184
Mədəniyyət....................................................................................................185-247
Xarici siyasət.................................................................................................249 -284
Rusiya imperiyasının və Qacarlar
dövlətinin işğalçılıq planları...........................................................................285-321
İrəvan xanlığının Rusiya imperiyası tərəfindən
işğalı...............................................................................................................323-371
İşğal olunmuş İrəvan xanlığı ərazisinə ermənilərin
İrandan və Osmanlı imperiyasından kütləvi
surətdə köçürülməsi......................................................................................373-499
İrəvan xanlığı ərazisindəki azərbaycanlılara məxsus yer
adlarının kütləvi surətdə dəyişdirilməsi. Müasir
vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırım........................................................501-580
Son söz əvəzinə
Vətən torpağından pay verən Vətənsiz qalar!...............................................581-588
İxtisarlar........................................................................................................589-590
Mənbələr və ədəbiyyat..................................................................................591-608
The resume....................................................................................................609-612
Резюме..........................................................................................................613-617
Dostları ilə paylaş: |