Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
160 keçərkən şahzadə rus qoşunlarının sərhəddi keçdiyini və Abaranda qala tikmələri haqqında İrəvan sərdarından məlumat aldı. Bu xəbərdən təsirlənən şahzadə o saat polkovnik Bartolomeyi yanına çağırıraraq deyir ki, ruslar bir tərəfdən nümayəndə, digər tərəfdən isə qoşun göndərirlər. Buna görə cənab Bartolomey işi dayandırmaq üçün geri qaytarıldı. O, Araz çayı yanında knyaz Menşikovla qarşılaşır və ondan qalanın tikintisini dayandırmaq üçün kağız alaraq Tiflisə gəlir. Lakin artıq bütün qoşunlar Göyçə sahilində da- y anmışdı. Müharibə başlayır və bizimkilər (ruslar-E.Q.) 300 nəfər itki v erərək geri çəkilir» (11,140-142). O, ikinci məktubda isə həm P.D.Sisyanov, həm də A.P.Yermolov haqqında maraqlı məlumat verilmişdi. Məktubda yazırdı: «Buradakı başçıların (Qafqazdakı rus qoşunlarının baş komandanları-E.Q.) şöhrətpərəstliyi Rusiyaya baha başa gəlmişdi. Sisianovun şöhrətpərəstliyi, böyük qabliyy ətlə, qələbə və hiylələrlə himayəçiliyə keçirdiyi dörd xanlıq Rusiyaya 10 il müharibəyə başa gəlmişdi. İndiki başçının (Yermolov-E.Q.) şöhrətpərəçtliyi isə yeni müharibəyə gətirib çıxarmışdı. Bunu əsirlərin dəyişilməsi üçün razılıq əsasında yanına adam göndərdiyim Abbas Mirzə də təsdiq edir. …Mənim fikirimcə burada müharibənin başlanmasında Yer- molovun müxtəlif hiylələri səbəb olmasilə hamı razıdır. Döyüşdə əsir alınmış gəncəli Uğurlu xan qorxudan bunu təsdiq etmiş və sonra məxfi ifadə v ermişdi… Digər iranlılar və azərbaycanlılar indiki qızışan müharibə haqqında belə izahat verirdilər: Düzdür müharibəni biz (şah hökuməti-E.Q.) başlamışıq. Lakin Yermolovun bizə münasibətini görərək müharibəyə on ildir ki, haz ırlaşırıq. Bizi silahlı olmağa məcbur edirdilər, sizin dayanmadan hücumunuzdan qorxaraq qoşun saxlamağa məcbur idik…(11,16-17). Müharibənin başlanmasında rus qoşunlarının baş komandanı Yermolovun mənfi keyfiyyətlərinin böyük rolundan bəhs edən bu sənədlərdən əlavə, had- isələrin canlı şahidləri də bu haqda məlumat vermişlər. Belə şahidlərdən biri yaz ır ki, «Sülh münasibətlərinin olduğu vaxt iranlılar müharibə elan etmədən İrəvan tərəfdən qəflətən bizim torpaqlara yürüş etdilər. Çoxları bu müharibənin səbəbını şöhrət qazanmaq arzusunda olan Yermolovun fit- nəkarlığında görürdü… O, şah sarayı ilə ədəbsiz rəftar edirdi, tez-tez onlara sataşır və hər cəhətdən ingilislərin İranda nüfuzuna mane olmağa çalışırdı. Şübhəsiz o, bizə lazım olan İrəvan xanlığına paxıllıqla baxırdı. Bundan əlavə, o dövrdə sərhəd xəttində yaşayan və İrəvan xanı tərəfindən müdafiə olunuan köçəri tatarlara (Azəri türkləri-E.Q.) və qarapapaqlılara həddini bildirmək istəyirdi» (173,9-10). Beləliklə, qeyd edilən sənədlərdən görünür ki, müharibənin başlanmasında Rusiya tərəfinin də az günahı olmamışdı. 161 İrəvan torpaqlarını geri qaytarmaq üçün Hüseynqulu xan Rusiya ilə Qacar İranı arasında başlayan hərbi əməliyyatlardan yararlanmaq qərarına gəldi. 1826-cı il iyulun ortalarında İrəvan qoşunu dörd istiqamətdə Şuragöl v ə Pəmbəyə yürüşə başladı. Bu zaman İrəvan qoşunlarının sərhəddə düzümü belə idi: Hüseynqulu xanın başçılığı ilə 6 topa malik 2 batalion, 3000 süvari dəstə Mirəkdə, İrəvan xanının qardaşı Həsən xanın başçılığı ilə 5000 nəfərlik qoşun Gümrü istiqamətində, 1000 nəfərə yaxın digər dəstə isə Göy çə gölü ətrafında cəmləşmişdi (5,470). İlk yürüş 1826-cı il iyulun 16-da səhər tezdən başladı. Hüseyinqulu xanın başçılığı ilə 5 min nəfərlik İrəvan qoşunu Mirək kəndində yerləşən rus göz ətçi məntəqəsinə hücum etdi. Həmin vaxt kənddə polkovnik knyaz Se- varsamidzenin başçılığı ilə 3 topa malik 650 nəfərdən ibarət rus qoşunu var idi. İrəvanlıların qəfl hücumu polkovniki çaşdırdı. O, vaxt qazanmaq üçün bir ermənini məktubla xanın yanına göndərərək, ondan bu hücumu da- y andırmağı xahiş etdi. Lakin elçiyə xəbər verilir ki, xan knyazla danışıq aparmağa ehtiyac bilmir və onun özünü məhv etmək niyyətindədir. Hüseynqulu xan Sevarsamidzeni öldürənə 3 min çervon miqdarında mükafat təyin etmişdi. İrəli atılan İrəvan süvariləri ilk hücumda 9 kazakı əsir götürdü. Hüseyinqulu xan rusların Gümrü ilə əlaqəsini kəsməklə onları məhv etmək niyyətində idi. Lakin knyaz xanın bu niyyətini başa düşərək düşərgəni tərk etmək qərarına gəldi. Beləliklə, o, İrəvan qoşununun təqibi altında qoşunla Gümrüyə gəlib çatdı (110,355; 304,34-37). Bu hücumda xeyli rus əsgəri öldürüldü, rus alayına məxsus 450 at və ruslara sığınmış 200 erməni ailəsi irəvanlılar tərəfindən ələ keçirildi (5,470). İkinci İrəvan qoşunu Həsən xanın başçılığı ilə Şuragöl sərhəddində cəmləşmişdi. Onun süvari dəstəsi eyni vaxtda Kiçik Qarakilsə kəndində yer- ləşən rus gözətçi məntəqəsinə hücum etdi. Bu əməliyyatda İrəvan qoşunu kəndi ələ keçirərək onu yandırmış, 150 nəfər əsir almış, çoxlu mal-qara və ruslara məxsus ilıxını qənimət götürmüşdü. Digər tərəfdən xan şuragöllüləri İrəvana köçürmək üçün hiyləyə əl atdı. Xanın adamları əyalətin ruslar tərəfindən guya İrəvana güzəşt ediləcəyi şayəsini yaymağa başladı. Şuragöl hakimi Budaq Sultan bu çağrışa müsbət cavab verdi. Əhalini köçürmək üçün Həsən xan sultanın yanına Hamo və Qafar xanın başçılığı ilə 300-ə qədər atlı dəstəsi göndərdi. Lakin İrəvan xanı əhalini öz tərəfinə çəkə bilmədi. Yalnız Budaq Sultana yaxın altı ailə İrəvana köçürüldü (215,353- 354; 110,355). İyulun 16-da İrəvan xanlığının min nəfərdən ibarət digər dəstəsi Böyük Qarakilsə kəndindən 18 verst aralıda, Qəmzəçəmən çayı kənarında y erləşən rus gözətçi məntəqəsinə hücum etdi. Burada yerləşən məntəqə ta- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|