Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
46 1918-ci ilin aprelindən komanda heyətini hazırlamaq üçün qırmızı təlimatçılar məktəbi və digər təlim hissələrindən istifadə edilirdi. Bakı XKS-in hərbi-dəniz işləri üzrə xalq komissarı Q.N.Korqanovun 1918-ci il mayın 22-də RSFSR Xalq Komissarları Sovetinə göndərdiyi məruzədə qeyd edilirdi ki, ən böyük problem komanda heyətinin çatışmazlığıdır. 1918-ci ilin yayında Bakı Sovetinin Moskvaya ezam edilən nümayəndəsi xəbər vermişdi ki, ən böyük çatışmazlıq təcrübəli mütəxəssislər və komanda heyəti ilə bağlıdır. Bakı kommunası qoşunlarının komandirlərlə təmin edilməsində böyük köməyi Rusiya Kommunist (bolşeviklər) partiyasının Mərkəzi Komitəsi, RSFSR Xalq Komissarları Soveti və şəxsən V.İ.Lenin göstərirdi. Lakin Rusiyadan çoxlu sayda silah və sursat göndərmək imkanı olduğu halda təbliğat peşəkar hərbi kadrlar göndərilməsi çətin idi, çünki oradakı Qırmızı Ordu hissələri də eyni vəziyyətdə idi. Mayın 24-də Bakıda yaradılan Ali Hərbi Şura təlimatçı məktəbi və topçu kursunda təlim prosesini təşkil etməli idi. Qüvvələrin 60-70 %-nin ermənilərdən ibarət olması ona gətirdi ki, komandanlıq da əsasən ermənilərin əlinə keçdi. Qoşunlara ümumi komandanlığı S.Şaumyan həyata keçirirdi. Şaumyan Stepan Georgiyeviç (1878-1918) 1905-ci ildə Berlin universitetini bitirib, əsasən inqilabi təbliğatla məşğul olub. 1917-ci ilin fevralında qiyabi olaraq (!) Bakı Sovetinin sədri seçilən S.Şaumyan 1917-ci ilin dekabrından Qafqaz işləri üzrə RSFSR XKS fövqəladə komissarı təyin olunub. Bu, onun əlində daha böyük səlahiyyətlər cəmləşdirmiş, ona Şimali Qafqazda yerləşən bolşevik qüvvələrindən istifadə imkanı vermişdi. Bakıda azərbaycanlıların mart soyqırımının təşkil edilməsi onun hərbi işdən heç bir anlayışı olmadığını göstərdi. Azərbaycanlıların ən kiçik müqavimətini qırmaq üçün əlavə qüvvə və texnika cəlb etməkdən başqa üsul tanımayan S.Şaumyan aprel ayında Bakı XKS sədri və xarici işlər üzrə komissar vəzifələrinə seçildi. Bununla belə, Qafqaz işləri üzrə RSFSR XKS fövqəladə komissarı vəzifəsi faktiki olaraq baş komandan funksiyalarının icrasını tələb edirdi. 118 Erməni sərkərdələrindən olan Q.N.Korqanov Qafqaz ordusu Мüvəqqəti İnqilabi Komitəsinin sədri seçilməklə qoşunların komandanı vəzifəsini icra edirdi. Q.N.Korqanov 1914-cü ildə Moskva universiteti tarix-filologiya fakultəsini bitirib, I Dünya müharibəsi başlayanda orduya çağırılaraq zabit kurslarında oxuyub, zabit kimi I Dünya müharibəsində iştirak edib. 1917-ci ildə milli korpuslar yaradılanda о erməni süvari briqadasının komandiri təyin edilib, briqadanın hissələri Osmanlı qoşunları ilə döyüşlərdə məğlub ediləndə Bakıya gəlib. 119 1918-ci ilin aprelində Bakı XKS hərbi-dəniz işləri üzrə xalq komissarı təyin edilib və ümumi komandanlığı həyata keçirib. İyul ayında L.Biçeraxov komandan təyin olunanda Bakı XKS onu sol cinaha göndərib, Korqanova isə mərkəz və sağ cinahı qorumaq tapşırılıb. 120 Faktiki olaraq Korqanov yenə də komandan vəzifəsini icra edirdi. Bakı Soveti qoşunlarının təşkilində əhəmiyyətli rolu Caparidze Prokofi Aprasionoviç (Alyoşa) oynayıb. Tiflisdə Aleksandrov müəllimlər institutunda təhsil almış Caparidze Azərbaycanda "Hümmət" təşkilatının yaradıcılarından biri olub. 1918-ci ilin yanvar-iyul aylarında Bakı Soveti İcraiyyə Komitəsinin sədri olub, İnqilabi Müdafiə Komitəsinin üzvü seçilib. Bakıda mart qırğınların günahkarlarından biri olan Caparidze 1918-ci ilin aprelində Bakı XKS daxili işlər komissarı, iyun ayından eyni zamanda digər vəzifəyə - ərzaq komissarı seçilib. Kifayət qədər qüvvəsı olmasına baxmayaraq Bakı Soveti qələbə qazanmaq iqtidarında deyildi. Ordunun Komissarı B.Şeboldayev Sovet Rusiyası hərbi-dəniz işləri üzrə xalq komissarına göndərdiyi məktubunda yazırdı: "Briqadalar və korpus qərargahının formalaşdırılmasını başa çatdırandan sonra siyasi baxışlarına görə daşnak olan komandir Qazarov, qərargah 118 Bakı Sovetinin hərbi rəhbərləri barəsində sovet tarixşünaslığında kifayət qədər böyük ədəbiyyat mövcuddur: Ратгаузер Я. Революция и гражданская война в Баку. Баку, 1927; Шаумян С. Бакинская Коммуна. Баку, 1927; Памяти 26: Материалы к истории Бакинской Коммуны 1918 г./Ред. М. Лифшица и П. Чагина. Баку, 1928; Ратгаузер Я. Арест и гибель комиссаров Бакинской Коммуны. Баку, 1928; Кулиев М. Враги Октября в Азербайджане. Баку, 1929; Раевский А. Партия "Мусават" и еѐ контрреволюционная работа. Баку, 1929; Очерки истории коммунистической партии Азербайджана / Под ред. М. С. Искендерова и др. Баку, 1963; Гулиев Б. Борьба Коммунистической партии за осуществление ленинской национальной политики в Азербайджане. Баку, 1970; Кадишев А. Б. Интервенция и гражданская война в Закавказье. М., 1960; Смирнов Н. Г. Ушедшие в бессмертие: Очерки истории Бакинской Коммуны. М., 1986; Бурджалов Е.Н. Двадцать шесть бакинских комиссаров. М., 1938 və s. 119 Qasımlı M. Bolşevik Rusiyasının Güney Qafqaz siyasəti //Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu toplusu, s.99. 120 Гражданская война. Энциклопедия, с.287. 47 rəisi Avetisov və digərləri yürüşə başladılar... Komanda heyəti zəifdir və "rus oriyentasiyasını" saxlayana qədər sovet hakimiyyətinin dəstəyi olacaqlar. Oriyentasiyanın ingilis meylli olması mümkündür və ordunun bu vəziyyətdə özünü necə aparacağını demək çətindir, çünki ordunun 60-70%-nin ermənilərdən ibarət olması istənilən gözlənilməzliklərə gətirə bilər". Başqa sözlə desək, qüvvələrin mənəvi durumuna cavabdeh olan şəxs - komissar etiraf edir ki, bolşevik qoşunlarının zabitləri "siyasi baxışlarına görə daşnak"dırlar, siyasi "oriyentasiyaları"nı istənilən məqamda dəyişə bilərlər. Maraqlıdır ki, baş verənlər barədə tam və dürüst məlumat verən B.Şeboldayevi Bakıda saxlamadılar və 1918-ci ilin yayında o, Q.F.Biçeraxovun əksinqilabçı dəstələrinə qarşı vuruşmaq tapşırığı ilə Şimali Qafqaza göndərildi. Denikin ordusunun generalı Lyadov Bakı Soveti qoşunlarına qiymət verərkən yazırdı: "Qırmızı ordu daşnak zabitlərin rəhbərliyi altında olan və vuruşmaq əlindən gəlməyən erməni könüllülərindən ibarət idi. Onlar ətraf kəndləri talayır, müsəlman kəndlilərin də özlərinə qarşı nifrətini oyadırdılar. Cəbhədən ona görə qaçmırdılar ki, öz evlərindən uzaqda idilər. Xəzər donanmasının ən yaxşı matrosları hələ mart hadisələrindən əvvəl səfərbər edilmişdi, indi donanma yalnız şəhər alverçilərindən ibarət idi, onlar da donanmaya alver və dələduzluq etmək imkanlarına görə gəlirdilər". 121 Qırmızı ordunun 1-ci кorpusunun komandiri Qazarovun nisbətən böyük döyüş təcrübəsi vardı. Hərbi məktəbi bitirmiş keçmiş çar ordusunun polkovniki rütbəsinədək yüksəlmiş Qazarov öz məqsədlərinə çatmaq üçün siyasi oriyentasiyasını dəyişən bir çox ermənilər kimi çar polkovniki olmasını unutmuş və bolşeviklərin tərəfində olduğunu bildirmişdi. Əslində isə Bakı Sovetinə xidmət qırmızı bayraq altında da olsa, azərbaycanlıların soyqırımını həyata keçirməyə imkan verirdi. 1-ci korpusun qərargah rəisi Avetisov da ondan fərqlənmirdi. Keçmış çar ordusunun qərargah zabiti polkovnik Avetisov da Qazarov kimi daşnak meylləri ilə seçilsə də, vaxtı gələndə bolşeviklərin tərəfini saxlamışdı. Hələ avqustun 1-də o, ağ bayraq qaldırıb təslim olmaq təklifini vermişdi, lakin təklif qəbul olunmadı. Bolşeviklərin hakimiyyəti devriləndə və Bakıda Sentrokaspi Diktaturası qurulanda o, siyasi simasızlığını və erməni xislətini bir daha nümayiş etdirib diktaturaya qoşulmuşdu. Maraqlıdır ki, general Denstervil öz qeydlərində yazır: "Diktatura qoşunlarının qərargah rəisi Avetisov yaxşı erməni zabiti nümunəsidir. O, qorxmadan inqilabçılar barədə öz fikirlərini bildirirdi (halbuki bir ay əvvəl onların bütün ideyalarını dəstəkləyirdi - A.Y., Ə.S.). Lakin o, xəstə idi və fikirləşirəm ki, xəstəlik onun işinə təsir göstərirdi”. Göründüyu kimi, diktatura dövründə Avetisovun buraxdığı səhvləri Denstervil onun xəstəliyi ilə izah edir. Bakı Soveti qoşunlarının təşkilatçılarından və komandirlərindən olan E.A.Berq Sovet Rusiyasının sınanmış döyüşçülərindən olub. Hərbi gəmilərdə matros kimi xidmət göstərmiş Berq inqilab dövründə matroslar dəstəsinə rəhbərlik edib, Kornilov, Kerenski, Kaledinin əksinqilabçı qüvvələrinə qarşı mübarizədə fərqlənib. 1918-ci ilin aprelində o, Dəniz işləri üzrə Xalq Komissarlığı tərəfindən Xəzərdə sovet hərbi donanmasının təşkili məqsədi ilə Bakıya göndərilib, həmin ilin iyulunda Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin üzvü, Bakı Soveti qoşunlarının rabitə xidməti rəisi vəzifəsinə təyin edilib. 122 Hərbi donanmanın təşkili ilə V.F.Poluxin də məşğul olub. Fəhlə - elektromontyor işləmiş Poluxin 1907-ci ildən Baltik donanmasında matros, 1915-ci ildən isə teleqrafçı kimi xildmət edib. Bolşevik fəaliyyəti ilə məşğul olan Poluxin Petroqradda Oktyabr çevrilişin iştirakçısı olub, 1917-ci ilin dekabrında Dəniz Nazirliyi (Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin dəniz seksiyası) Qanunverici Şurasının sədri təyin edilib. 1918-ci ilin mayından Dəniz işləri üzrə Xalq Komissarlığının xüsusi tapşırıqlar üzrə komissarı, iyul ayından isə Xəzər dəniz donanmasının komissarı olub. 123 İ.V.Malıgin I Dünya müharibəsində piyada əsgər kimi iştirak edib. 1917-ci ildə Qafqaz Ordusu Müvəqqəti İnqilabi Komitəsinin üzvü, 1918-ci ilin yanvarında isə katibi seçilib. Aprel ayından Bakı XKS hərbi- dəniz işləri üzrə Xalq Komissarlığının kollegiya üzvü olan Malıgin əslində “tapşırıqlar üzrə komandir" vəzifəsini icra edirdi. 124 General Denstervil Bakı Soveti qoşunları barədə məlumat verərkən "Şaumyan və Petrovun qoşunları" ifadəsini işlədir. Bu da təsadüfi deyil. Qriqori Konstantinoviç Petrov (1892- 3918) Peterburq Politexnik İnstitutunda təhsil alıb və orada sol eserlər partiyasına qəbul olunub. I Dünya müharibəsi başlayanda cəbhəyə yollanan Petrov şücaəti sayəsində praporşik rütbəsinə layiq görülüb. 1917-ci ildə Ryazanda qırmızı qvardiya 121 Ратгаузер Э. Революция и гражданская война в Баку.Ч.1.1911-1918 г. Баку, 1927, с. 194. 122 Гражданская война. Энциклопедия, с.64. 123 Yenə orada, c.466 124 Yenə orada, c.340 Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|