Азярбайъан Республикасынын
Bütün türklərin tərcümanı
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türklərin tərcümanı
- Abid Tahirli
Bütün türklərin tərcümanı ~ 181 ~
öyrədirlər («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Təhsildəki islahatların ehtiyacdan yarandığı və sürətlə yayıldığı onu sübut edir ki, müsəlman görsə bilər, eşitsə anlar. İslahatlar məktəblə bərabər millətin qəlbinə də işləmişdir («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). 20 il əvvəl (1880-ci ildə – T.A.) universitet təhsili görmüş bir nəfərimiz vardı. İndi bunlar yüzlərlədir. Təkcə Bakıda 50-dən çox universitet təhsilli gənc doktor, vəkil, mühəndis və s. peşəsinə yiyələnmişdir. Fransa və Almaniya universitetlərində təhsil alıb gələnlər də var (Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı). Yeni üsulla işləyən məktəblər kimi milli teatr da son illərin meyvəsidir. Mirzə Fətəli komediyalarından başqa bir neçə yeni komediya da nəşr olundu. Bakı, Qarabağ və Gəncədə, Baxçasarayda milli dildə teatr tamaşaları oynanıldı. Bakıda daimi fəaliyyət göstərən teatr yaradıldı. Qadın rollarını yəhudi, gürcü və erməni qızlar oynayır. Təşəkkür edirik, amma teatrlarımızın bir ayaqlı qaldığı
inkar edilə
bilməz («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Qışın sonunda qarın altından boylanan ağ çiçək yazın gəldiyinə dəlil deyilsə də, yaz başına mütləq bir işarədir. Bundan 25 il əvvəl (1876-cı il – T.A.) təhsil görmüş bir xanımımız vardı ki, bu da qəzetçimiz Həsən bəyin möhtərəm həyat yoldaşı Hənifə xanım idi. İndi bu cür təhsilli xanımların sayı bəlkə də 20 nəfərdir («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Bu dünya ümid dünyasıdır, niyə ümidsiz olaq? («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Abid Tahirli ~ 182 ~
Mərhəmət, sədəqə, öz soyuna yardım islam dininin mahiyyətindədir («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Mətbəə və kitabçılıq bir millətin tərəqqi və mədəniləşmə dərəcəsinə ən doğru şahiddir. İyirmi il əvvəl Rusiya müsəl- manlarının cəmi 2 mətbəəsi vardı: biri Kazanda, digəri Tiflisdə. Kazanda Abdilin daşbasması, Tiflisdə Ünsizadələr mətbəəsi. İndi Baxçasarayda «Tərcüman» mətbəəsi, Peterburqda İlyas Mirzə Boraqani, Kazanda Kərimov qardaşları, Orenburqda Molla İbrahim Kərimov və Bakıda doktor Axundov və Əli Mərdan bəy mətbəələri mövcuddur. Mətbəələrin sayı 2-dən 8-ə çatmışdır («Rusiya müsəlmanlarının mədəniləşməsinin başlanğıcı»). Hazırda (1884-cü il – T.A.) Rusiyada türkcə dörd qəzet nəşr olunmaqdadır. Tiflisdə «Ziya», «Kəşkül» adlı iki qəzet Azərbaycan dilində, Daşkənddə «Türkistan qəzeti» rusca və özbəkcə və Baxçasarayda «Tərcüman» qəzeti rusca və Krım türkcəsində çıxır. «Ziya» qəzeti Səid Ünsizadə, «Kəşkül» Cəlal Ünsizadə, «Türkistan qəzeti» Nikolay Ostoumovun redaktorluğu ilə nəşr olunur («Rusiyada mətbuat»).
məcburiyyətindəyik. Rusiyada nəşr olunan islamca kitablar iki cürdür: biri din-dəyanətlə əlaqəli, digəri faydasız nağıllar. Hünər və elmlə bağlı kitablarımızın yoxluğu böyük nöqsanımızdır. Tərəqqidən geri qalmamaq istəyiriksə, bu qüsurun çarəsini tapmalı, hərəkət etməliyik, artıq vaxtdır («Rusiya müsəlmanları»). Vaqon, botinka, qırmızı qatar, qara qaloş məsələləri həll olunub bitər-bitməz (qədimçilər – konservativlər və çəditçilər – islahatçılar) arasında mübahisələr nəzərdə tutulur – T.A.) Bütün türklərin tərcümanı ~ 183 ~
«Tərcüman» çıxdı və bir də yeni cədid (yeni üsul – T.A.) ilə işləyən məktəb islahatı çıxdı: müsibət bəlası o gün başladı. «Tərcüman» neçə yüz illər fəaliyyət göstərən məktəblərdə islahata ehtiyac olduğunu dedi, Quran qiraətini kafi görməyib, bütün məktəblərdə türkcə elmi fənlərin keçirilməsini lazım gördü. Xalqlardan utanmadı, Allahdan qorxmadı, yeni üsulun üstünlüklərini bəyan etdi. Cəmiyyət dəniz kimi dalğalandı, qabardı, şahə qalxdı: «Tərcüman» kimdir ki, köhnə məktəbləri bəyənmir? Doğru yolda olan köhnə nəslin yolundan çıxmaq istəyir» («Qədimçilik – cədidçilik»). «Mujiklərə oxumaq, yazmaq lazım deyildir» politikasını yeridən… iqtidarın müsəlman okullarında reforma aparılmasını razılıqla qarşılayacağını gözləmək axmaqlıq olardı. Buna görə də «Tərcüman» işini səssiz və ehtiyatla görməyə məcbur idi («Qədimçilik – cədidçilik»). Hər yerdə, hər zaman, fəqət xüsusi ilə islam məmləkətlərində qədimçilər (köhnəpərəstlər – T.A.) cədidçilərə (yenilikçilərə - T.A.) din və şəraiti pərdə və bəhanə edəcək etiraz və ya hücum etmişlər («Qədimçilik – cədidçilik»). İslam dünyasını bürümüş geriliyə və onun nəticələrinə baxdıqca qan ağlamamaq mümkün deyildir. İpdən iynəyə, qələmdən kağıza, köynəkdən çalmaya qədər istifadə etdiyimiz əşyalar yabançı məhsuludur. Bu gün birləşib bizə kağız verməsələr yazmaqdan, oxumaqdan məhrum olacağıq. Kor, şikəst gözlər bunu necə görsün! («Qədimçilik – cəditçilik»). Bizim Rusiya köhnəpərəstləri o dərəcə qafil və cahildirlər ki, əsrimizin ən böyük alimlərinə… həqarətlə baxırlar. Belə gedərsə, Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|