Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи

 

54 

İstehlak  bazarında  ticarət  və  xidmət  müəssisələrinin  dinamikası  aşağıdakı 

cədvəldə göstərilmişdir (Bax: cədvəl 2.3). 

Cədvəl 2.3

3

 

Ġstehlak bazarında ticarət və xidmət müəssisələri (1 yanvar tarixinə, vahid) 

Göstəricilər 

2005 

2010 

2012 

2014 

Hüquqi  şəxs  statuslu 

müəssisələr, cəmi 

26445 

30785 

21548 

24890 

Əşya  və  əşya  mallar 

yarmarkalar 

və 

bazarların sayı 

185 

122 

128 

124 

Bazarlarda 

və 

yarmarkalarda 

ticarət 

yerlərinin sayı 

67090 

37451 

38756 

36887 

Hüquqi 

şəxs 

yaratmadan 

ticarət 

sahibkarların sayı 

123497 

127501 

171646 

191610 

Mağazaların sayı 

42600 

55960 

59657 

61742 

Mağazaların 

ticarət 

sahəsi, (min kv.m) 

2177 

2647 

2959 

3365 

Köşklərin sayı 

2430 

5603 

5774 

5898 

Cədvəl  2.3-dən  göründüyü  kimi,  2005-2014-cü  illərdə  istehlak  bazarında 

fəaliyyət  göstərən  ticarət  müəssisələrinin  sayında  artım  meyilləri  müşahidə 

edilmişdir. Belə ki, 2012-ci illə müqayisədə 2014-cü ildə hüquqi şəxs statuslu ticarət 

müəssisələrinin  sayı  14%  artaraq  24890  ədədə  çatmışdır.  Eyni  zamanda,  ərzaq  və 

qarışıq  malların  ticarəti  ilə  məşğul  olan  obyektlərin  sayı  20%  azalaraq  124  vahidə 

enmişdir. Adı çəkilən bazar və yarmarkaların sayının azalması müvafiq olaraq həmin 

strukturlarda ticarət yerlərinin sayının azalmasına gətirib çıxarmışdır. 

Aparılan  araşdırmalar  göstərir  ki,  müqayisə  olunan  dövrdə  hüquqi  şəxs 

yaratmadan ticarətlə məşğul olan fərdi sahibkarların sayı 30% artaraq 191610 ədədə 

çatmışdır.  Müqayisə  olunan  dövrdə  həmçinin  iaşə  müəssisələrinin  sayı  da  60% 

artaraq  7645-ə  çatmışdır.  Bu  isə  onu  göstərir  ki,  respublikanın  istehlak  bazarında 

                                                 

3

 

Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin 2008-ci il məlumatları əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir. 

 

---

 

55 

daha  çox  fərdi  sahibkarlıq  qurumları  və  xırda  özəl  ticarət  strukturları  fəaliyyət 

göstərirlər. [9, 88]. 

İstehlak  bazarının  mövcud  vəziyyətini  xarakterizə  edərkən  bazarın 

makrostrukturunun  araşdırılması  da  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Qeyd  etmək 

lazımdır  ki,  istehlak  bazarında  baş  verən  dəyişikliklər  son  nəticədə  makroiqtisadi 

sabitliyə əhəmiyyətli təsir göstərir. 

İstehlak  bazarında  əmtəə  dövriyyəsinin  makrostrukturu  aşağıdakı  cədvəldə 

göstərilmişdir (Bax: cədvəl 2.4). 

Cədvəl 2.4 

Əmtəə dövriyyəsinin makrostrukturu (faizlə) [9, 88]. 

 

2010  2011 

2012 

2013 

2014 

o cümlədən: 

100,0  100,0 

100,0 

100,0 

100,0 

hüquqi şəxslər 

13,6 

13,5 

12,7 

11,9 

11,7 

fərdi sahibkarlar 

45,2 

46,6 

48,8 

51,1 

52,5 

kənd təsərrüfatı məhsulları bazarları, 

yarmarkalar 

41,2 

39,9 

38,5 

37,0 

35,8 

Pərakəndə ticarət 

dövriyyəsindən: 

 

 

 

 

 

Ərzaq malları,içkilər və tütün 

məmulatları 

64,7 

61,0 

57,0 

53,4 

50,1 

ondan: 

 

 

 

 

 

alkoqollu içkilər 

2,6 

2,3 

2,3 

2,3 

2,4 

Qeyri-ərzaq malları 

35,3 

39,0 

43,0 

46,6 

49,9 

ondan: 

 

 

 

 

 

avtomobil benzini 

15,4 

12,2 

10,7 

9,7 

11,3 

Pərakəndə ticarət dövriyyəsindən: 

 

 

 

 

 

dövlət mülkiyyəti 

0,7 

0,6 

0,4 

0,2 

0,2 

qeyri-dövlət mülkiyyəti 

99,3 

99,4 

99,6 

99,8 

99,8 

Cədvəl  2.4-dən  göründüyü  kimi,  2010-2014-cü  illərdə  istehlak  bazarında  əmtəə 

dövriyyəsinin makrostrukturunda nəzərə çarpacaq dəyişikliklər müşahidə edilmişdir. 

Belə  ki,  2010-cu  illə  müqayisədə  2014-cü  ildə  istehlak  bazarının  cəmi  əmtəə 

dövriyyəsi 2,5 dəfə artmışdır. Hüquqi şəxslərin əmtəə dövriyyəsi 1,9% aşagı düşmüş; 

fiziki şəxslərin əmtəə dövriyyəsi isə müvafiq olaraq 7,3% artmışdır. Kənd təsərrüfatı 

məhsulları bazarında ərzaq məhsullarının əmtəə dövriyyəsi müqayisə olunan dövrdə 

5,4% azalmışdır. Əslində bu azalmanın səbəbi 2014-cü ildə yarmarkalarda daha çox 

---

 

56 

kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  ticarətinə  üstünlük  verilməsi  ilə  bağlı  olmuşdur.  [9, 

88]. 

İstehlak bazarında əmtəə dövriyyəsinin mülkiyyət münasibətləri və sahə strukturu 

aşağıdakı cədvəldə öz əksini tapmışdır (Bax: cədvəl 2.5). 

Cədvəl 2.5(10) 

Pərakəndə  əmtəə  dövriyyəsinin  mülkiyyət  və  sahə  strukturu  (yekuna  görə 

faizlə) 

Göstəricilər 

2005 

2007 

2014 

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsi - cəmi 

100,0 

100,0 

100,0 

o cümlədən: 

Hüquqi şəxslər 

22,5 

19,2 

16,2 

Fiziki şəxslər 

77,5 

80,8 

83,8 

ondan: 

Kənd təsərrüfatı məhsulları bazarları, yarmarkalar 

53,1 

57,7 

56,2 

Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıqla məşğul olan fizi-

ki şəxslər 

46,9 

42,3 

43,8 

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsindən: 

 

 

 

Ərzaq malları 

66,7 

65,8 

64,8 

ondan: 

Spirtli içkilər 

4,8 

4,7 

3,4 

Qeyri-ərzaq malları 

33,3 

34,2 

35,2 

ondan: 

Avtomobil benzini 

16,5 

16,2 

20,3 

Pərakəndə əmtəə dövriyyəsindən: 

 

 

 

Dövlət mülkiyyəti 

1,3 

1,1 

0,9 

Qeyri-dövlət mülkiyyəti 

98,7 

98,9 

99,1 

Pərakəndə şəbəkənin dövriyyəsindən: 

 

 

 

Dövlət mülkiyyəti 

1,2 

1,0 

0,8 

Qeyri-dövlət mülkiyyəti 

98,8 

99,0 

99,2 

İaşə əmtəə dövriyyəsindən: 

 

 

 

Dövlət mülkiyyəti 

15,7 

8,6 

6,0 

Qeyri-dövlət mülkiyyəti 

84,3 

91,4 

94,0 

Cədvəl  2.5-dən  göründüyü  kimi,  istehlak  bazarında  pərakəndə  əmtəə 

dövriyyəsinin  mülkiyyət  və  sahə  strukturunda  nəzərə  çarpacaq  dəyişikliklər  baş 

vermişdir.  Belə  ki,  2005  -  2014-cü  illər  ərzində  pərakəndə  əmtəə  dövriyyəsinin 

strukturunda  hüquqi  şəxs  statuslu  subyektlərin  davamlı  olaraq  azalması  fiziki  şəxs 

statuslu subyektlərin  isə xüsusi  çəkisinin  davamlı  olaraq artması tendensiyası özünü 

---