Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
62
ancaq qadın işlərinin görülməsi forması kimi başa düşülürdü"[28]. Lakin bunu Azərbaycanın bütün bölgələrinə şamil etmək olmaz. Etnoqrafik ədəbiyyatda təsadüf edilən belə bir fikirlə də razılaşmaq olmaz ki, qarşılıqlı yardım forması olmaq etibarilə "iməcilik" əsasən qadınlar arasında yayılmış, guya yalnız yunun daranmasında, yun ipliklərin hazırlanmasında qonşu qadınlar bir- birilərinə kömək etmiş[29], müəyyən ictimai-iqtisadi səbəblər üzündən isə o bəzi ərazilərdə özünün ilkin məzmununu saxlamaqla yanaşı, həm də təsərrüfat işlərinin görülməsində tətbiq edilmişdir"[30]. Əksinə, adından məlum olduğu kimi, yunan dilində "köməkləşmə" mənasını verən "iməcilik" Azərbaycanda ellinizm dövründə təşəkkül tapdığı vaxtlarda insanların bütün əmək fəaliyyəti sahələrini əhatə etmiş, sonralar isə ayrı-ayrı bölgələrdə əhalinin təsərrüfatının və məişətinin müxtəlif sahələrində hoy, cey, əvrəz, mödgəm, ortaqlıq, şəriklik, növbələşmə, damazlıq, ziyanlıq, alışma və s. lokal onun yeni-yeni formaları yaranmışdır. Etnoqrafik ədəbiyyatda bəzən belə bir yanlış fikrə də rast gəlmək olur ki, guya müasir Azərbaycan kəndində müxtəlif məzmun və mahiyyətli qarşılıqlı yardım formalarının lokal adları "xalqın leksikonundan çıxdığından, el köməkliyi ilə görülən bütün işlər "iməcilik" istilahı altında birləşdirilmişdir ki, bu da əslində "subbotnik" adı ilə məlum olan rus istilahının dilimizə kor-koranə tərcümə edilməsindən irəli gəlmişdir"[31]. Həqiqətdə isə müasir Azərbaycan və rus dillərində işlədilən "iməcilik" və "subbotnik" sözləri ekvivalent məzmuna malik olsalar da, mənşəcə müxtəlifdirlər. Məlumdur ki, ruslarda "subbotnik" adı altında görülən könüllü və təmənnasız kollektiv işlər öz adını həmin işlərin görüldüyü həftənin yeddi günündən birinin adı olan "subbota" sözündən götürmüşdür; çünki ruslarda, bir qayda olaraq, könüllü və təmənnasız görülən kollektiv işlər "voskresenye" adlanan istirahət günündən əvvəlki, "subbota" adlanan gündə icra edilir. Halbuki “iməcilik” qədim ellinizm dövründə yaranmış yunan mənşəli sözdür; deməli, “subbotnik” sözündən tərcümə deyildir. İməciliklər Azərbaycanda çox geniş yayılmış qarşılıqlı yardım forması olmuş, həm kişiləri, həm də qadınları əhatə etmişdir. İməciliklər təcili görüləsi təsərrüfat işlərində həmkəndlilərin bir-birinə köməkliyi məqsədilə, eləcə də köməyə ehtiyacı olan ailələrə yardım məqsədilə təşkil edilirdi. Əkinçilikdə müxtəlif səbəblər üzündən qohumlardan, yaxud həmkəndlilərdən birinin təsərrüfatında taxıl əkini üçün şumun gecikməsi və biçinin ləngiməsi zamanı qonum-qonşu kəndin ağsaqqalları ilə məsləhətləşib ona köməklik məqsədilə iməcilik təşkil edirdilər. İməciliyin günü müəyyənləşdirilir və hamıya xəbər verilirdi. İməcilik iştirakçıları şum zamanı öz xışları ilə, biçin zamanı isə çin, oraq və nəqliyyat vasitələri ilə sahəyə gəlirdilər. Xəbər verilmiş adamların hamısı iməciliyə çıxırdı. Birinin həmin gün hətta vacib işi olardısa, onu təxirə salar, iməciliyə gələrdi. Çünki iməciliyə çıxmamaq el arasında qəbahət sayılırdı və kənd camaatı iməciliyə çıxmayan adamlara yaxşı münasibət bəsləmirdi. İməcilik, adətən bir gündən artıq olmazdı. Belə ki, yoxsul kəndlinin şumlanası əkin sahəsi, yaxud biçiləsi taxıl zəmisi o qədər də böyük olmazdı. Lakin zəruri 63
hallarda, kəndlinin torpaq sahəsi nisbətən böyük olduqda şum və biçin ilə əlaqədar təşkil olunan iməciliklər bir neçə gün davam edirdi. Çünki köməksizlik üzündən şum və biçin proseslərinin gecikməsi nəticəsində həmin kəndlinin təsərrüfatına böyük ziyan dəyə bilərdi. Qohumlar və qonşular bəzən taxıl döyümü zamanı da işçi qüvvəsi az olan və imkansız ailələrə köməklik göstərirdilər. Azərbaycanın kənd və şəhərlərində iməciliklər bir qayda olaraq bayram şənliyinə çevrilərdi. Hamı adi gündəkindən ertə durar və təzə paltar geyərək iməciliyə daha tez çıxmağa tələsərdilər. İməcilik iştirakçıları bir-birilə bəhsə girər, mərc kəsər və yarışardılar. İməcilik təşkil edən təsərrüfat sahibi yarışda qalib gələnə xələt verərdi. İməciliyi təşkil edən ailə onun iştirakçılarına nahar yeməyi verərdi. Bəzən isə iməcilik iştirakçıları yoxsul ailəyə kömək məqsədilə təşkil edilən iməcilik zamanı yeməklərini özlərilə götürərdilər. Azərbaycanın çəltikçiliklə məşğul olan bölgələrində iməciliklər daha tez-tez təşkil edilərdi. Burada şum işlərindən tutmuş çəltiyin ayaq dinglərində döyülməsinə qədər bütün iş proseslərində iməciliklər keçirilərdi. Belə ki, Azərbaycanda
XIX əsrin ikinci yarısında çəltikçiliklə əsasən iri torpaq sahibləri məşğul olurdular və onların işçi qüvvəsi az idi. Torpağın əkin üçün şumlanması, tumcar və bicar ləklərinin hazırlanması kimi böyük işçi qüvvəsi tələb edən prosesi gecikdirmək olmazdı. Çəltikçilik təsərrüfatlarında torpağın şumlanması və ləklərin hazırlanması gecikdikdə, bicarda çəltik şitillərinin sancılması prosesi ləngidikdə, bicarı alaq basdıqda və yağışların həddən artıq yağması nəticəsində biçin gecikdikdə çətin vəziyyətə düşmüş ailə yalnız iməcilik təşkil etmək yolu ilə geriliyi aradan qaldıra bilərdi. Torpağın şumlanması və ləklərin hazırlanması məqsədilə yalnız kişilər çağırılardı. Lənkəran bölgəsində çəltik şitillərinin tumcardan çıxarılıb bicar ləklərinin yanına gətirilməsilə də kişilər məşğul olurdu. Lakin bicarda onların su doldurulmuş ləklərə sancılması və alaq edilməsi ilə yalnız qadınlar məşğul olurdular. Odur ki, bicar və alaq ilə əlaqədar iməciliklərə yalnız qadınlar çağırılırdılar. Bicar prosesi başa çatdıqdan sonra iməciliyə toplaşmış qız və gəlinlər çalıb-oynayar, şən mahnılar oxuyar və məzəli oyunlar təşkil edərdilər. Azərbaycanın çəltikçiliklə məşğul olan bütün bölgələrində torpağın əkin üçün hazırlanması prosesində olduğu kimi, biçin üçün və dərzlərin daşınması məqsədilə təşkil olunmuş iməciliklərdə əsasən kişilər iştirak edərdilər. İməciliyə gələnlər özləri ilə biçin aləti olan çin götürərdilər. Arabası, atı, öküzü və kəli olanlar bu nəqliyyat vasitələrini də özləri ilə gətirərdilər. Nəqliyyat vasitələri olmayan kəndlilər də dərzlərin daşınmasında iştirak edərdilər. Onlar çəltik dərzlərinin sahədən kənara çıxarılmasına və arabalara yüklənməsinə kömək edərdilər. Çəltiyin biçilməsi, dərzlərin bağlanması və daşınması zamanı kəndlilər bir-birləri ilə yarışar, fərqlənməyə çalışardılar. İməcilik təşkil edən ailə də onların əməyini qeyd edərdi. Adətə görə ilk dərzi bağlamış biçinçiyə və çəltik dərzlərini xırmana birinci gətirən arabaçıya hədiyyələr verilərdi. İməciliyi təşkil edən ailə ya fasilə zamanı, ya da iməcilik başa çatdıqdan sonra onun iştirakçılarını dadlı yeməyə qonaq edərdi. Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|