Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Sultan Məcid Qənizadə
- Bütün türklərin tərcümanı
- Naşir, redaktor Haşım bəy Vəzirov
- Böyük ideoloq Yusif Akçuraoğlu
Abid Tahirli ~ 42 ~
olduğu hörməti təmin edəmirik. Fəqət nə mane olur: biz səflərimizi sıxlaşdıralım. Mücadilələrimizi tənzim edəlim. Mücadiləmizi qüvvətləndirəlim budur, «Tərcüman»a və böyük İsmayıl bəyə layiq ən dəyərli qayğı, ən münasib xatirə!» («Ortaqlı bir ildönümü» məqaləsindən. «İstiqlal» qəzeti, 13 aprel 1933).
Musanın bəni-İsrail üçün gətirdiyi lövhələr kimi idi ki, müsəlmanların qəlbində nəqş bağlayırdı. Və «Tərcüman»ın yazılarının bu qədər mütəəssir olması İsmayıl bəyin özünün batini atəşi idi. Necə ki, demişlər: «şəm əgər gur yanmasa, yandırmaz od pərvanəni». Hədisdə deyilir ki, Allah bir neməti aldıqda əvəzində ikisini verər… Biz də ümid ediriz ki, İsmayıl bəy gedəndə onun yerində Rusiya müsəlmanları arasında İsmayıl bəylər çıxar. Çünki İsmayıl bəyin özünün çalışdığı da bu yolda idi». Tanınmış qaspiralışünas Zəfər Karatay: «Doğmuşam Krımda Avcı köydə min səkkiz yüz əlli bir də. Məkanım Baxçasaraydır, məzarım kim bilir nerdə» - söyləyən İsmayıl Qaspiralının məzarı həqiqətən 18 may 1944-cü ildə Krım türkləri sürgün ediləndə, Zincirli mədrəsə yaxınlığında olan məzarı yox edilmişdi. Amma onun nəvələri yox olmadı. Geri döndülər. Ona xatirə məzarı düzəltdilər…». …İşə də dərhal başladı. Bir tərəfdə çar Rusiyasının inanılmaz təzyiqi və senzurası, bir tərəfdə cəhalət içərisində inləyən xalqı vardı. İmkanları məhdud olsa da, möhtəşəm əzmi vardı, peyğəmbər səbri vardı. Son dərəcə realist, sağlam ruhlu və
Bütün türklərin tərcümanı ~ 43 ~
uzaqgörən idi. Çalışdı, çalışdı, çalışdı». («Yaxşı ki, doğuldun İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən).
Baxçasaray şəhərindən aldığımız bir teleqram təğyire-qəzadan tamam millətimizin uğradığı böyük bir siyah xəbərini yetirdi. Qırx illərdən bəri əsla yorulmaq və usanmaq bilməyərək müsəlmanlar və müsəlmanlıq yolunda çalışan İsmayıl bəy Qasprinski vəfat etdi».
türkçülük qaldıqca İsmayıl bəy də bərhəyatdır (diridir, yaşayandır – T.A.), yəni İsmayıl bəy əbədi və cavidandır (daimidir – T.A.). İsmayıl bəy hələ də yaşayır, yetişdirdiyi yüzlərlə şagirdlərində, tərbiyə etdiyi minlərcə ruhlarda yaşayır». («İsmayıl bəy Qasprinski» məqaləsindən).
ona bərabər xadimi… ötən bir neçə əsrlik islam və türk həyatından tapıb çıxarmaq çətindir. Məncə, İsmayıl bəyi haqqı ilə tərif edə biləcək bir sifət vardır ki, o da ilahiyyat alimlərinin həzrəti İsadan bəhs edərkən istifadə etdikləri «müəllim» təbiridir. İsmayıl bəy «müəllim» idi: o bir qisim bəşəriyyətin dünyaya və həyata baxışlarını dəyişməyə müvəffəq oldu («Müəllimə dair» məqaləsindən). «İsmayıl bəy yaxşı bir müəllim, mahir bir qəzetçi, mümtaz bir mühərrir, ictimai və fəal bir ictimai xadim idi. Lakin, bütün bu
Abid Tahirli ~ 44 ~
keyfiyyətlər İsmayıl bəyi tanıda bilməz. Türk-islam aləminin yarım əsrlik dövründə saydığım keyfiyyətlərə malik ola biləcək iyirmi- otuz şəxsin adı çəkilə bilər. Ancaq İsmayıl bəy təkdir. Əslində, Şimal türklüyünün duyan və anlayan hissəsi Qasprinskinin mahiyyəti fikriyyəsini, qayeyi məqsədini təyində gecikməmiş və yanılmamışdır. Əlifbanın sürətli təlimi məsələsindən nəşət etmiş kimi görünən «Üsuli-cədid» nizam əzm ümranisi xətti zatında Şimal
türklüyünün qərbçiləri ilə şərqçilərinin, mühafizəkarları ilə tərəqqipərvərlərinin müsaidəmeyi tarixiyələridir. XIX əsrin axırıncı rübündən etibarən Şimal türkləri fikir, umran və ictimai nöqteyi nəzərlərindən iki böyük firqəyə – «Üsuli-cədid» və «Üsuli-qədim» firqələrinə – ayrılaraq bu iki firqənin çəkişməsi sayəsində tərəqqiyə çatmışdır. Uşaqların tərbiyəsi, məişət tərzi, ictimai və həyat qayəsi kimi ən mühüm həyat məsələsi də «Cədid»lərlə «Qədim»lərin prinsipləri çarpışırdı. Bu gün «Cədid»çilər hər sahədə müvəffəqiyyətlərini təmin etmiş kimidirlər. «Cədid»lərin, yəni tərəqqini qərbin təqib və təmsilində görənlərin cümləcə müsəlləm və müqəddəs rəisi İsmayıl bəy Qasprinski idi. İsmayıl bəy bu cərəyanı fikri və ictimainin yalnız rəisi deyil, mühəddis və xaliqidir». («Müəllimə dair» məqaləsindən. «Türk yurdu» dərgisi, 1330, № 12).
Qaspiralışünas Ənisə Həbibullayeva: «İsmayıl Qaspiralı türk xalqlarının proqressiv inkişafının əsasını qoymuşdur. İsmayıl bəyi xatırlayanda ən əvvəl biz onun barəsində görkəmli siyasətçi, maarifçi, ziyalı, naşir, ədəbiyyatçı kimi bəhs etməliyik. O, Rusiya imperiyasında və qonşu dövlətlərdəki türk xalqlarını bir ideya ətrafında birləşdirdi. O, tərəqqinin yol xəritəsini göstərdi, bu vasitə Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|