Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türkl ərin tərcümanı 75 Ayxan Göysan
- A.Battal-Taymas
- Abid Tahirli 76 Altan D əliorman
- Yazıçı-publisist İlqar Qasımov
- Bütün türkl ərin tərcümanı
• Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 75 ~ Ayxan Göysan: «T əhsil deyildiyi zaman Rusiya türk və müs əlmanlarının yaxından tanıdığı, onların yüksəlməsi üçün çalışıb, t əzyiqlərə məruz qalmış ülküçü türk mütəfəkkiri və jurnalisti İsmayıl bəy Qaspiralını (1851-1914) xatırlamamaq olarmı?» («Qaspiralı İsmayıl bəy və üsuli cədidçiliyi» məqaləsindən, «Türk kültürü», № 18, 1964-cü il). «Qaspiralı türkçü olduğu qədər də islamçı idi. …Qaspiralı- nın islamlığı fanatizm və kor-koranə inanış deyildir». («İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən. «Türk kültürü», № 23, 1964). Nevin Okay: «B əzi düşüncələr vardır ki, o bizə yasaqdır» - İsmayıl bəy Qaspiralının bu cümləsini nə zaman oxusam, gözümün önün ə dümdüz, sonu görünməyən dünyalara açılan bir düzənlikdə duymaqdan, düşünməkdən və gülməkdən məhrum edilmiş külüng vuran insan yığını gəlir. …Qaspiralı üçün əsarət problemi mədəniyyət problemidir… Qaspiralı üçün Şərq məsələsi maarif məsələsidir. … «Tərcüman» bu diyarda azadlığın da ifadəsi olduğunu göstərmişdir» («Əsir millətlər v ə İsmayıl Qaspiralı» məqaləsindən. «Türk kültürü», № 21, 1964). A.Battal-Taymas: «…M ən bu məşhur türkü həyatımda ilk d əfə idi ki, görürdüm. Ustad bizi yaşıl rəngli bir Buxara əbası geyinmiş olduğu halda ayaq üstə qarşıladı. Qarşısında durduğumuz bu ulu şəxs ortadan bir az uca boylu, ağ üzlü, çəkmə burunlu, k əskin baxışlı idi…». («Mən onu gördüm» məqaləsindən. «Türk kültürü», № 69, 1968). • Abid Tahirli ~ 76 ~ Altan D əliorman: «Türk mətbuat tarixinin ən diqqətə dəyər simalarından biri şübhəsiz, İsmayıl bəy Qaspiralı və qəzetlərindən d ə biri onun çıxardığı «Tərcüman» qəzetidir. … «Tərcüman» q əzetinin təsiri rusların «Novoye vremya», ingilislərin «Taym» q əzetinin təsirindən min dəfə böyük olmuşdur» («İsmayıl Qaspiralı v ə «Tərcüman» qəzeti», «Türk kültürü» dərgisi, № 69, 1968). «Türk ansiklopedisi»: «İ.Qaspiralı üçün tək şərəfli vəzifə mill ətdaşlarını və dindaşlarını oyandırmaq və tərəqqi etdirmək yolunda mübariz ə etmək və çalışmaqdır» («İsmayıl bəy Qaspiralı» m əqaləsindən, VII cild, Ankara, 1969). İsmayıl Asanoğlu Kərim: «Qaspiralı müəllim olaraq məktəb v ə mədrəsələr üçün bir sıra gərəkli dərsliklər hazırladı. Bunların arasında matematikalar («Hesab muxtasar. Amel xamse və mesail-i- xesabie», «Muxtasar ilm-i-hesab»), qrammatikalar («Sarf- ı-türk», «İlm-i-sarf») və bir çox digərləri var. Onun özü hazırladığı «R əhbər-i-muallim» və bir neçə cildlik «Xoca-i-subyan» dərsliyi 30- a yaxın dəfə nəşr edilmişdir. Qaspiralınin nəşr etdiyi dərsliklərin çoxu Avropa standartlarına uyğundur». («Qaspiralınin kitabları» m əqaləsindən). Yazıçı-publisist İlqar Qasımov: «Türk xalqlarının maarifl ənməsində mədəni inqilab edən böyük mütəfəkkir İsmayıl b əy Qaspiralı xalqa xidməti əsas tutub ömrünün otuz ilini onların • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 77 ~ savadlanmasına və biliklərə yiyələnməsinə bağışladı». («Uzaqgörən maarifçi» m əqaləsindən, «Azərbaycan müəllimi», 19 aprel 2001). «İsmayıl bəyin təhsildə apardığı islahatlar xalq və cəmiyyət t ərəfindən birmənalı qarşılanmadı. Bu yeniliyin ilkin mərhələsində əleyhdarları tərəfdaşlarından qat-qat çox oldu. Dindarlar və fanatikl ər İsmayıl bəyin ideyalarına qarşı sərt mövqe tutub onu islamdan üz dönd ərən bir adam kimi günahlandırdılar. Lakin c əhalətə qarşı mübarizəyə qalxan böyük islahatçı öz əqidəsindən dönm ədi, bu istiqamətdə işlərini səbrlə davam etdirib, təhsildəki islahatlarını mərhələlərlə həyata keçirdi. Bütün ömrü boyu islam dinin ə hörmətlə yanaşan və onu təbliğ edən İsmayıl bəy Quranın müq əddəsliyini etiraf edib, maarifin xalqa xidmətindəki rolunu açıqlayıb yazırdı: «Quran bizim müqəddəs kitabımızdır. O bizi oxumağa, işləməyə və doğru yaşamağa çağırır. Maarif də insana xidm ət edir. Bəzi müsəlmanlar fikirləşir ki, Quran və maarif bir- birin ə mane olur, əksinə. Mənəvi ruhumuzun saflığı üçün Quran lazımdır. Maarif isə bədənimizin sağlamlığına xidmət edir». («Uzaqgör ən maarifçi» məqaləsindən. «Azərbaycan müəllimi», 19 aprel 2001). «Dild ə, fikirdə, işdə birlik» şüarı altında türk tatarların birliy ə səsləyən böyük mütəfəkkir İsmayıl bəy Qaspiralı, heç bir mübaliğəsiz deyə bilərik ki, hələ sağlığında nəhəng Avrasiya materikind ə yaşayan bütün türk xalqları arasında geniş tanınıb, onların, eləcə də Şərq müsəlmanlarının dərin hörmətini qazanıb. Türk dünyasında böyük nüfuza malik olan İsmayıl bəy Qaspiralı sad ə xalqdan tutmuş ən mötəbər dairələrə qədər daima rəğbətlə qarşılanıb və alqışlanıb. Krım-tatar ədəbiyyatşünası, filologiya elmləri doktoru, professor İsmayıl Həsən oğlu Kərim türk xalqlarının Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|