Azərbaycanda doğulan uşaqların cins nisbətinin pozulmasına zəmin yaradan mexanizmlər
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Keyfiyyət əsaslı məlumatların təhlili
- 5.1.1. Gender bərabərsizliyi
41 təminatı, ailə üzvlərinin, xüsusən də qadınların qorunması, habelə ölkənin qorunması kimi meyarlar oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsinin başlıca səbəbləri kimi qeyd edilmişdir. Həmçinin, oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi, başqa türk cəmiyyətlərində olduğu kimi Azərbaycan cəmiyyətində də ənənə kimi qeyd edilmişdir. Oğuz Türklərinə də səciyyəvi olan Türk cəmiyyətlərində ənənəvi qohumluq əlaqələri “ata xəttinə əsaslanan və patrilokal” əlaqələr kimi təsvir olunmuşdur (Hortacsu vəBastug, 2000). Bu mədəniyyətə xas olan cəhətlərdən biri ondan ibarətdir ki, qohumluq əlaqələri və cəmiyyət kişiləri qadınlardan daha üstün hesab edən dəyərlərə söykənərək qurulur. Bu tədqiqat vasitəsilə oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsinin əhali arasında adi hal təşkil etməsi müəyyən olunsa da, keyfiyyət üsulları ilə aparılan sorğu zamanı iştirakçıların əksəriyyəti uşaqların cinsinin Allah tərəfindən müəyyən edildiyini və bir cinsi digərindən üstün tutmağın yaxşı olmadığı ilə bağlı dini inancı ifadə etmişlər. Demək olar ki, iştirakçıların hamısı Azərbaycan mədəniyyətində hər iki cinsdən olan uşaqlara dəyər verildiyini qeyd etmişdir. Eyni zamanda, uşaqlara yüksək qiymət verilməsi və ailələrin imkan daxilində daha çox uşaq dünyaya gətirmək istəyinə dair fikirlər ifadə edilmişdir: “…bizim millətimiz uşaqları sevir. Zənnimcə, ailədə oğlan və qız uşaqlarnın sayı bərabər olsa daha yaxşı olar” (Gülmirzə, təqaüdçü, 61 yaş, orta məktəb təhsilli, Qazax-Gəncə regionundandır, üç oğlu var). Ənənəvi gender rollarına əsasən qadın və kişilərdən müxtəlif gözləntilər olduğu üçün əsas etibarilə hər iki cinsdən olan uşaqlara üstünlük verilir. İntervyuların və qrup müzakirələrinin əvvəlində oğlan və qız uşaqlarının olmasının bərabər dərəcədə arzulanması və hər iki cinsdən olan uşaqlara qarşı bərabər rəftarın olmasına dair tendensiyası var idi. Yalnız müzakirələr davam etdikcə iştirakçılar oğlan uşaqlarının qız uşaqlarından üstün tutulması səbəblərini izah etməyə və bu halın geniş vüsət aldığını qəbul etməyə başladılar. Ümumililkdə əksər iştirakçılar oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi hallarını “başqalarının” problemi kimi səciyyələndirərək, bunun xüsusən də kənd ərazilərində kəskin problem olduğunu qeyd etməyə üstünlük verdilər. Məsələn, Lənkəran regionundan (Lerik) olan 40 yaşlı Nərmin (orta texniki təhsilli, iki oğlu var) oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi ilə bağlı onun hesab etdiyi tipik yanaşmaları vurğulamışdır: “Bu, xüsusilə kənd əraziləri üçün xarakterikdir, çünki bu ərazilərdə kişilər daha çox sayda oğula sahib olmaq istəyirlər. Qadınların isə etiraz etməyə haqları yoxdur. O ərazilərdə bütün qərarlar kişilər tərəfindən verilir.” Yalnız bir neçə iştirakçı oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsini şəxsən dəstəklədiyini ifadə etmişdir, respondentlərin əksəriyyəti isə, xüsusən də ali təhsilli qadınlar və kişilər, bu hadisəyə qarşı olduğunu bildirmişdi. Lakin bütün iştirakçılar, oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsini dəstəkləyib- dəstəkləmədiyindən asılı olmayaraq Azərbaycanda qızların say baxımından çatışmazlığı problemindən agah idilər. Oğlan və ya qız uşaqlarına üstünlük verilməsi əsasən fokus qruplarda müzakirə edilmişdir. Bəzi iştirakçılar oğlan uşaqlarının qoruyucu rolunun valideyn və ailə üçün necə əhəmiyyətli olduğunu göstərmək məqsədilə nümunələr söyləmiş, digərləri isə qız uşaqlarının rolunu və onların vacibliyini qeyd etmişdir. Qız uşaqları, xüsusən də yaşlı şəxslər tərəfindən “valideyn üçün hədiyyə” və ya “ailənin gözəlliyi” kimi təsvir edilmişdir. Bakıdan olan respondentlərdən
42 biri Bikə (32 yaşlı, orta peşə ixtisası təhsilli, 1 oğlu və 1 qızı var) söyləmişdir ki, “qızı olmayan ana qaşı olmayan üzüyə bənzər. Qız uşağı ana üçün bəzəkdir”. Qız uşaqları əksər analar tərəfindən həm də yaxşı ünsiyyət, ev işlərinə kömək və səbrli olmaq baxımından da arzulanırlar. O da qeyd edilmişdir ki, qızların qayğıkeş davranışı həm də oğlan uşaqlarının işsizlik, spirtli içkilərdən və narkotiklərdən istifadə problemləri ilə müqayisədə də qızlara daha çox önəm verən amillərdəndir. Nəticələrdən məlum olur ki, Azərbaycan cəmiyyətində gender ayrı-seçkiliyinə zəmin yaradan ailə münasibətlərinin tədqiqi ölkədə kişi və qadınların durumunu daha yaxşı dərk edilməsi üçün əsas mənbələrdəndir.
Azərbaycan cəmiyyətinin sosial və milli-mədəni mənşəyi ata xəttli və patrilokal ailə qaydalarına əsasən oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi və qadınların israrla asılı tərəf kimi qəbul edilməsinə gətirib çıxarır. Gender bərabərliyini tənzimləmək məqsədi daşıyan qanunlara baxmayaraq bərabərsizlik halları hələ də qalmaqdadır. Təhsil və məşğulluq sahəsində bərabər hüquqlara dair təminatların olmasına baxmayaraq, özəl həyat sahəsində qadın və kişilər arasında münasibətlər ənənəvi dəyərlərə söykənir. İntervyular və qrup müzakirələri vasitəsilə ölkədə kişi və qadınların çörəkpulu qazanan və evdar qadın rollarının ənənəvi bölgüsünün dərk edilməsi üçün dəyərli məlumatlar əldə edilmişdir. Ev işlərinin əksəriyyəti analar və qızlar tərəfindən yerinə yetirilir, lakin evdən kənar fəaiyyətlər və gəlir əldə edilməsi daha çox ataların və qardaşların məsulliyyətidir. Keyfiyyət üsulları vasitəsilə aparılan sorğuya əsasən, müxtəlif yaş və təhsil qruplarına aid kişi və qadnıların ailədə əmək bölgüsü baxımından təcrübələri arasında kifayət qədər oxşarlıqlar var. “Ev işlərini anam yerinə yetirərdi. O, biş-düş, qabların yuyulamsı, təmizlik işləri ilə məşğul olardı. Biz isə anama kömək edərdik, həm də dərslərimizi oxuyardıq. Lakin atam səhər işə gedərdi, evə isə axşam qayıdardı.” (Günay, 29 yaş, ali təhsili, 2 oğlu var, Tovuz/Gəncə-Qazax) “Atam işə gedib gəlir. Ümumiyyətlə, atam ev işləri ilə məşğul olmur. O, yalnız anam xəstə olanda bizə yemək hazırlayırdı. Ancaq başqa vaxtlarda o, heç zaman ev işləri ilə məşğul olmurdu. Evimiz standart həyət evi olduğundan atam bütün kişi işlərini yerinə yetirərdi, məsələn, evin təmiri və ya digər zəruri ağır işlər, yaxud ağır əşyaların qaldırılması”. (Bikə, 32 yaş, orta ümumi təhsilli, 1 oğlu və 1 qızı var, Bakı) Ənənəvi gender rollarına əsasən qızlar ev işlərini yerinə yetirmək və uşaqların, yaşlıların və ailədəki digər üzvlərin qayğısına qalmağı bacaracaq şəkildə tərbiyə olunurlar. Tədqiqatda iştirak etmiş qadınların əksəriyyəti qadınların gənc yaşlarında öz uşaqlarının qayğısına qalmağa önəm verdiyini ifadə etmiş və müvafiq olaraq, hətta yaxşı təhsilləri olduğu halda belə evdən kənarda işləməməyi üstün tuturlar. Təfərrüarlı intervyularda iştirak etmiş ali təhsilli qadınların təqribən üçdə birini evdar qadınlar təşkil edirdi. İştirakçıların söylədiklərinə görə kişilər ev və ailə ilə bağlı qərarların qəbul edilməsinə daha meyllidilər. Bəzi respondentlərin ailəsində qərarların onların atası ilə anası arasında razılıq
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|