32
2,1
1,9
2,1
2,2
2,2
2
2
2
2,1
2,1
2,3
2,6
2,2
2,3
2,1
1,9
2,1
2,2
1,8
2,2
1,9
CƏMİ
Ən imkanlı
Biraz imkanlı
Orta
Biraz yoxsul
Ən yoxsul
MADDİ İMKAN
Ali
Orta ixtisas (texniki)
Tam orta
İntidai və daha aşağı
TƏHSİL
Dağlıq Şirvan
Yuxarı Qarabağ*
Aran
Quba-Xaçmaz
Lənkəran
Şəkil-Zaqatala
Gəncə-Qazax
Abşeron
Bakı
REGION
Kənd
Şəhər
YAŞAYIŞ YERİ
Qrafik 6. Əsas xüsusiyyətlərinə görə ümumi nəsilvermə əmsalı, AzDSS-2011
Qeyd: Ümumi nəsilvermə əmsalı sorğudan əvvəlki 1-36 ay müddətini əhatə edir
Mənbə: AzDSS-2011
4.3. Kontraseptiv vasitələrdən istifadə
Azərbaycan müasir konraseptiv üsullardan ən aşağı səviyyədə istifadə edən ölkələr
sırasındadır. Hazırda 15-49 yaş arası ailəli qadınların yarısından çoxu (54.9%) kontraseptiv
üsullardan istifadə edir, bunlardan 41 faizi ənənəvi üsullara etibar edir və yalnız 14 faizi
müasir üsullardan
4
(DSS, 2011) istifadə edir.
4
AzDSS-2011 sorğusu zamanı on iki müasir kontraseptiv üsul haqda (qadın sterilizasiyası, kişi sterilizasiyası,
həblər, uşaqlıqdaxili vasitə, inyeksiyalar, implantlar, kişi prezervativləri, spermotozoidləri məhv edən maddələr/
köpük/gel, diafraqma/qapaq, halqa, laktasion amenoreya üsulu (LAÜ) və təcili kontraseptiv üsullar) və iki ənənəvi
üsul haqda (ritm/hərarət/təqvim üsulu, sikl hesablanması üsulu və yarımçıq cinsi əlaqə) məlumat toplanmışdır.
4-cü fəsil
RİFAH KVİNTİLİ
Aşağı
İkinci
Orta
Dördüncü
Yüksək
33
Kontraseptiv üsullardan istifadənin aşağı səviyyədə olması dünyaya gələn uşaqların cinsinə
görə nisbətinin pozulmasına gətirib çıxaran amillərdəndir. Bu, arzuolunmaz hamiləliklərin
artması və doğuma nəzarət üsulu kimi süni abortların sayınn çoxalması ilə nəticələnə bilər.
Hamiləliyin dayandırılması/süni abort əməliyyatları müyəssər olduqda və bundan ailə
planlaşdırılması üsulu kimi geniş istifadə edildikdə dölün cinsinə görə süni abort əməliyyatı
aparmaq qərarının veriləcəyi ehtimalı yüksəlir.
Azərbaycanda kontraseptiv üsullardan istifadə göstəricilərinin keçmiş Sovet ittifaqı ölkələri
və Türkiyə ilə müqayisəsi müasir kontraseptiv üsullardan istifadənin çox aşağı səviyyədə
olduğunu göstərir (Qrafik7). Hazırda Azərbaycanda aiəli qadınların 14 faizi müasir
kontraseptiv üsullardan istifadə edirsə, bu faiz göstəricisi Qırğızıstan, Ukrayna, Moldova
və Türkiyədə 30-50 faiz təşkil edir. Beləliklə, müasir kontraseptiv üsullardan istifadə başqa
keçmiş sovet ölkələrində və Türkiyədə Azərbaycandan üç və ya dörd dəfə yüksəkdir. Digər
tərəfdən kontraseptiv üsullardan istifadə baxımından Gürcüstan (43 faiz) və Ermənistanın
(53 faiz) da faiz göstəriciləri Azərbaycana oxşardır (Dünya Bankı, 2013).
36,3
73
67,8
66,7
51,1
54,9
33,7
46
43,8
47,5
14,3
13,9
0
20
40
60
80
Qırğızıstan, 2012
Türkiyə, 2008
Moldova, 2005
Ukrayna, 2007
Azərbaycan, 2006
Azərbaycan, 2011
hər hansı müasir üsul
hər hansı üsul
Qrafik 7. Seçilmiş ölkələrdə kontraseptiv üsulların cari istifadəsi (faizlə)
Kontraseptiv üsullardan istifadə qadınların əsas xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir (Qrafik 8). Kənd
yerlərində yaşayan ailəli qadınlar müasir kontraseptiv üsullardan şəhər ərazilərində yaşayanlarla
müqayisədə daha az istifadə edirlər (10.4-ün 17.5-ə nisbətində). Kontraseptiv üsullardan istifadə
baxımından regionlar arasında da nəzərə çarpan fərqlər var. Yuxarı Qarabağ və Lənkaranda
yaşayan qadınlar müasir üsullardan daha az istifadə edirlər (7 və 9,8 faiz), Quba-Xaçmaz, Bakı
və Abşeron iqtisadi rayonlarında müasir üsullardan istifadə göstəriciləri ən yüksəkdir (müvafiq
olaraq 19,4 , 18,7 və 18,4 faiz). Kontraseptiv üsullar, xüsusən də, müasir kontraseptiv üsullardan
istifadə təhsil səviyyəsi yüksək olan qadınlarda daha artıqdır. Ali təhsilli qadınlar əsas orta və
ya aşağı təhsilli qadınlarla müqayisədə müasir üsullardan iki dəfə artıq itifadə edirlər (müvafiq
olaraq 24.5 və 12.7 faiz). Kontraseptiv üsullardan istifadə qadının ailədə maddi vəziyyəti ilə də
əlaqədardır. Ən zəngin təbəqəyə aid qadınlar müasir kontrseptiv üsullardan ən yoxsul təbəqəyə
nisbətən iki dəfə daha çox istifadə edirlər (müvafiq olaraq 20.9 və 11.1 faiz).
Mənbə: AzDSS-2011
Kəmiyyət əsaslı məlumatların təhlili
34
Qrafik 8. Əsas xüsusiyyətlərinə görə kontraseptiv üsullardan istifadə (faizlə) AzDSS-2011
Mənbə: AzDSS-2011 sorğusunun məlumat bazasına əsasən
İSİM tərəfindən təqdim edilən hesablamalar
Ailədə uşaqların sayı və cinsinə görə kontraseptiv vasitələrdən istifadənin tədqiqi
kontraseptiv üsulların istifadəsi və nəsilvermə üzrə əhali arasında olan meyllərə aydınlıq
gətirmiş olur. Tədqiqatın əsas tapıntısı heç bir uşağı olmayan ailəli qadınların kontraseptiv
üsullardan istifadə baxımından ən aşağı faiz təşkil etməsidir (0.6%), bu isə onların nikahdan
4-cü fəsil
RİFAH KVİNTİLİ
Aşağı
İkinci
Orta
Dördüncü
Yüksək