Azərbaycanda doğulan uşaqların cins nisbətinin pozulmasına zəmin yaradan mexanizmlər
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4-cü FƏSİL Kəmiyyət əsaslı məlumatların təhlili
- 4.1. Doğulan uşaqların cins nisbəti
- 4-cü fəsil Cədvəl 8
27 4-cü FƏSİL Kəmiyyət əsaslı məlumatların təhlili M illi və beynəlxalq mexanizmlər oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsinin ayrıseçkilik və insan hüquqlarının pozulması forması kimi ləğvinin zəruriliyini vurğulayır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və Avropa Şurası hesab edir ki, dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbətinin pozulması qızlara və qadınlara qarşı ayrıseçkiliyin və onların hüquqlarının pozulmasının qəbuledilməz göstəricisidir (ÜST, 2011; Avropa Şurası, 2011). Hökumətlərin insan hüquqları çərçivəsində qızların və qadınların hüquqlarına hörmət etmək, habelə bu hüquqları qorumaq və həyata keçirmək öhdəlikləri var. 1979-cu ildə BMT-nin Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilmiş və Azərbaycan hökuməti tərəfindən 10 iyul 1995-ci ildə ratifikasiya edilmiş Qadınlara Qarşı Ayrıseçkiliyin Bütün Formalarının Ləğv Edilməsi haqqında Bəyannamənin 1-ci Maddəsində qadınlara qarşı ayrıseçkilik anlayışı aşağıdakı kimi müəyyən olunur:
1994-cü ildə qəbul olunmuş və 180-dən çox hökumət tərəfindən imzalanmış Əhali və İnkişaf üzrə Beynəlxalq Konfransın Fəaliyyət Proqramı (ƏİBK) sözügedən sənəddə əks olunmuş müddəaların həyata keçirilməsi üzrə hüquqi öhdəlik yaratmasa da, sənədi dəstəkləyən dövlətlərin aşağıdakı fəaliyyətləri yerinə yetirmək niyyətləri ifadə edilir:
ƏİBK-nın çərçivə sənədini imzalayan ölkələrdən biri kimi Azərbaycan Respublikası hökuməti 2006-cı il 10 oktyabr tarixində “Gender bərabərliyinin zəmanətləri” haqqında qanun qəbul etmişdir. Qanunun müvafiq maddəsində “gender əsaslı ayrıseçkiliyin” tərifi genişləndirilərək cinsi təcavüz və kişi və qadınların bərabər hüquqlarının həyata keçirilməsini məhdudlaşdıran və ya qarşısını alan hər-hansı fərqləndirmə və ya üstünlük verilmə də daxil edilmişdir (Maddə 2.4).
28 Bu qanunverici çərçivələrə baxmayaraq oğlan uşaqlarına üstünlük verilməsi faktları Azərbaycan kimi ölkələrdə artmaqdadır. Patriarxal cəmiyyətlərdə ailələr böyüdükdə iqtisadi dəstək və təhlükəsizlik təmin etmək baxımından oğlan uşaqlarına etibar edirlər. Nəticədə sosial normalar qız uşaqlarına nisbətən oğlan uşaqlarına daha böyük dəyər verir. Nəsilvermənin azalmasına doğru ümumi tendensiya dərin köklərə malik bu məsələni - kişi cinsindən olan uşaqlara üstünlük verilməsini gücləndirir. İqtisadi şərait və sosial normalar qadınları daha az sayda uşaqlara sahib olmağa sövq etməklə yanaşı, hər bir ailədə ən azı bir oğlan uşağının olmasını da diktə edir. Bu sosial normaların təsiri ilə qadınlar oğlan uşağı anadan olana qədər uşaq dünyaya gətirməyi davam edirlər, bu isə, qadının həyatını və sağlamlığını təhlükə altında qoya bilər. Yeni tibbi texnologiyalar vasitəsilə cinsi seçim artıq dölün cinsinin müəyyən edilərək selektiv süni abort yolu ilə hamiləlik zamanı baş verə bilər. Süni abort bəzən ailə planlaşdırılması üsulu kimi kontraseptiv üsulları əvəz edir və cinsin seçilməsi üçün də əlavə alətə çevrilə bilər. Tədqiqatın bu hissəsində dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbətinin keçmiş və cari göstəriciləri təqdim olunur və bu nisbətin kəmiyyət əsaslı tədqiqi yolu ilə, həmçinin nəsilvermə, kontraseptiv üsulların istifadəsi, hamiləliyin dayandırılması (süni abort) və nəsilvermə üzrə əhali arasında olan meyllər haqda məlumatların təhlili vasitəsilə dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbətinin pozulmasının kökündə duran mümkün səbələr araşdırılılr. Əsas məlumat mənbəyi kimi 2011-ci il Azərbaycanda Demoqrafik və Sağlamlıq Sorğusu (SN, 2013) seçilmişdir ki, buna səbəb həmin mənbənin yüksək keyfiyyəti və əhalinin subqruplarının təhlilinə imkan yaratmasıdır. AzDSS-2011 məlumatlarının qadınların doğum təcrübəsinin retrospektiv modulu bu istiqamətdə dolğun məlumat təmin edir və hesablamaların etibarlılığını artırır. 4.1. Doğulan uşaqların cins nisbəti Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan 1990-cı illərdən bəri dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbətinin ən çox pozulmuş ölkələr sırasındadırlar (Mesle, Vallin və Badurashvili, 2005; Guilmoto, 2012). Ümumdünya Əhali Perspektivləri (2010 yeni nəşri, BMT, 2011) sənədinə görə, Azərbaycan dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbətinin pozulması göstəricilərinə görə dünyada ikinci yerdədir (Cədvəl 8). 4-cü fəsil Cədvəl 8. Dünyaya gələn uşaqların cinsinə görə nisbəti, ölkələr üzrə Ölkə
1975- 1980
1980- 1985
1985- 1990
1990- 1995
1995- 2000
2000- 2005
2005- 2010
Çin 107
107 110
115 118
121 120
Azərbaycan 107
107 107
107 110
117 117
Ermənistan 107
107 107
107 114
118 115
Gürcüstan 108
108 108
108 111
111 111
Koreya Respublikası 107
110 114
110 110
110 110
Mənbə: BMT, 2011 Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|