Azяrbaycan mиllи elmlяr akademиyasы
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
91 variantını da aşkarladıq. Bu çevirmə Mirzə Məhəmməd Axundova aiddir (135). 108 vərəqdən ibarət bu əlyazmanın səhifələrində Sidqi Ruhullanın şəxsi möhürü də var. 1929-cu il aid olan bu çevirmə də, görünür, səhnəyə qoyulmaq üçün təqdim olunmuşdur. Lakin ilk dəfə 1929-cu il, dekabrın 17-də Azərbaycan Dövlət Akademik Bədaye Teatrında (1929-cu ilədək Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı adlanırdı) tamaşaya qoyulan variant Ə.Cavadın «Hind qızı» adı ilə təqdim etdiyi çevirmədir. Tamaşanın gözlənildiyindən daha artıq uğur qazandığını göstərən tənqid bunun «əsas səbəbini əsərin ideya, məzmununda və qüvvətli aktyor ifasında görürdü» (78, 271). Obrazları səhnədə Kazım Ziya, Ağasadıq Gəraybəyli, Fatma Qədri, Ələsgər Ələkbərov kimi böyük aktyorlar canlandırmışlar. Tamaşanın uğurlu alınmasının bir səbəbi də Ə.Cavadın çevirməçilik məharəti, həcmcə böyük olan bu pyesə yaradıcı şəkildə yanaşması, onu səhnəyə uyğunlaşdırmasıdır. Bu da maraqldır ki, Türkiyə dramaturqlarının əsər- lərinin Azərbaycan teatrının repertuarından çıxarıldığı bir dönəmdə – «1929-cu ildə Azərbaycan Bədaye Teatrı Əbdülhəq Hamidin Əhməd Cavad tərəfindən tərcümə edilmiş «Hind qızı» pyesini …tamaşaçılara göstərmişdir» (78, 290). Bu o zaman üçün böyük hadisə idi. Bizcə, İngiltərənin bir müstəmləkəçi dövlət kimi ifşasının sovet ideologiyasına uyğun olduğu üçün tamaşanın oynanıl- masına icazə verilmişdi. Bunu da qeyd edək ki, İşçi teatrının ifasında «Hind qızı» 1930-cu ilin iyun ayında Tiflis şəhərində də göstərilmişdir (87, 98). Əziz Şərif öz xatirələrində yazırdı ki, H.Cavid məni «türk yazıçıları, onların ən qiymətli əsərləri ilə tanış 92 edirdi… H.Cavidin təhrikilə İstanbuldan sifariş edib aldığım kitabların içində …Əbdülhəq Hamidin «Duxtəri- Hindu», «Nəstərən», «Təzər» və s. əsərləri də var idi» (64, 75). Bu da təsdiq edir ki, «Duxtəri-Hindu» o illərdə Azərbaycan ziyalıları tərəfindən də rəğbətlə qarşılanmışdır. Əbdülhəq Hamid bu pyesi yazdığı zaman tənəzzül etməkdə olan Osmanlı dövləti Qərb ölkələrindən asılı vəziyyətə düşmüşdü. Odur ki, X.Kamilov da Ə.Hamidin bu mövzuya müraciətini Türkiyədə hələ o dərəcədə hiss olunmayan xarici istismarçı qüvvələrə etiraz kimi dəyər- ləndirir (204, 99). «Duxtəri-Hindu» bu baxımdan Türkiyə mühiti üçün çox aktual idi, «İstər Hamid yaradıcılığında, istərsə də türk ədəbiyyatında, eləcə də Şərq ədəbiyyatında əhəmiyyətli yer» (87, 95) tuturdu. Burada bütün xalqların azadlıq və müstəqillik uğrundakı mübarizələri hind xalqının mübarizəsi fonunda əks etdirilirdi. Pyes tanınmış müqayisəli ədəbiyyat tədqiqatçısı İnci Enginün yazdığı kimi, Hamidin «öz mühitində söyləyə bilmədiyi, dönəminin bütün fikirlərini içinə alan bir əsərdir» (136, 8). Bir şeyi də qeyd edək ki, əsərin əsas qəhrəmanlarından olan Tomson İngiltərənin öz müstəmləkəsi Hindistana göndərdiyi bir ingilis zabitidir. Və bu da faktdır ki, 1918- ci ildə türk qoşunlarını sıxışdırıb çıxartmaq və Bakını zəbt etmək üçün İngiltərənin Bakıya göndərdiyi qoşunun komandanı da Tomson idi. Odur ki, Ə.Cavadın çevirmə üçün bu əsəri seçməsi təsadüfi deyildi. Azərbaycanın sovetlər tərəfindən işğalıyla barışa bilməyən Ə.Cavad yaşadığı dövrdə açıq söyləyə bilmədiyi fikirlərini «Hind qızı» pyesində çatdırmağa çalışmışdır. Əhməd Cavadın Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyində saxlanılan 71 səhifəlik əlyazmasında da pyesin adı «Hind 93 qızı»dır (133). Şairin seçilmiş əsərlərinin II cildində isə əsərin adı «Hind gözəli» kimi verilib (43, 104-146). Əsər elə «Hind gözəli» adı ilə də tamaşaya qoyulub və uğur qazanıb. Ümumiyyətlə, bu nəşrlə şairin əlyazması arasında ciddi fərqlər var ki, bunların ən önəmlisi pyesin finalı ilə bağlıdır. Bunu da qeyd edək ki, pyes o vaxt Türkiyədə tamaşaya qoyularkən final dəyişdirilir, orijinaldan fərqli olaraq Tomson öldürülür. Əslində hadisələrin təbii inkişafı bunu tələb edirdi və ictimaiyyət də bu sonluğu bəyənmişdi. Görünür, Ə.Cavad da bu səbəbdən pyesin finalını teatr üçün dəyişdirmişdir və «belə bir variant orijinala nisbətən sənətkarlıq baxımından daha kamil, ictimai mənasına görə isə daha dolğun» (87, 98) idi. Təəssüf ki, pyesin nəşr edilmiş variantında çap və ya transliterasiya xətasından irəli gələn təhriflərə də rast gəlinir. Məsələn, ömründə maşın görməyən Surucu Sürücü qız kimi, Rayçaran Rayçalan, Bədryapum Sədryapum, Gotalva köyü * isə Butlava kəndi kimi verilib. Ə.Hamid «Duxtəri-Hindu» əsərini lirik şeir parçaları ilə süsləmişdir. Ə.Cavad da «Hind qızı»nda orijinalın lirik ovqatını və ruhunu imkan daxilində saxlamışdır. Məsələn, Hamidin: Tulü-mihr ilə berqi gül üzre vakti seher, Nasıl olursa yübuset-peziri jale - iter. Görünce talatını, sevdigim, benim de haman, Olur yüzümde duran aşk daneleri süzan (136, 38). Şeir parçası Ə.Cavadın əlyazmasında belə verilir: «Səhər vaxtı günəş çıxarkən gül yanağı üzərində bullunan islaq şehləri necə quruyursa, sənin parlaq üzünü görüncə gözüm- * кянди Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|