Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Ԥrԥblԥrin hücumu ԥrԥfԥsindԥ - Azԥrbaycanda sosial-iqtisadi münasibԥtlԥr (VI ԥsrin ax r - VII ԥsrin ԥvvԥli)
76 Mehran n nԥvԥsi igid Vardan 1 Arran n Eranúahik 2 sülalԥsindԥn olan keçmiú hakimlԥrinin son 60 nümayԥndԥsinԥ yemԥk vaxt "zԥhԥrli çörԥk" verib onlar mԥhv etdi vԥ bundan sonra bütün Arran qԥti olaraq yeni sülalԥnin ԥlinԥ keçdi. O, köhnԥ sülalԥdԥn yaln z öz q zlar ndan birinin ԥri Zԥrmehr Eranúahiki 3 öldürmԥyib salamat buraxd . øgid Vardan n nԥvԥsi Varaz-Qriqorun (628-636) 4 hökmranl ÷ nda Mehranilԥr xristianl ÷ qԥbul etmiú vԥ hԥtta iki dԥfԥ xaçaçuran edilmiúlԥr; birinci dԥfԥ imperator ørakli, ikinci dԥfԥ isԥ katolikos Viro tԥrԥfindԥn xaç suyuna sal nm úlar. Mehranilԥr sülalԥsinin ԥn görkԥmli nümayԥndԥsi Varaz- Qriqorun ikinci o÷lu knyaz Cavanúir idi (637/8-680) 5 ; onun
hökmranl ÷ dövründԥ ԥrԥblԥr Arran istila etmԥyԥ baúlad lar. 1 M.Kalankatuklu igid Vardan Aquen dini y ÷ nca÷ n n iútirakç s kimi göstԥrir vԥ "Girdiman n hakimi" adland r r, lakin sonralar (sԥh. 276/225) onu "øsaya etiqad edԥn" Vardan adland r r vԥ deyir ki, o, "Girdiman qalas n tikmԥmiúdir". Burada aç q-aúkar anlaú lmazl q var, çünki 136/108-ci sԥhifԥdԥ bunun ԥksini yaz r. 2 Bu Arran sülalԥsinin ad olub (bax: M.Kalankatuklunun ԥsԥrindԥ "Arran" ad na, sԥh. 31/24), Markvart n iddia etdiyi "øranúah" titulu deyildir, çünki o, "Aronsaxik sözünü düzԥldib "Aransaxik" úԥklindԥ yazm úd r. B a x; ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, sԥh. 71,261, 266/55,209,214. 3 Ɂ.Ɇ.Ȼɭɧɢɹɬɨɜ. ɒɚɤɢ; History, p.217. 4 ȼɚɪɚɡ-Ƚɚɝɟɥ ɝɪɭɡɢɧɫɤɢɯ ɯɪɨɧɢɤ (Bax: ȿ.ɋ.Ɍɚɤɚɣɲɜɢɥɢ. ɂɫɬɨɱɧɢɤɢ ɝɪɭɡɢɧɫɤɢɯ ɥɢɬɨɩɢɫɟɣ, ɫɬɪ. 128; Histoire de la Georgie, p. 228). Markvart n verdiyi 627-ci il tarixi düzԥldilib 628 olmal d r; bu ildԥ Viro hԥbsdԥn azad olmuúdur. Varaz-Qriqoradԥk Mehranilԥr sülalԥsi tԥqribԥn belԥ davam etmiúdir: Mehran - tԥqribԥn 480-ci il, Harmel - tԥqribԥn 510-cu il, I Vard - tԥqribԥn 540-c il, igid Vardan - tԥqribԥn 570-ci il, II Vard - tԥqribԥn 600-cü il. 5 ɋ.Ɍ.ȿɪɟɦɹɧ. ɉɨɥɢɬɢɱɟɫɤɚɹ ɢɫɬɨɪɢɹ Ⱥɥɛɚɧɢɢ III-VII ɜɜ., ɋɌɊ . 323: 636- 669 ɝɝ. ;
Cavanúirin ad n S.T.Yeremyan vo K.V.Trever tԥrԥfindԥn ermԥnilԥúdirildiyi diqqԥti cԥlbedir: S.T.Yeremyan n ԥsԥrindԥ "Djuanúer", K.V.Treverin ԥsԥrindԥ isԥ "Dj vanúer". B a x.: F.Justi. øranisches Namenbush, p. 123: "Alban knyaz Cavanúir Mehranilԥr nԥslindԥndir". Vardana görԥ (sԥh. 86) Arran knyaz Cavanúir vԥ onun 77 2. Ԥrԥblԥrin hücumu ԥrԥfԥsindԥ - Azԥrbaycanda sosial-iqtisadi münasibԥtlԥr (VI ԥsrin ax r - VII ԥsrin ԥvvԥli) Mԥnbԥlԥrdԥ Azԥrbaycan haqq nda son dԥrԥcԥ az mԥlumat mövcud oldu÷undan, bu dövrdԥ ölkԥnin daxili hԥyat n tԥsvir etmԥk çox çԥtindir. Cԥnubi Azԥrbaycan Sasanilԥr imperiyas n n tԥrkibinԥ daxil oldu÷undan, onun bütün iqtisadi vԥ siyasi hԥyat mԥrkԥzi úah hakimiyyԥtinԥ tabe edilmiúdi. ùimali Azԥrbaycana gԥldikdԥ, øran úah n n buradak mԥrzban úah saray na hԥr il vaxtl -vaxt nda bac verilmԥsinԥ göz qoyurdu 1 . Xԥzԥrlԥrin vԥ ya bizansl lar n ölkԥyԥ soxulmas nԥticԥsindԥ mԥrzban ölkԥni tԥrk etdikdԥ, bac müvԥqqԥti olaraq, yeni istilaç a÷alar y ÷ rd lar. bac s (ermԥni hakimi) Qriqori Mamikonyan n ԥvvԥlki arvad albanlar ad ndan Qriqordan Müqԥddԥs Qriqorinin çԥnԥsini istԥmiúlԥr. M.Kalankatuklu (sԥh. 189, 190/151) qeyd edir ki, Müqԥddԥs Qriqorinin çԥnԥsi Arrana I Varaz-Trdat - Cavanúørin qardaú o÷lu zaman verilmiúdir. Ç.Dovsett onu Cavanúirin o÷lu adland r r. (B a x: History, p. 109-110, n. 7). 1 Albaniya Ԥúkanlԥrindԥn II Vaçe taxtdan ԥl çԥkԥndԥn sonra Sasanilԥrdԥn Perozun (Firuzun) (459-484) vԥ hԥtta Valaú tԥrԥfindԥn Albaniya taxt nda bԥrpa edilԥn Vaçenin qardaú III Vaçaqan n (484-488) hökmranl ÷ nda Albaniya VII ԥsrin baúlan÷ c nadԥk iqamԥtgah Bԥrdԥdԥ olan øran mԥrzban n n nԥzarԥti alt nda idi (müqayisԥ et: C.Toumanoff. Iberia on the Eve of Bagratid Rule, p.236). Mԥsԥlԥn, Albaniyadak øran mԥrzban Barzabod - Gürcüstan padúah Vaxtanq Qorqasal n ana tԥrԥfindԥn babasi olan bu úԥxs "Vaxtanq Qorqasal n tarixi"ndԥ Arran n eristav ("Eristav Ranis") adland r l r.
78 Mԥlum oldu÷u kimi, Sasanilԥr, imperiyan n tԥrkibinԥ daxil olan xalqlar n siyasi istiqlaliyyԥtini mԥhv etmԥyԥ çal ú rd lar. Bunun üçün øran úahlar , özlԥrinԥ tabe olan ölkԥlԥrԥ mԥrzbanlardan caniúin tԥyin edirdilԥr vԥ bütün inzibati, mԥhkԥmԥ vԥ hԥrbi hakimiyyԥt onlar n ԥlindԥ olurdu. Ölkԥni idarԥ edԥn Sasanilԥrin dövlԥt sistemi vԥ ölkԥnin daxili quruluúu haqq nda mԥlumat, Ԥrԥb xilafԥtinin bu vԥ ya baúqa tԥsisat n n fԥaliyyԥti tԥsvir olunarkԥn ԥrԥb müԥlliflԥrinin gԥtirdiyi aray úlardan, Bizans müԥlliflԥrinin ԥsԥrlԥrindԥki materialdan vԥ epiqraf xarakterli qԥdim ermԥni mԥnbԥlԥrindԥn ԥldԥ edilԥ bilԥr. Lakin bu mԥlumatlar n demԥk olar, ham s yaln z ümumi úԥkildԥ verilmiúdir. Azԥrbaycan Sasanilԥr imperiyas n n tԥrkib hissԥsi oldu÷una görԥ, torpaq sahibliyi, torpaqdan istifadԥ, vergi sistemi vԥ s. demԥk olar, imperiyan n digԥr rayonlar nda oldu÷u kimi idi. ùah hakimiyyԥtindԥn yaln z vassal kimi as l olan Arran n özünԥmԥxsus tԥsԥrrüfat sistemi var idi vԥ ørandan fԥrqli olaraq, Arranda baúl ca rolu xristian kilsԥsi oynay rd , yԥni ölkԥnin vԥziyyԥti öz qonúular olan Gürcüstan vԥ Ermԥnistandak vԥziyyԥtin tԥqribԥn eyni idi. Sasanilԥrԥ vԥ xԥzԥrlԥrԥ a÷ r töycü verildiyinԥ baxmayaraq Arran n yar mas l vԥziyyԥti onun mԥhsuldar qüvvԥlԥrinin artmas n tԥmin edir, tԥsԥrrüfat vԥ mԥdԥniyyԥtinin inkiúaf na kömԥk edirdi. Arranda yaxú suvarma sisteminin olmas sayԥsindԥ Kür çay sahilindԥki torpaqlar çox yaxú dԥnli bitkilԥr vԥ ba÷-bostan mԥhsulu verirdi. Geniú torpaq sahԥlԥrindԥ üzüm ba÷lar sal nm ú, ya÷l bitkilԥr vԥ tut a÷ac ԥkilmiúdi, tut a÷aclar isԥ toxuculuq sԥnԥtinin inkiúaf na kömԥk edirdi. Ԥhali maldarl q vԥ bal qç l qla da mԥú÷ul idi. Moisey Kalankatuklu Arran torpa÷ n n münbitliyi vԥ yeralt sԥrvԥtlԥri haqq nda belԥ deyir: "Uca Qafqaz da÷lar aras nda yerlԥúԥn Albaniya ölkԥsi çoxlu tԥbii sԥrvԥtlԥrlԥ dolu vԥ zԥngindir. Böyük Kür çay ölkԥnin ortas nda sakitcԥ axaraq, böyük vԥ kiçik bal q gԥtirir vԥ öz suyunu Xԥzԥr dԥnizinԥ tökür. Onun ԥtraf ndak çöllԥrdԥ bolluca tax l vԥ çax r, neft vԥ duz, ipԥk vԥ pamb q vԥ çoxlu zeytun a÷ac vard r. Da÷larda q z l, gümüú, mis vԥ oxra ç xar l r. Vԥhúi Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|