Азярбайъан Республикасынын



 Abid  Tahirli

 

~ 

228

 ~ 

 

71. Mustafa Kafalı 

72. Mustafa Tokər 

73. Nadir Dövlət 

74. Nəcip Hablemitoğlu 

75. N.Altuğ 

76. N.Asri 

77. Osman Aqçoqraqlı 

78. P.Kara 

79. P.Moriez 

80. Rizaəddin Fəxrəddin 

81. R.Majerczak 

82. R.Səfərov 

83. Rüstəm Şükürov 

84. Rza Nur 

85. S.Emin 

86. Sabri Arıkan 

87. Safter Nağayev 

88. Səbri Osmonoviç İzidinoviç 

89. Sədi Əbdürrəhman 

90. Sədri Maqsudi Arsal 

91. Səlim Hazbiyeviç 

92. Sevgi Kafalı 

93. S.İbrahimov 

94. S.Zenkovski 

95. S.Tural 

96. Svetlana M.Çervonnaya 

97. S.Yakubova 

98. Şəfiqə Qaspiralı 

99. Şəngül Hablemitoğlu 

---



 Bütün türklərin tərcümanı

 

~ 

229

 ~ 

 

100. Şükrü Elçin 

101. Tomas Kutter 

102. Tuncər Gülənsoy 

103. Turqay Uzun 

104. T.Erer 

105. Yusif Akçura 

106. Y.Xəlil 

107. Vamberi Arminius 

108. Volkan Ekiz 

109. V.Alan Ficher 

110. Viktor Qankeviç 

111. Yusif Əkinçi 

112. Zəfər Qaratay 

113. Z.Fındıkoğlu 

114. Z.Yüksəl 

 

 

---



 Abid  Tahirli

 

~ 

230

 ~ 

 

Ġ.Qaspiralının səyahət etdiyi 

və “Tərcüman” qəzetinin yayıldığı   

bəzi ərazilərin göstəricisi 

 

Osmanlı imperiyası 

Çar Rusiyası 

ġimali Afrika (Misir, Tunis, Sudan) 

Hindistan 

Orta Asiya 

 

İstanbul 

Qahirə 

Bombey 

Moskva 

Odessa 

Orenburq 

Sankt-Peterburq 

Kazan 

Nijni-Novqorod 

Həştərxan 

Tiflis 

Daşkənd 

Batumi 

Ahıska 

Axalkələki 

Aşqabad 

Çarçu 

Buxara 

Səmərqənd 

---



 Bütün türklərin tərcümanı

 

~ 

231

 ~ 

 

Mərv 

Kaşqar 

Paris 

Madrid 

Marsel 

Budapeşt 

Şturqart 

Bakı 

Şuşa 

Şəki  

Şamaxı 

Gəncə 

Naxçıvan 

Ordubad 

İrəvan 

Lənkəran 

Qəbələ 

Göyçay 

Quba 

Salyan 

Bərdə 

Agdam 

 

 

 

 

 

 

 

---



 Abid  Tahirli

 

~ 

232

 ~ 

 

 

 

Xəritələr tanınmıĢ Ģair-publisist Dilsuz Mustafayevin ideyası 

 ilə kitabın müəllifi A.Tahirlinin topladığı faktlar əsasında  

Bakı Kartoqrafiya fabrikində hazırlanmıĢdır. 

---



 Bütün türklərin tərcümanı

 

~ 

233

 ~ 

 

Ġ.Qaspiralının xatirəsini 

əbədiləĢdirmək və onun irsindən 

lazımınca bəhrələnmək üçün təkliflər 

 

 

1. İ.Qaspiralının bütün irsini – bədii və publisistik əsərlərinin 

külliyyatını kütləvi tirajla nəşr etmək; 

2. «Tərcüman»ın materiallarını kitab halında buraxmaq; 

3. İ.Qaspiralı irsini öyrənən elmi mərkəz yaratmaq; 

4.  Ali  və  orta  məktəb  proqramlarında  İ.Qaspiralı  irsinin 

tədrisini həyata keçirmək; 

5. Respublikanın ali məktəblərinin jurnalistika fakültələrində 

İ.Qaspiralı kurslarını təşkil etmək; 

6.  Hər  il  İ.Qaspiralıya  həsr  olunmuş  elmi  simpozium, 

konfrans və digər tədbirlər keçirmək; 

7. Bakıda İ.Qaspiralının abidəsini ucaltmaq; 

8.  Bakı,  Naxçıvan,  Şəki,  Şamaxı,  Gəncədə  küçə,  meydan, 

park və ya məktəblərdən birinə İ.Qaspiralının adını vermək; 

9. Bakıda «Baxçasaray», «Tərcüman», «İ.Qaspiralı» adlarını 

daşıyan meydan, park, bağça salmaq; 

10.  Bakının  və  Gəncənin  küçələrindən  birinə  Şəfiqə  xanım 

Qaspiralının adını vermək; 

11.  Hər  5  ildən  bir  Azərbaycanda  Beynəlxalq  Qaspiralı 

günləri keçirmək; 

12.  Ali  məktəblərin  jurnalistika  fakültəsinin  tələbələri  üçün 

İ.Qaspiralı təqaüdünü təsis etmək; 

13. İ.Qaspiralı fondu yaratmaq; 

14.  İ.Qaspiralının  həyat  və  fəaliyyətinə  dair  bədii  film 

çəkmək. 

---



 Abid  Tahirli

 

~ 

234

 ~ 

 

 

MÜƏLLĠF HAQQINDA 

 

Abid  Həmid  oğlu  Tahirli  1955-ci  il 

noyabrın  30-da  Qəbələ  rayonunun  Nohur-

qışlaq kəndində anadan olmuşdur. 

«Azərbaycan  pioneri»  qəzetləri,  «Azərbaycan  pioneri»  jurnalı  ilə 

sıx əməkdaşlıq etmişdir. IX sinifdə oxuyarkən «Azərbaycan pione-

ri»  jurnalının  keçirdiyi  respublika  yaradıcılıq  müsabiqəsində  «Si-

noptiklər» hekayəsi ilə çıxış etmiş və müsabiqənin qalibi olmuşdur. 

1975-1980-ci  illərdə  Azərbaycan  Dövlət  Universitetinin 

jurnalistika fakültəsində ali təhsilə yiyələnmişdir. Tələbəlik illərində 

«Bakı»,  «Azərbaycan  müəllimi»,  «Azərbaycan  təbiəti»,  «Sovet 

kəndi», «Azərbaycan qadını» və s. kimi mətbu orqanlarda yazılarını 

dərc etdirmişdir. 1980-ci ildə SSRİ Jurnalistlər İttifaqına üzv qəbul 

edilmişdir, 1991-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqının, 1995-ci 

ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. 

1980-1982-ci  illərdə  «Bakıelektrikməişətcihaz»  İstehsalat 

Birliyinin  «Nümunəvi  texnika  uğrunda»  qəzetində  müxbir,  1982-

1987-ci  illərdə  Xarici  Ölkələrlə  Dostluq  və  Mədəni  Əlaqələr 

Cəmiyyətinin  xaricdəki  həmvətənlər  üçün  nəşr  etdiyi  «Vətənin 

səsi» adlı qəzetdə müxbir işləmişdir. Elə həmin illərdən də xaricdə 

yaşayan  həmvətənlərin  taleyi  onun  yaradıcılığının  əsas  mövzusuna 

çevrilmişdir. 

1988-ci  ildən  Xaricdə  Yaşayan  Həmvətənlərlə  Mədəni 

Əlaqələr  Cəmiyyəti  –  «Vətən»  Cəmiyyəti  yaranandan  onun  orqanı 

Orta 

məktəbdə 

oxuduğu  illərdə 

(1963-1973)  «Qalibiyyət»  (rayon  qəzeti), 

---



 Bütün türklərin tərcümanı

 

~ 

235

 ~ 

 

«Odlar  yurdu»  qəzetində  əvvəlcə  müxbir,  sonra  böyük  müxbir, 

məsul katib, redaktor müavini vəzifələrində çalışmışdır. 1992-1993-

cü illərdə «Vətən» Cəmiyyəti Avropa və Amerika ölkələri şöbəsinin 

müdiri vəzifəsində işləmişdir. 

1993-cü 

ildən 

Azərbaycan 

Respublikası 

Nazirlər 

Kabinetinin məsul işçisidir. Dövlət qulluğunun müşaviridir. 

1996-cı  ildə  Azərbaycan  Jurnalistlər  Birliyinin  H.Zərdabi 

mükafatına,  2004-cü  ildə  Yasamal  rayonu  Bələdiyyəsinin  və 

C.Məmmədquluzadənin  ev  muzeyinin  təsis  etdiyi  Cəlil  Məmməd-

quluzadə mükafatına layiq görülmüşdür. 

1997-ci  ildə MEA-nın  Nizami adına Ədəbiyyat  İnstitutunda 

«Ceyhun  Hacıbəylinin  həyat  və  yaradıcılığı»  (mühacirətəqədərki 

dövr)»  mövzusunda  namizədlik  dissertasiyasını  müdafiə  etmiş, 

filologiya elmləri namizədi adına layiq görülmüşdür. 

2000-ci 

ildə 

Bakı  Dövlət  Universiteti  jurnalistika 

fakültəsinin  doktorantı  kimi  «Azərbaycan  mühacirət  mətbuatında 

publisistika  (1921-1991)»  mövzusunda  doktorluq  işi  üzərində 

tədqiqatlarını  davam  etdirmiş,  2005-ci  ildə  elmi-tədqiqat  işini 

yekunlaşdırmışdır.  2005-ci  il  aprel  ayının  26-da  BDU  jurnalistika 

fakültəsi  Elmi Şurasının, mətbuat tarixi  və ideoloji iş  metodları  və 

jurnalistikanın  nəzəriyyəsi  və  təcrübəsi  kafedralarının  birgə 

iclasında  elmi-tədqiqat  işi  geniş  müzakirə  olunmuş  və  dissertasiya 

müdafiəyə  buraxılmışdır.  2006-cı  ildə  A.Tahirli  doktorluq 

dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 

Abid  Tahirli  10  kitabın,  o  cümlədən  5  monoqrafiyanın, 

yüzlərlə  publisistik,  200-dək  elmi  məqalənin  müəllifidir.  Müxtəlif 

telekanallarda  (o  cümlədən  xarici)  və  radio  verilişlərində  dəfələrlə 

çıxış etmişdir. 

---



 Abid  Tahirli

 

~ 

236

 ~ 

 

«Ədəbiyyat  qəzeti»,  «525-ci  qəzet»,  «Kaspi»,  «Azərbay-

can», «Xalq qəzeti», «Azadlıq», «Azərbaycan müəllimi», «Ədalət», 

«Mədəniyyət»,  «Yeni  Azərbaycan»,  «Bakı»,  «Səhər»,  «Maarifçi», 

«Hakimiyyət»,  «Respublika»,  «Mars»,  «Kredo»,  «Azərbaycan 

məktəbi»,  «Elm  və  həyat»,  «Dədə  Qorqud»,  «İbtidai  məktəb  və 

məktəbəqədər  tərbiyə»,  «Azərbaycan  məktəbi»,  «Qobustan»  və  s. 

kimi  qəzet,  toplu  və  jurnallarda,  eləcə  də  AMEA,  BDU,  ADPU, 

«Odlar  yurdu»  Universitetinin  Elmi  xəbərlərində  yazıları  dərc 

edilmişdir. 

Fəaliyyəti və tədqiqatları haqqında respublika və xarici ölkə 

mətbuatında 150-dən çox məqalə dərc olunmuşdur. 

 

Kitabları 

 

1. Azərbaycan mühacirəti (Bakı, «Tural-Ə» nəşriyyatı, 2001, 

344 səh.). 

2.  Sözlə  yarananlar,  sözü  yaşadanlar  (Bakı,  «Əbilov 

Zeynalov və qardaşları» nəşriyyatı, 2001, 308 səh.). 

3.  Azərbaycan  mühacirət  mətbuatı,  I  hissə  (Bakı,  «QAPP 

Poliqraf» nəşriyyatı, 2002, 158 səh.). 

4.  Deyilən  söz  yadigardır  (Bakı,  «Azərbaycan»  nəşriyyatı, 

2003, 78 səh.). 

5.  Azərbaycan  mühacirət  mətbuatı,  II  hissə  (Bakı,  «Ozan» 

nəşriyyatı, 2003, 258 səh.). 

6.  İlyas  Əfəndiyevin  publisistikası  (Bakı,  «Elm» nəşriyyatı, 

2005, 68 səh.). 

7.  «Azərbaycan  mühacirət  mətbuatında  publisistika    (1921-

1991) (Bakı, «CBS» nəşriyyatı, 2005, 528 səh.). 

---



 Bütün türklərin tərcümanı

 

 

~ 

237

 ~ 

 

8. Fırtınalar qoynunda (Bakı, «Ozan» nəşriyyatı, 2006, 156 səh.). 

9.  Azərbaycan  mühacirət  mətbuatı  (1921-1991)  (məlumat-

soraq kitabı. «Çinar-çap» nəşriyyatı, 2007, 181 səh.). 

10. İdrak işığında (Bakı, «Ozan» nəşriyyatı, 2010, 375 səh.). 

11.    Bütün  türklərin  tərcümanı  (  Bakı,  “Ozan”  nəşriyyatı, 

2011, 240 səh). 

 

Tərtib etdiyi kitablar 

 

12.  C.Hacıbəyli.  Hacı  Kərim  (povest,  rus  dilində,  Bakı, 

Azərnəşr, 1995). 

13.  Sən  həmişə  mənimləsən  (Xalq  yazıçısı  İlyas  Əfəndiyev 

haqqında  xatirələr,  Bakı,  «Gənclik»  nəşriyyatı,  1999,  şair-publisist 

Dilsuzla birlikdə). 

14. «Dədə Qorqud aliliyi» məqalələr toplusu (Bakı, «Sultan-

qrafiks» nəşriyyatı, 1999). 

15. «Dədə Qorqud» rəsmlərdə (illüstrasiyalı nəşr, Bakı, 1999). 

 

Redaktorluğu ilə buraxılan kitablar 

 

16. Elçin. Şəxsiyyət və istedad (C.Cabbarlı haqqında, Bakı). 

17.  Professor  Əmir  Həbibzadə  –  85  (Bakı,  2001,  BDU 

nəşriyyatı). 

18. «Dədə Qorqud» bülleteni (Bakı, 1999). 

 

Abid Tahirli bir sıra xarici ölkələrdə – Türkiyə, Qazaxıstan, 

Rusiya, Belçika, İsveç, Hollandiya və İranda səfərdə olmuşdur. 

e-mail: [e-mail] 

---



 Abid  Tahirli

 

~ 

238

 ~ 

 

 

M Ü N D Ə R Ġ C A T 

 

1. Sönməyən çıraq. Anar – Xalq yazıçısı ....................................... 3 

2. Ġsmayıl Qaspiralı dünyası, Ġsmayıl Qaspiralı dühası ............. 7 

    - İlk addımlar, ilk axtarışlar ......................................................... 7 

    - İ.Qaspiralının şah əsəri – «Tərcüman» .................................... 11 

    - Cəhalətə zərbə – yeni məktəb .................................................. 12 

    - Birlik – ideyadan əmələ ........................................................... 13 

    - Mücahid Qaspiralı ................................................................... 14 

    - İdealist, ideoloq, islahatçı ........................................................ 16 

    - Hicrət, mühacirət, yaxud «təlatümlü dərya»nın kəraməti ....... 32 

    - İ.Qaspiralı məsləkdaş və tədqiqatçılarının gözü ilə ................. 38 

    - Söz və sətirlərdən yaranan möhtəşəm  

İsmayıl Qaspiralı portreti ............................................................... 39 

3. Ġsmayıl Qaspiralının publisistikası ......................................... 95 

    - Səyahət oçerkləri ..................................................................... 96 

    - Baxçasaray məktubları .......................................................... 100 

    - Rusiya müsəlmanları ............................................................. 103 

    - Rus-Şərq anlaşması ............................................................... 107 

    - Böyük Şərq məsələsi ............................................................. 109 

    - Avropa mədəniyyətinə bir nəzər ........................................... 110 

    - Sosializm və ya şəriklik məzhəbi .......................................... 112 

    - Rusiyanın islam siyasəti ........................................................ 113 

    - Rusiyada mətbuat və islam nəşrləri ....................................... 115 

    - Köhnəçilik – yeniçilik  .......................................................... 117 

    - Rusiya müsəlmanlarının tərəqqisinin başlanğıcı ................... 118 

    - Qadınlar ................................................................................. 119 

    - Zülm haradan gəlir ................................................................ 122 

    - Zamanımızın məsələləri ........................................................ 124 

    - Müsəlmanların üçüncü qurultayı ........................................... 125 

    - Ümumi yığıncaq .................................................................... 127 

---



 Bütün türklərin tərcümanı

 

~ 

239

 ~ 

 

    - Dünya müsəlmanlarının konqresi .......................................... 128 

    - Zamanın tarixi ....................................................................... 130 

    - «Can alıb can verəcək məsələ» - ortaq dil problemi ............. 131 

4. Ġsmayıl Qaspiralının bədii yaradıcılığı ................................ 145 

    - Firəngistan məktubları ........................................................... 145 

    - Darrürrahat müsəlmanları ...................................................... 149 

    - Sudan məktubları ................................................................... 154 

    - Qadınlar ölkəsi....................................................................... 155 

    - Molla Abbas Fransevi ilə görüş ............................................. 157 

    - Arslan qız............................................................................... 159 

    - Gün doğdu ............................................................................. 162 

    - İvan və Süleyman .................................................................. 165 

5. Ġsmayıl Qaspiralı irsindən incilər ......................................... 168 

6. Ġsmayıl Qaspiralı haqqında yazan müəlliflərin siyahısı ..... 224 

7. Ġsmayıl  Qaspiralının səyahət etdiyi və “Tərcüman” qəzetinin 

yayıldıgı bəzi ərazilərin göstəricisi............................................ 230 

8. Ġsmayıl Qaspiralının xatirəsini əbədiləĢdirmək və onun 

irsindən lazımınca bəhrələnmək üçün 

təkliflər..........................................................................................233 

 

9. Müəllif haqqında ................................................................... 234 

 

---



 Abid  Tahirli

 

~ 

240

 ~ 

 

 

Abid Tahirli 

BÜTÜN TÜRKLƏRĠN TƏRCÜMANI  

Bakı – “Ozan” – 2011 

 

 

 

 

 

Nəşriyyatın direktoru:    Asif Rüstəmli 

Mətbəənin direktoru:     Müşfiq Qasımov 

Dizayner:                       Leyla Adışirinova 

 

 

Yığılmağa verilib: 20.06.2011 

Çapa imzalanıb: 20.07.2011 

Kağızın formatı: 60x84 1/16 

Həcmi: 15 ç.v. 

Tirajı: 1000 

Sifariş № 58 

 

 

 

 

Üz qabığında: İsmayıl bəy Qaspiralı (soldan),  

Həsən bəy Zərdabi və Əli Mərdan bəy Topçubaşov