Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
154 « əgər Abbas Mirzə Göyçənin şərq tərəfini bizə güzəştə gedərsə, biz də Mehri v ə Qapandan imtina edəcəyik». Bu məsələ həll edilməmiş qaldı. Fətəli xan ikinci dəfə sizin yanınızda olanda, danışıqlarda Şeytanağacdan Gədikbarata qədər ərazini tələb etməklə, Gil ərazisinin bir hissəsini güzəşt edərək burada siz məntəqə yaratmaq istəyirsiniz (294,891). Hüseynqulu xan nəinki, rus komandanlığına etiraz etmiş, eyni zamanda bu ərazilərin İrəvana məxsusluğu barədə şah hökumətini inandıra bilmişdi. Rus sərhəd qoşun- larının başçısı knyaz Sevarsamidze 1825-ci il avqustun 26-da general ley- tenant Velyaminova göndərdiyi raportda yazırdı ki, «Sərdar İrəvana gedib, şahın razılığı ilə Abbas Mirzədən Göyçənin şimal şərq sahillərinin Gildən Meydana qədər onlara qalması haqqında raqam alıb və yazır ki, sərdar bura- da əhalini məskunlaşdırmağa tələssin. Sərdar oraya köçkünlər göndərməyi əmr etmişdi. Gildən Şeytanağaca qədər olan ərazini Nağı xana, Meydandan Balıqçaya qədər ərazini isə İsmayıl ağaya vermişdi» (383,51-52). Hətta knyaz Sevarsamidze xana məktub göndərərək öz narazılığını bildirmişdi. Əslində xanı bu işə məcbur edən rusların öz hərəkəti idi. Çünki ruslar onlara məxsus olmayan ərazilərdə qeyri-qanuni tikintilər aparırdılar. Bu Hüseynqulu xanın knyaz Sevarsamidzeyə göndərdiyi məktubun məzmunundan aydın olur. O, yazırdı: «Sizin məktubunuzu aldım və məzmunu ilə tanış oldum. Yazırsınız ki, mənim əmrimlə bizim gözətçi dəstəmiz sizin gözətçi dəstənizi Gildən qovub. Sizin kimi yüksək alinin belə yaz ması məni təəccübləndirdi. Çünki Rusiya dövlətinin səlahiyyətli nümay əndələri tərəfindən təsdiqlənib ki, Göyçənin şərq hissəsi İrəvana məxsusdur və siz ali məqam bir neçə dəfə mənə yazmısınız ki, sizin göz ətçilər Poluxludan balıq tutduqlarına görə, bizim məmurlar onlardan vergi almasınlar. Sizə hörmətimə görə, güzəştə getdim. İndi hansı səbəbə görə, siz Gilə və Poluxluya adam göndərərək tikinti işləri aparırsıniz?. Əgər həmin yerlərdə sizin gözətçi dəstəniz yerləşərsə bizim tərəfimizdən heç bir təzyiq ola bilməz. Lakin sərhəddən hər hansı bir səbəbə keçməyə icazə verə bilmərəm (298,52). İrəvan xanının bu hərəkətləri rus komandanlığını bir qədər güzəştə getməyə məcbur etmişdi. Çünki xanın məktubundan sonra rus komandanlığı irəvanlılara Göyçə ətrafında mal-qara otarmaq üçün icazə ver- ilmişdi. Fürsətdən istifadə edən Hüseynqulu xan bu ərazilərdə möhkəmlənməyə qərara aldı. Burada yaşayış üçün yeni-yeni məskənlər saldırdı, Qarapapaq tayfasını bura köçürərək, onlara əkin əkmələri barədə göstəriş verdi. Nəticədə, rus gözətçi məntəqələri buradan sıxışdırılmağa ba şlandı (151,558). Hüseynqulu xan nəinki sərhəd məntəqələrində əhalini məskun- laşdırmış, eyni zamanda rus qoşunları tərəfindən ola biləcək hücumun 155 qarşısını almaq üçün hərbi dəstələr də yaratmışdı. Verilən məlumata görə, Göy çə ətrafına gələn İrəvan xanı qoşunun təşkili ilə məşğul olmuşdu. O, darbaxt, sultan, yüz başılar təyin edir və onlara hədiyyələr verməklə silah və miniklərinin qayğısına qalmasını tapşırırdı. Nəticədə, sərhəd xəttində 200 nizami piyadadan v ə 800-dən çox süvari dəstədən ibarət qoşun təşkil edildi. Hər gün bu qoşun yeni-yeni adamlar hesabına daha da artırılırdı (382,45- 46). Onun bu hərəkəti şah hökuməti tərəfindən razılıqla qarşılandı. Həqiqətən də, Hüseynqulu xan rus gözətçi dəstələrini Gildən, Göyçə gölünün ətrafından və Seytanağacdan sıxışdıraraq, bu ərazilərdə yaşayış məskənləri yaratmışdı. General Velyaminovun 1825-ci il sentyabrın 25-də Abbas Mirz əyə yazdığı məktubda xanın bu hərəkətlərini qeyd edərək öz naraz ılığını bildirməklə yanaşı, guya bu torpaqların Gülüstan müqaviləsinə əsasən ruslara məxsusluğunu bir daha iddia etmişdi (299,60-61). Abbas Mirz ə isə general Velyaminova yazdığı məktubda onun iradının əsassız olduğunu, əksinə bu torpaqların müqaviləyə əsasən şah hökumətinə məxsusluğunu bildirmişdi. O, yazırdı: «Rusiya dövlətinin sərhəd rəisləri İran hökuməti sarayında saxlanılan general Yermolovun məktubuna və rus komisarlarının tərtib etdiyi xəritələrə əsasən bəzi əraziləri istəyirlər. Əgər ali İran dövləti tərəfindən sizin dövlətə ərazi güzəşt edilsə onda gözətçi məntəqəsi yaratmalısınız. Lakin o dövlət tərəfindən sizə bu icazə ver- ilməyib, öz-özünə gözətçi məntəqəsi yaratmaq sülh müqaviləsinə ziddir. Mən təəccüb edirəm ki, Rusiya hökumətinin məmurları sülh müqaviləsinin əksinə olaraq belə hərəkətə cəsarət edirlər…» (174,62-63). Sənədlərdən göründüyü kimi, hər iki tərəf yazdıqları məktublarda bir-birini günah- landıraraq mübahisəli ərazilərin onlara məxsus olduğunu sübut etməyə çal ışırdılar. Lakin rus komandanlığının, sərhəd qoşunları rəislərinin məktubların- da bu ərazilərin rus qoşunu tərəfindən qeyri-qanuni zəbt edilməsi, hadisələri bilə-bilə qızışdırmaları açıq bildirilmişdi. 1823-cü ilin dekabrında birinci sərhəd xəttinin təyin edilməsilə bağlı keçirilən əməliyyatda general-mayor Yermolov v ə polkovnik Ağabəy Sadığovun baş komandan A.P.Yermolova yaz dıqları hesabatda etiraf edirdilər ki, «o ki, qaldı iranlıların (Hüseynqulu xan-E.Q.) Göy çə gölünün şimal və şimal-şərq sahilləri ilə birlikdə Gil düz ənliyini inadla tələb etmələri, ədalətlə yada salmaq lazımdır ki, şah hökum əti bu tələbdə haqlıdır. Kifayət qədər əhalisi olan Gil düzənliyi 70 il bundan əvvəl İrəvan xanlığına məxsus olmuşdu» (176,15). Baş komandan A.P.Yermolovun 1825-ci il senty abrın 13-də general leytenant Velyaminova göndərdiyi məktubda da bu məsələ ətraflı təsvir edilmişdi. O, yazırdı ki, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|