Azərbaycanlilarin II dünya müharġBƏSĠNDƏ ĠġTĠraki

* * * 
 
II dünya müharibəsinin başlanması və mərhələləri haqqında hərbi tarixçilər 
arasında  fikir  ayrılığı  mövcuddur.  1995-ci  ilin  18-19  aprelində  Moskvada 
keçirilmiş  “İkinci  dünya  müharibəsinin  dərsləri  və  faşizm  üzərində    qələbənin  
əhəmiyyəti”  adlı  Beynəlxalq  elmi  konfransda  dünyanın  26  ölkəsindən  hərbi 
tədqiqatçılar  iştirak  etmişdi  və  bunlardan  bəziləri  II  dünya  müharibəsinin 
başlanmasını  İtaliya  -  Həbəşistan  müharibəsindən  (3  oktyabr  1935)  hesablamağı 
məqbul sayırdılar. 
II  dünya  müharibəsinin  başlanması  ərəfəsində  Almaniya-İtaliya-Yaponiya 
dövlətlərinin bir ittifaq ətrafında birləşmələri faktiki olaraq başa çatmışdı. 
Yaponiya  ordu  hissələri  1937-38-ci  illərdə  Çinin  bir  neçə  vilayətini  zəbt 
etmişdi.  1938-ci  ilin  iyulunda  Yaponiya  qoşunları  Xasan  (Həsən)  gölü  ətrafında 
SSRİ ərazisinə soxuldularsa da, Sovet Ordusunun əməliyyatları nəticəsində geriyə 
çəkilərək həmin ilin 11 avqustunda sülh sazişi bağlamağa məcbur oldular. 
1939-cu  ilin  11  mayında  Yaponiya  qoşunları  Monqolustanın  Xalxin-göl 
ətrafındakı  ərazilərini  zəbt  edərək,  Sovet  sərhəddinə  yaxınlaşdılarsa  da  Sovet-
Monqol hərbi qüvvələrinin birgə hücumu ilə məğlub olaraq, geriyə çəkildilər. 
1940-cı  ilin  27  sentyabrında  Almaniya-İtaliya-Yaponiya  arasında  “üçlük 
paktı”  imzalandı.  Bu  pakt  sonrakı  hərbi  əməliyyatların  daha  qanlı  olacağını 
müəyyən etdi: 1941-ci ilin 22 iyununda faşist Almaniyası Sovet İttifaqına qəflətən 
hücum  etdi.  Həmin  ilin  7  dekabrında  Yaponiya  donanması  Sakit  okeandakı  ABŞ 
və  İngiltərə  hərbi  bazalarına  hücum  edərək,  onlara  böyük  zərbə  endirdi.  Faşist 

---

23 
 
Almaniyası  ilə  öz  müttəfiqlik  borcuna  sadiq  qalan  Yaponiya  hökuməti  Sovetlər 
İttifaqı  ilə  olan  sərhəddində  bir  milyon  nəfərlik  güclü  Kvantun  ordusunu 
saxlamaqla  Uzaq  Şərqdə  SSRİ-yə  qarşı  daim  müharibə  təhlükəsini  yaratmışdı  ki, 
bu  da  Sovet  dövlətinin  faşist  Almaniyası  ordusuna  qarşı  mübarizəsini 
çətinləşdirirdi. 
Hərbi-tarixi ədəbiyyatda II dünya müharibəsinin aşağıdakı mərhələləri əsas 
götürülmüşdür: