Azərbaycanda doğulan uşaqların cins nisbətinin pozulmasına zəmin yaradan mexanizmlər
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3. Səhiyyə xidməti və reproduktiv sağlamlıq
- Azərbaycanın demoqrafik və sosial-iqtisadi vəziyyəti
25 Cədvəl 5. İşçi qüvvəsinin iştirakı və məşğulluğun iqtisadi sektorları
Qadınlar Kişilər Böyüklər arasında (15+) işçi qüvvəsinin iştirak səviyyəsi (%) 1990 66
2010 61 68 İşləyən əhalinin iqtisadi sektorlar üzrə paylanması, 2004-2007 (%) Kənd təsərrüfatı 45 32
4 11 Xidmət sahələri 51 57 Mənbə: DSK, 2013 Azərbaycanda gender təminatları ilə bağlı vəziyyətin digər bir göstəricisi kişi və qadınların siyasətdə iştirakıdır. Azərbaycanda qadınların siyasətə cəlb edilməsində heç bir hüquqi məhddudiyyətin olmamasına baxmayaraq onların siyasətdə iştirakı aşağıdır. 2012-ci ildə Azərbaycan Milli Məclisində yerlərin yalnız 16 faizini qadınlar tuturdu (Cədvəl 6). Cədvəl 6. Azərbaycanda parlament üzvlərinin sayı və cinsə görə nisbəti İl Say Cinsə görə nisbət Qadınlar Kişilər Qadınlar (%) Kişilər (%) 1990 15
4.3 95.7
1995 15 109 12.1 87.9
2000 13 109 10.7 89.3
2006 14 111 11.2 88.8
2010 20 105 16.0 84.0
Mənbə: DSK, 2010 3.3. Səhiyyə xidməti və reproduktiv sağlamlıq Azərbaycana sovet dövründə qurulmuş çox geniş və yüksək səviyyədə mərkəzləşdirilmiş səhiyyə xidməti sistemi mövcuddur və bu sistemin bir çox başlıca xüsusiyyətləri hələ də saxlanmaqdadır. Sistemin təşkilati strukturu mühüm səhiyyə siyasəti məsələləri haqqın- da əksər qərarların respublika səviyyəsində qəbul edilməsi əsasında mərkəzləşdirilmişdir (Ibrahimov et al., 2010). Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra səhiyyə sistemi iqtisadi problemlər, idarəetmə çatışmazlığı (əvvəllər bütün qərarlar Moskvadan verilirdi) və məhdud resursların məqsədyönlü şəkildə xərclənməməsi səbəblərindən kifayət qədər tənəzzülə uğramışdı. Tibbi vəsaitlərin paylanmasının dayandırılması, tibb üzrə fəaliyyət proqramlarının olmaması, ilkin tibbi yardım sisteminin zəifləməsi və əhalinin yalnız kiçik bir hissəsinin səhiyyə xidmətləri ilə təmin edilməsi mövcud səhiyyə şəbəkəsində baş verən problemlərin bir qismini təşkil edirdi (ÜST, 1996). Azərbaycanın demoqrafik və sosial-iqtisadi vəziyyəti 26 Son zamanlar ictimai səhiyyə xərclərində əhəmiyyətli artımlara baxmayaraq Azərbaycan həm bütövlükdə həm də GDP (ümumi daxili məhsul) ilə müqayisəli şəkildə hələ də nisbətən aşağı səviyyəli ictimai səhiyyə xərcləri ilə xarakterizə olunur (Cədvəl 7). Rəsmi olaraq bütün ölkədə doğuşdan əvvəl tibbi xidmət, doğuşa yardım, neonatal (yeni doğulmuş uşaqlara tibbi xidmət) və pediatrk xidmət, immunizasiya, ailə planlaşdırılması kimi səhiyyə xidmətləri ödənişsiz təmin edilir. Lakin GDP ilə müqayisədə səhiyyə sahəsinə ayrılan dövlət xərclərinin az olması əsas səhiyyə xərcləri yükünün əhalinin üzərinə düşməsinə dəlalət edir, belə ki, təkcə 2007-ci ildə ümumi səhiyyə xərclərinin 62 faizinə sərf olunan məbləğ əhalinin öz cibindən ödəmələr (ÖCÖ) hesabına olmuşdur (ÜST 2009). Bu vəziyyət xüsusən yoxsul və həssas qrupa aid olan ailələr üçün səhiyyə xidmətlərinin əldə edilməsi baxımından ciddi problemlər yaradır. Azərbaycanda, demək olar ki, bütün səhiyyə mütəxəssisləri hökumət işçiləridir. Həkim və tibb bacılarının adambaşına düşən sayı kifayət deyil, həmçinin səhiyyə işçilərinin coğrafi ərazilər üzrə bölgüsü/təyinatı proporsional şəkildə deyil, belə ki, şəhər ərazilərində onların sayı daha çoxdur (MOF, 2006). Azərbaycanda ana və uşaqlara göstərilən səhiyyə xidmətləri daha çox ilk yardım və ikincili səhiyyə obyektləri tərəfindən aparılır. Demək olar ki, bütün doğuşlar xəstəxanalar və digər səhiyyə obyektlərində həyata keçir. 2011-ci il Demoqrafik və Səhiyyə Sorğusunun nəticələrinə görə, doğuşların 97,2 faizi təcrübəli səhiyyə mütəxəssisləri tərəfindən aparılmışdır. Cədvəl 7. Azərbaycanda seçilmiş səhiyyə xərcləri göstəriciləri
1995 2002 2007
2011 Səhiyyə xərcləri, ümumi (GDP-nin %) 5.8 4.5
5.1 5.2
Adam başına düşən səhiyyə xərcləri (US$) 18 34 191 357
Mənbə: Dünya Bankı, 2013 Səhiyyə Nazirliyi bütün ölkədə ailə planlaşdırılması xidmətlərini göstərmək üzrə cavabdeh olan əsas dövlət qurumudur. Ötən onillik ərzində Azərbaycanda qadınlar kontraseptiv vasitələrin əsasən ənənəvi üsullarına, xüsusən də yarımçıq cinsi əlaqəyə daha çox etibar edərək, müasir kontraseptiv üsullardan demək olar ki, tamamilə istifadə etməmişlər. Azərbaycan qanunlarına əsasən hamiləliyin dayandırılması (süni abort) ilk 12 həftə ərzində aparıla bilər. Azərbaycanda hamiləliklərin, demək olar ki, yarısı süni abortla nəticələnir (DSS, 2011). Ümumiyyətlə, ictimai səhiyyə xərclərinin az olması və öz cibindən ödəmələrin (ÖCÖ) geniş şəkildə yayılması təcrübəsi; bacarıqlı səhiyyə işçilərinin adambaşına düşən sayının azlığı və coğrafi baxımdan qeyri-proporsional şəkildə bölüşdürülməsi; müasir kontraseptiv üsulların istifadəsinin çox aşağı səviyyədə olması nəticəsində çox sayda hamiləliklərin süni abort yolu ilə dayandırılması Azərbaycanda əsas səhiyyə problemlərindəndir. 3-cü fəsil Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|