98
Məmməd Əmin Rəsulzadə Amerika prezidentinin tərəddüd etməyindən çox
narahat idi. Əgər prezidentin fikrini dəyişdirmək mümkün olmazdısa,
Azərbaycanın müstəqilliyi də şübhə altına alınardı. Və indi bir hadisəni
xatırlayırdı: hələ 1918-ci ilin noyabr ayının əvvəllərində Fətəli xan Xoyskinin
imzası ilə Demokratik hökumət Amerika prezidentinə belə bir teleqram
göndərmişdi:
«Üç milyon yarımlıq Azərbaycan-türk xalqı da cahan müharibəsinin bütün
fəlakət və iztirabını dadmış, eyni zamanda müttəfiq orduları ilə birlikdə Karpat
dağlarına qədər cəsarətlə yürümüş və qan tökmüşdür... İndi istiqlaliyyət arzusu ilə
müstəqil bir dövlət qurmuşlardır.
...Yüksək şəxsinizə müraciət edərək, istiqlalımızın təsdiqi və... elan etmiş
olduğunuz insani prinsiplər dairəsində millətimiz sizdən alicənab müzahərat
gözlər».
Vilsona hələ o zaman teleqram göndərilib xahiş edilmişdi. Vilsonun o
vaxtdan müstəqil Azərbaycan dövlətinin mövcudluğundan xəbəri vardı. Lakin...
düşmən təbliğatı və onun tarixi mövqeyi təcrübəsi daha güclü idi. İndi Parisə
toplaşmış ruslar Qafqazı «Bölünməz Rusiya»nın bir parçası kimi tanıtmaq istəyir,
böyük dövlətlərə yanlış məlumatlar verirdilər. Bu ruslar Kolçakı hakimiyyətə
gətirmək istəyirdilər. Ermənilər isə Türkiyə və Qafqaz Ermənistanından təşkil
olunan «Vahid Ermənistan» proqramını irəli sürürdülər. Topçubaşov yazırdı ki, biz
hətta Vilsonla görüşdə bir məsələyə də razılığımızı bildirdik. Dedik ki, keçmiş
Rusiyanın borcunun Azərbaycana düşən hissəsini də ödəməyə razıyıq.
Topçubaşonun məlumat məktubundan aydın olurdu ki, Versal konfransında
vəziyyət çox mürəkkəbdir. Azərbaycan hökumətinin nümayəndə heyətini çətin
işlər gözləyir.
Məmməd Əmin Rəsulzadə dumanlı fikirlər içində Topçubaşovun
göndərdiyi məlumatları götür-qoy edirdi.
Məmməd
Əmin Rəsulzadəni «içimizdəki Denikinlər» ağrıdır.
«İçimizdəki Denikinlər» sakit dayanmır, Azad hökumətin işinə mane olurdular.
Orduda təbliğat aparır, cavanları əsgəri xidmətdən qaçmağa məcbur edirdilər.
Məmməd Əmin Rəsulzadə azərbaycanlı bolşeviklərin bu düşüncəsiz və xəyanətkar
hərəkətlərindən olduqca bərk qəzəblənirdi.
Bu adamlar xalqı niyə sakit buraxmırlar? Rusun, erməninin məqsədi
aydındır. Bəs özümüzünkülər niyə xəyanət baltasını xalqa vururlar?
Suallar içərisini ağrıdır, didib-parçalayırdı, hökumət rəhbəri kimi ona bütün
məlumatlar çatdırılırdı. Verilən məlumatlar həyəcanlı və dözülməz idi. Bir hadisəni
xatırladı.
1918-ci ilin dekabr ayı idi. Bolşeviklərin təşəbbüsü ilə Bakıda fəhlə
konfransı keçirilirdi. O da müsavatçı dostları ilə bu konfransda iştirak edirdi. İclasa
gəlməkdə bir məqsədləri vardı. Bilmək istəyirdilər ki, axı bu bolşeviklər niyə
camaatı rahat buraxmır. Konfransda bolşeviklər gülünc vəziyyətdə qaldılar. İrəli
99
sürdükləri—Bakıda tətilə başlamaq təklifi camaat tərəfindən qəbul edilmədi.
Onların təklifini yalnız Tağıyevin fabrikində işdə tətilə başlamaq təklifi camaat
tərəfindən qəbul edildi. Tağıyev isə cəza əlaməti olaraq bolşeviklərin fırıldaqlarına
inandıqlarına görə onların on dördünü işdən çıxartdı. Sonra mərhəmətli və
xeyirxah Hacının bolşevik fəhlələrə ürəyi yandı, yenidən işə qaytardı.
İndi acı-acı xatırlayırdı ki, konfransda açıqcasına məğlub olan bolşeviklər
sonradan ona və müsavatçılara böhtan atıb deyirdilər ki, guya müsavatçılar qapıda
dayanıb konfrans iştirakçılarının hərəsinə beş manat pul verib öz tərəflərinə
çəkirmişlər. Ona görə də konfransda bolşeviklərin təklifi qəbul edilməmişdi.
Azərbaycanlı bolşeviklər ruslar və ermənilərlə əlbir işləyirdilər. Bu adamlar
erməni Mikoyanın, Mirzoyanın torunda çırpınırlar. Bu torun iplərini bağlayan isə
yuxarıda—Moskvadadır. Lenin yenidən erməniləri aldadıb Azərbaycanın canına
daraşdırıb. Yenə şirin vədlər verib bu xainlərə. Azərbaycanlı bolşeviklər isə həmişə
olduğu kimi yenə Leninə və ermənilərin şirin dilinə inanıblar. Mikoyan Bakıda iş
qaydalarını pozmaq üçün may ayında tətillər təşkil etmək istəmişdi. Tətilin şüarları
bu idi: «Bütün hakimiyyət fəhlələrə və kəndlilərə! Sovet Rusiyasına və sosialist
inqilabına eşq olsun!».
Amma o yaxşı bilirdi ki, bolşeviklərin bu şüarı altında hansı istək gizlənib:
sovet Rusiyasına neft göndərmək! Bu Leninin göstərişi idi. Mikoyan isə həvəslə
tapşırığı yerinə yetirməyə çalışırdı. Quru sosializm ideyası ilə aldanmış bir qrup
azərbaycanlını yoldan çıxarmağa nə var ki!
Tətilin qarşısını almaq üçün Əmək naziri Səfirkürdski aranı qatanları—
Mikoyanı, Çurayevi, Qarayevi və Kovalı yanına dəvət edib ciddi söhbət aparmışdı.
Sonradan Səfikürdski acı-acı ona danışırdı ki, Qarayevi bu xəyanətkar rus
və erməninin arasında görəndə nifrətdən bilmirdim nə edim.
Onu həyəcanlandıran bir başlıca məsələ də bu bolşeviklərin orduda apardığı
təbliğat idi. Bolşeviklər azərbaycanlıları ordudan qaçmağa təhrik edirdilər.
Bir Ģikayət. Bu azərbaycanlı bolşeviklər milli hökuməti yıxıb Vətənlərini
işğalçı XI orduya təslim edəndən sonra xəcalət çəkmədən qəzetlərdə
lovğalanacaqdılar: bəli, biz orduda güclü iş aparırdıq. Hələ 1919-cu ilin avqust
ayında hümmət təşkilatı tərkibində hərbi komissiya yaratdıq. Hərbi komissiya
cavanları əsgərlikdən qaçmağa, xalqın uşaqlarını əsgərliyə verməməyə çağırmalı
və bu sahədə ciddi iş aparmalı idi. Həmin vaxta qədər də biz işləyirdik. Amma
ayrı-ayrılıqda fəaliyyət göstərirdik. Belə işin təqsiri az olurdu. Ona görə də təşkilat
yaratdıq.
Ordudakı gərginliyi bolşeviklər getdikcə artırırdılar. Məmməd Əmin
Rəsulzadə bu dəhşətli bəladan xilas yolları axtarırdı. Belə həyəcanlı fikirlər içində
general Mehmandarovun 418 nömrəli gizli məlumatını xatırladı.
Hərbi nazir hökumətə məlumat verirdi: «İndi Azərbaycanın bütün
ərazisində həm xalq, həm də döyüşçülər arasında təbliğat aparılır. Təbliğatçılar
xalqın uşaqlarını əsgərliyə verməməyə, əsgərləri isə ordudan qaçmağa təhrik
Dostları ilə paylaş: |