108
edir. Bu cəhət azərbaycanca mətbu mərcümədə öz
əksini birmənalı şəkildə tapmışdır.
Really modal sözü emotiv məqamda da işlənə bilir. Bu
halda o, ya cümlənin başında, ya da nida sözündən sonra
işlənir. Məsələn:
Really! - you people are so offcious, so disbelieving!
(Arthur Hailey, “Airport”, 244)
“Doğrudan da, burada hamınız inamsız və hər şeydən
şübhələnənsiniz!” (Artur Heyli, “Aeroport”, 225).
Bizcə, azərbaycanca mətbu tərcümədə durğu işarəsi
düzgün seçilməmişdir. Vergül işarəsi modal sözlə əsas
mətn arasında daha sıx əlaqənin olduğu halda işə
yarayardı. Burada isə oricinaldakı nida işarəsini saxlamaq
yerinə düşərdi. Danışan really sözünü təəccüb, heyrət
məqamında işlədir, bu isə ritorik sual kimi bir şeydir.
Deyilənləri nəzərə alaraq, həmin cümləni belə təqdim etmək
olar: Doğrudan da! Siz adamlar nə qədər quru (rəsmiyyətçi),
nə qədər də vasvasısıniz.
Oh, really! What kind of advice? Was it fussiness,
personal?.. Or, perhaps, you’ve forgotten? (Arthur Hailey,
“Airport”, 331).
“Oh, doğrudan? O nə məsləhətdir elə? Xidmət işidir, ya
şəxsi? Bəlkə də, artıq unutmusunuz? (Artur Heyli,
“Aeroport”, 284).[Aha, doğrudan(mı)? İşə aiddir [yoxsa]
şəxsi məsələdir?.. Bəlkə də, artıq yadınızdan çıxıb].
Burada really modal sözü müsahibin özünə aiddir və nə
əsas cümlə ilə, nə də onun ayrı-ayrı tərkib hissəlri ilə
əlaqədar deyil. Əksinə, onun özü sonrakı cümlənin
işlənməsini vacib edir.
Really, it isn’t much pay for all that protection, is it?
(Arthur Hailey, “Airport”, 240)
“ Doğrudan da, o cür sığorta üçün çox azdır, elə deyilmi?”
[ Doğrudan (da), bütün bu himayənin haqqını ödəmək üçün
bu çox azdır, elə deyilmi?].
Təqdim edilən tərcümələr arasındakı bütün fərqlərə
baxmayaraq, həmin kontekstdə really modal sözü bütün
cümlənin məzmununa aiddir.
Əlimizdə olan materiallarda really modal sözünün birbaşa
feli xəbərə aid olmasına da təsadüf edirik. Ancaq nəzərə
109
almaq lazımdır ki, həmin cümlə yalnız modal söz və feli
xəbərdən ibarətdir: Do you understand Vernon? Really
understand? (Arthur Hailey, “Airport”, 205) [Sən başa
düşürsən, Vernon? Doğrudan (düzü) başa düşürsən?].
Surely – Əlbəttə, şəksiz, şübhəsiz, mütləq, yəqin ki,
Surely, captain, sir, you’re not going to report me for
possession of left – overs (Arthur Hailey, “Airport”, 114)
“ Əminəm ki, kapitan, ser, buna görə məni heç kimə
satmazsınız” (Artur Heyli, “Aeroport”, 106) [Əlbəttə ki,
(şübhəsiz, yəqin ki), kapitan, ser, olduğuna görə siz gedib
mənim barəmdə xəbər verməzsiniz].
Misaldan göründüyü kimi, azərbaycanca mətbu
tərcümədə surely modal sözü tamamilə başqa (leksik-
qrammatik) vasitə ilə verilmişdir. Bu, əmin [olmaq] sözünün
birinci şəxsin təkinə məxsus şəkilçi ilə işlənməsi hesabına
əldə edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, belə bir üsul
kontekstual cəhətdən heç bir irad doğurmur. Amma o,
başqa üsulları da istisna etmir.
Daha bir misal:
But surely, purses are never inspected (Arthur Hailey,
“Airport”, 246)
“Ancaq, mən biləni, qadın çantasına heç vaxt baxılmır”
(Artur Heyli, “Aeroport”, 228).[Amma çantanı (çantaları) heç
vaxt yoxlamırlar].
Misaldan göründüyü kimi, azərbaycanca mətbu
tərcümədə surely modal sözü istər leksik tərkib, istərsə də
qrammatik funksiya baxımından tamamilə yeni bir vasitə ilə
(mən biləni) verilmişdir. Bunu leksik-sintaktik vasitə (üsul) da
adlandırmaq olar.
Ancaq bu, həmin cümlənin tərcüməsində özünü
doğruldan yeganə üsul deyil. Bizim təklif etdiyimiz
tərcümədə “heç vaxt”, “never” zaman zərfinin müqabili
olmaqla yanaşı, hər cür modal sözün işlədilməsi lüzumunu
da aradan qaldırır. O, feli xəbərlə birlikdə oricinalda ifadə
olunmuş fikri, real vəziyyəti adekvat şəkildə ifadə edir.
Burada gerçəkliyə münasibət obyektiv səciyyə daşıyır. Mən
biləni ifadəsi həmin münasibətə subyektiv çalar verir.
Mətndən bilmək olur ki, danışanın bunu bilib-bilməməyindən
asılı olmayaraq, ümumiyyətlə çantaları yoxlamırmışlar.
110
Certainly – Əlbəttə, şəksiz, şübhəsiz; yəqin
İngilis dilində certainly modal sözü daha çox cümlənin
başında gəlir. Məsələn:
Certainly, it’s all, Did you expect us to fire you? (Arthur
Hailey, “Airport”, 22)
“Əlbəttə! Elə bilirdin səni güllələyəcəyik?” (Artur Heyli,
“Aeroport”, 22) [Əlbəttə, tamamilə belədir. Sən elə bilirdin,
səni güllələyəcəyik?]. Bizim təklif etdiyimiz tərcümədə əsas
fərqlər modal sözlə bağlı deyil. Bundan başqa, həmin
cümlədə qeyri dəyişikliklər də etmək olar: a) ikinci cümləni
yoxsa sözü ilə başlamaq olar; b) ikinci cümlədə sən sözünü
bir dəfə işlətmək olar. Həmin imkanlardan biri mətbu
tərcümədə verilmişdir. İkinci variant belə ola bilər: Sən elə
birildin, güllələyəcəyik?
Certainly not to admit that they were already turned
around and heading back (Arthur Hailey, “Airport”, 352)
“ Heç vəchlə demək olmaz ki, geri qayıdacaq” (Artur Heyli,
“Aeroport”, 322) [ Yəqin, güman etmək olmazdı ki, onlar artıq
geri qayıdıb (dönüb), müqavimət göstərirlər].
Həmin cümlənin əsli ilə mətbu tərcüməsi arasında
mühüm fərqlər nəzərə çarpır: tərcümənin daha müxtəsər
olması, budaq cümlənin xəbərinin birinci şəxsin cəminə aid
edilməsi, halbuki, (oricinalda) üçüncü şəxsin cəmindən
söhbət gedir. Ancaq bizim mövzu ilə bilavasitə bağlı olan
fərq də vardır: bu, oricinaldakı təsdiq+inkar münasibətlərinin
müqabilində mətbu tərcümədə həm modal sözün (heç
vəchlə), həm də xəbərin (demək olmazdı) inkarda işlənməsi
ilə bağlıdır.
Certainly her handbag would not have been inspected
(Arthur Hailey, “Airport”, 247)
“Əlbəttə, onun əl çantasını açmaq heç kimin ağlına
gəlməyəcəkdi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 229) [ Yəqin (əlbəttə),
onun (qadının) əl çantasını yoxlamayacaqdı].
Həmin cümlədəki modal sözün əlbəttə, yoxsa yəqin
sözləri ilə verilməsi elə bir prinsipial əhəmiyyət daşımır.
certainly modal sözü məhz çantanın yoxlanılıb-
yolanılmayacağını (daha dəqiq desək, ikincini) qətiləşdirir.
Burada söhbət yoxlamanın kiminsə ağlına gəlməyəcəyindən
Dostları ilə paylaş: |