Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Abid Tahirli
- Osman b əy Akçoqraqlı
• Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 87 ~ tük ənməz məhrumiyyətlərə məruz qaldığı son yarım əsrdə onun h əyatı, mühiti, şəxsiyyəti, ictimai-siyasi fikirləri, maarifçilik və yazarlıq fəaliyyətləri ilk əvvəl Rusiya, daha sonra isə bütün dünya müs əlmanlarını birləşdirmək uğrundakı uzun mübarizəsi, tarixi yönd ən gerçək və obyektiv olan elmi əksini xarici alimlərin, daha çox Türk araşdırıcıların incələmələrində özünü göstərmişdir. Bu gün İsmayıl bəy Qaspiralı ilə əlaqədar həqiqətlərin göstərilməsi m əlum bir gerçəkdir. Bu böyük fikir adamını və məslək mücahidinin xalqa, Sovetl ərin istədiyi kimi deyil, tələb olunan şəkildə tanıdıldığı bir dövrdə yaşayırıq, onunla əlaqədar inc ələmələrin elmi nəticələrindən vaz keçmək mümkün deyil». («Türk aliml ərinin araşdırmalarına görə Qaspiralı İsmayıl bəy» m əqaləsindən). Prof. Fuad b əy Köprülüzadə: «Tərcüman» yalnız Krımda deyil, Kazanda, Qafqazda, Türkistanda, Çin Türkistanında, Sibirdə, Rumıniyada, Bolqarıstanda, Osmanlı imperiyası daxilində, xülasə bütün Türk ölk ələrində böyük bir təsirə malik oldu; Türklərin və xüsusil ə Rusiya Türklərinin milli intibahında mühüm bir amil oldu. H ər tərəfdə İsmayıl bəyin bir çox təqdirgahları, ardıcılları yetişdi». «İsmayıl bəy Türk-islam dünyasında «qadın»ın yerini, mövqeyini yüks əltmək üçün də çox çalışdı. Onun bir məsələsi haqqındakı fikirləri də diqqəti cəlb edəndir: «Tərcüman»ın şüarı «Dild ə, fikirdə, işdə birlik!» düsturu ilə xülasə edilirdi. Osmanlı ədəbi ləhcəsinin sadələşdirilmiş bir şəkillə qəzetini çıxaran İsmayıl b əy müxtəlif danışıq şivələrinə malik olan müxtəlif türk şöbələri arasında bir «ümumi ədəbi dil olmasını, türklüyün mədəni tərəqqisi üçün ən böyük vasitə hesab edirdi. O, bu çox doğru fikrini tamamilə • Abid Tahirli ~ 88 ~ q əbul etdirə bilmədi, lakin bu fikrin qələbəsi üçün əlindən gəldiyi q ədər çalışdı. Bütün h əyatını Türklüyün yüksəlməsinə sərf edən bu böyük adam Türk xalqının əbədi şükranına layiqdir». («İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən. «Cümhuriyyət» qəzeti, 7 mart, 1928, № 1377). Ayaz b əy İshaki: «Bəli, İsmayıl bəy böyükdü, onun işləri də, etdiyi xidm ətləri də böyükdür. Onun əkdiyi toxumlardan yetişəcək yemişlər də əhəmiyyətlidir. Onun əkdiyi güllərdən çıxacaq çiçəklər d ə dilbərdir, gözəldir. Onun təməlini qurduğu bina da sağlamdır. Artıq İsmayıl bəy aramızda yoxdur. O, darürrahata getdi. Lakin onun əkdiyi toxumlar, çiçəklər, peyv ənd etdiyi ağaclar bütün Rusiya boyunca dağıldı. Milyonlarla t ələbələri onun başlatdığı işi alıb götürməyə, onun götürdüyü işləri böyütm əyə başladılar. Belə ulu bir ataları olduğuna sevinərək işin sonuna götürül ə biləcəyinə iman edərək işə girişdilər. Bu qəhrəman atalarının nümunə və misal edərək canlı imandan təcəssüm edən atalarının cızdığı yoldan ayrılmamağa əzm edərək işə tutuşdular». («Böyük ustad İsmayıl bəy» məqaləsindən. «İl» qəzeti, 1914, № 40). S əlimə xanım Yaqub: «İsmayıl bəy müsəlman qadın- qızlarının mənsub olduqları milləti minillik uzaq yuxusundan oyatdı. Kişilərin qalın qafalarına qadın-qızların hicabdan, əsarətdən xilas olmaları, onların da oxumaları lazım gəldiyi, qadın-qızın əsir dözümsüz bir şey o cahil hüququ insaniyyəti etiraf edilməmiş, o • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 89 ~ m ədəniləşməmiş qaldıqca müsəlmanların tərəqqiləri haqqında ağız açmanın belə doğru olmadığına dair fikir verdi. Xalqın mədəni, iqtisadi və ictimai cəhətdən irəliyə gedə bilm əsi qadın-qızın əsirlikdən qurtulması ilə təhəqqüq edə bilir. İsmayıl bəy bunu özünün yüksək səsi ilə hər yerdə sarsılmadan, s əbatla elan etdi. Bu həqiqət ona əfsanəvi Baxçasaraydakı günəşli açıq gün qədər məlumdur. Qadın-qız özünə aid məsələni anladı və onu t əhəqqüq etdirmək üçün məşğul olmağa başladı. Müs əlman qadın-qızları İsmayıl bəyin məqsədini meydana çıxararaq qiymətli yolbaşçısını unudulmayacaq qədri üzərinə ən göz əl və ən mətin heykəli quracaqdırlar». («Müsəlman qadın və qızlarının hamisi İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən. «İl» qəzeti, № 101, 1914). Osman b əy Akçoqraqlı: «1917-ci il inqilabından sonra Krımda qurulmuş Müsəlman Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin «Mü əllimlər İnstitutunun Təsis Heyəti» tərəfindən nəşr olunan b əyannamədən: «Bizi bu mühüm saatlarda milli ideal ətrafında kafi bir imanla, yüks ək bir fədakarlıqla, sarsılmaz bir əzmlə toplayan nədir? Bunun tarixi ictimai s əbəbləri də buna hər şeydən çox bizim cahilliyimizin ən böyük amil olduğunu hamımız təsdiq edirik. Krım müsəlmanları İcraiyyə Komitəsi elmdən, nurdan yetim qaldırılan zavalı tatar atalarını əsaslı məlumatla, həqiqi tərbiyə ilə, inc ə hisslərlə yüksəldəcək müəllimlər yetişdirə bilmək üçün böyük mill ət xadimi ölməz İsmayıl bəy adına layiq bir müəllimlər institutunu açmağa qərar verdi. Əcəba, bu millət qərarı necə qarşılayacaq? Əcəba millət özünün 30 illik müəllimini bu gün də, Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|