Азярбайъан Республикасынын
Bütün türklərin tərcümanı
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türklərin tərcümanı
- Abid Tahirli
- Fəlsəfə doktoru Aynur Bəşirli
- Svetlana Çervonnaya
Bütün türklərin tərcümanı ~ 45 ~
ilə gənc nəsil ənənəvi, dini biliklərlə yanaşı dünyəvi elmlərə də sahib olmalıdır». (İ.Qaspiralının yubileyində çıxışından, Krım, 28.03.2011). Prof.dr. Nadir Dövlət (Yeditəpə Universiteti): 1908-ci ilin sonlarında Türkiyədə formalaşmağa başlayan «islamçılıq», «qərbçilik», «türkçülük» kimi fərqli fikri axınlarının hamısı müxtəlif baxışlardan da olsa, Qaspiralıda özlərinə uyğun nöqtələr tapa bilirdilər». («İsmayıl bəy Qaspiralı» sənədli filmində çıxışından. TRT-2, 7-14-21 aprel 2004). «Krım tatarlarından kənarda – Kazanda – tatar aydınları arasında da bu mövzuya (ruslarla dil tapmaq nəzərdə tutulur – T.A.) maraq olduqca çoxdur. Ən son olaraq, 1993-cü ildə Çiym vakfı tərəfindən «Fikir» seriyasından olmaq üzrə «Rusiya və Şərq» adlı bir əsər nəşr edilmişdir. İsmayıl Qaspiralıya həsr olunmuş bu kitabda onun yuxarıda adı çəkilən «Rusiya müsəlmanları», «Ruslarla dil tapmaq» əsərləri, Bennigsenin 1985-ci ildə nəşr etdiyi «İsmayıl bey Qasprinski – russian islam»a yazdığı ön söz və 1990- cı illərdə Qaspiralının bəraət qazanmasına səbəb olan L.Klimoviçin «Maarif xidmətində türk dilində çıxan ilk qəzet «Tərcüman» və onun naşiri Qasprinski haqqında» adlı serial məqaləsi və prof.Mirqasım Osmanovun 12 səhifəlik «İ.Qaspiralı fikrinin zəfəri və faciəsi» adlı məqaləsi verilmişdir». («İsmayıl Qaspiralı dövrü və ruslarla dil tapmaq problemi» məqaləsindən). «1930-cu ilə qədər Qaspiralının böyüklüyü inkar edilmir və yeri gəldikcə ondan bəhs olunurdu. Məsələn, 1926-cı ildə Kazanda nəşr edilən Əbdülrəhman Sədinin «Tatar ədəbiyyatı tarixi» adlı əsərində onun haqqında aşağıdakı bu sətirlərdə yer verilmişdir: Abid Tahirli ~ 46 ~
«…İşdə Tatar dünyasında reforma hərəkatının son, tam anlamdakı hərəkatı «Üsul-ü Səvtiyyə» hərəkatında ilk liderliyi Krım mirzələrindən İsmayıl Qasprinski göstərdi, Türk-tatar Dünyasında ilk olaraq səvtiyyə üsulu ilə dərs verən məktəbləri açaraq bunların ilk nümunələrini yaratdı. Onun 1883-cü ildə çıxmağa başlayan «Tərcüman»ı bu metodu xalq arasında yaymaqda ilk güclü silah oldu və nəticədə «Üsuli-cədid», «Üsuli-səvtiyyə» hərəkatının bütün Tatar dünyasında böyük güclü bir cərəyan halına gəlməsində baş komandan oldu». (İ.Qaspiralı yubileyində çıxışından. Ağməscid, mart 1991). «1930-cu illərdə qadağan edilmiş İ.Qaspiralı şəxsiyyəti və irsi üzərindən bu yasaq 1987-ci ilin sentyabrınadək, yəni yarım əsrdən çox bir müddət davam etmiş və bunun nəticəsində Sovetlər Birliyindəki, bəlkə də bütün dünyadakı türk və müsəlman topluluqlara xüsusi ilə mədəni yöndən böyük təsiri olan İsmayıl bəy Qaspiralının adı unudulmuşdu. SSRİ-də son 5-6 ildə əmələ gələn dəyişikliklər nəticəsində isə bu növ unutdurulan şəxslərin təkrar tanıdıla bilinməsi imkanları yaranmağa başlamışdı. Bu qədər uzun müddət haqqında bəhs edilməyən şəxsin – bu hətta İsmayıl Qaspiralı olsa da belə, unudulması təbiidir. Odur ki, bu gün onun bir neçə araşdırmaçı tərəfindən tanınması bizi heyrətləndirməməlidir. Ancaq bu cür anma toplantılarının İsmayıl Qaspiralını topluma yenidən qaytaracağına inanırıq. Lakin əsərlərinin təkrar nəşrinə nail olmadan, dərs kitablarında haqq etdiyi yeri tutmadan Qaspiralının gerçək dəyərinin gənc nəsillərə çatdırılmasının mümkün olmayacağını da xatırlatmaq istərdim». («Dünən və bu gün İsmayıl Qaspiralı» məqaləsindən, 1991-ci il).
Bütün türklərin tərcümanı ~ 47 ~
dosenti Rüstəm Şükürov: «İsmayıl Qaspiralının – böyük maarifçi, yazıçı-publisistin ideyaları Rusiya
imperiyasındakı bütün
müsəlmanların intellektual simasını əsaslı şəkildə dəyişdi. Onun səyi sayəsində XX əsrin əvvəlləri rus publisistikasında islam Rusiyasının səsi aydın eşidilməyə başladı, Rusiya müsəlmanları ilk dəfə özlərini mədəni güc kimi bəyan etdilər». («İsmayıl Qaspiralı. Səadət layihəsi» məqaləsindən. «Oteçetsvennıe zapiski» jurnalı, № 1 (15), 2004). Qaspiralının silahdaşı, böyük dövlət xadimi Əlimərdan bəy Topçubaşov: «Bu kədər (İ.Qaspiralının vəfatı nəzərdə tutulur – T.A.) bir də ona görə böyükdür ki, müsəlmanlar hələ öz xalqına sədaqətlə xidmət edən ictimai xadimlərdən yoxsulluq çəkir. İndi unudulmaz İsmayıl bəy Qaspiralını heç kəs əvəz etmir». («İsmayıl Qaspiralının xatirəsi» məqaləsindən, «Kaspi», № 204, 13 sentyabr, 1914).
müəllimimiz deyirdi. Kiçiklənən bir nəsilsə onu unutdu…». («İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən, «Novruz» qəzeti, 27 mart, 1991).
Svetlana Çervonnaya: «Pantürkizmin proqramını, onun şüar və kredosunu, mənəvi tələblərini müəyyənləşdirən hər halda Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|