Azяrbaycan mиllи elmlяr akademиyasы
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
114 Qafqazlardan aşacağız, Türklüyə şan qatacağız, Türkün şanlı bayrağını Turan elə asacağız! Hətta belə variantla da rastlaşdıq: Türkün şanlı bayrağını Qarabağa asacağız! Gördüyümüz kimi, Ə.Cavadın «Çırpınırdın, Qara də- niz» şeiri qəlbi vətən, millət təəssübkeşliyilə vuran türk övladlarının arzu və niyətlərinin tərcümanına çevrilmişdir. Ə.Cavadın Türkiyədə məşhur «Göy göl» şeirinə də nəzirələr yazılmışdır. Belə nəzirələrdən biri Ali Akbaşın «Göy göl» şeiridir. Şeir «Türk kültürü» dərgisində belə bir təqdimat-epiqrafla çap edilmişdir: «Şair Əhməd Cavadın xatirəsinə». Orada oxuyuruq: Bir səhər vaxtında vardık Göy gölə, Burda kızlar gül takıyor kakilə. Alev-alev bir gül atdım, su yandı, Sonam dərin uyqusundan oyandı. Yavaş-yavaş araladı pərdəyi, Gönlüm gölə düşmüş yaban ördəyi. Geyib quşanmaya ərinmiş Göy göl, İpəkdən tüllərə bürünmüş Göy göl. (145, 284) Bu təsvir və tərənnümlərdən sonra müəllif tarixə üz tutur və Göy göllə bağlı xalq rəvayətləri, inamlar haqda oxuculara bilgi verməyə çalışır. Sonra sözünə belə davam edir: Şimdi yaylaların son baharıdır, 115 Dağları qaplayan süd buxarıdır. Yapayalnız qalmış kuğulu * Göy göl, Ağlayan göz kimi buğulu ** Göy göl. Uzar kıyında » bir sarı qamış, Kəndini »* seyr edər sularda yaz, kış. Şimal küləyiylə kar gəliyor, kar, Sonamı tufandan qoruyun, dağlar (145, 285). Burada müəllifi narahat edən əsas səbəb onun sonasını - Göy gölü şimal küləyilə gələn qar-çovğunun, yəni Rusi- yanın məhv edəcəyi qorxusudur. Bu motiv, söz yox ki, Ə.Cavadın «Göy göl» şeirindən gəlmədir. Görkəmli cavadşünas Əli Saləddinin «Əhməd Cavad» monoqrafiyasında isə Azərbaycanın mühacir şairlərindən olan Alazan Baycanın yazdığı «Göy göl» şeiri verilmişdir (110, 318-319). Bu şeir «Əhməd Cavadı anaraq» epiqrafı ilə yazılmışdır. Gətirdiyimiz faktlar Ə.Cavadın «Göy göl» şeirinin də Türkiyədə geniş yayılıb məşhurlaşdığını göstərir. İ.M.Yıldırım «üzərində ən çox mübahisələr gedən, böyük gurultular qoparan bir şeir» kimi təqdim etdiyi «Göy göl» haqqında danışarkən, burada da türk birliyi arzusu olduğunu qeyd edir: «Bir zamanlar qovuşma həyata keçmək üzrəykən, fələk oyununu oynamış və iki sevgili (Türkiyə və Azərbaycan) bir-birlərindən ayrı düşmüşlər» (175, 53). Tənqidçi Mustafa Quliyev «Türk ədəbiyyatında sağ uklon» başlıqlı məqaləsində Ə.Cavadın 1928-ci ildə «İstiqlal uğrunda» kitabında çıxan «Göy göl» şeirini də təhlil etmişdi. Əslində bu «təhlil» ittiham məqsədi * гу гушлу ** ням 116 daşıyırdı. Müəllif Ə.Cavadın, guya həmin şeirlə hazırda (yəni, o dövrdə) Türkiyədə mühacirətdə olub SSRİ-yə qarşı mübarizə aparan müsavatçıları nəzərdə tutduğunu vurğulayaraq yazırdı: «Bir neçə il bundan əvvəl Ə.Cavad məşhur «Göy göl» şeirində iflas etmiş müsavat ziyalılarının keçmiş «əzəmət» xülyası ilə yaşayaraq ömür keçirdikləri «uzaq ölkələrə» (Türkiyəyə – A.M.) salam göndərmişdi. İndi Cavad bu səfillərə əl uzatmaq istəyir. Bu əli qırmanclamaq lazımdır. Yaltaqlıq, ikiüzlülük, xəyanət və riyakarlığa nəhayət verilməlidir» (43, 93). Ə.Cavad bu üzdəniraq «tənqidlərdəki» məkrli niyyət- ləri, onların arxasında düşmənin qəzəblə qıcanan qanlı dişlərini bütün dəhşəti ilə görürdü. Ona görə də özünü mü- dafiə etmək məqsədilə «Kommunist» qəzetinin 31 oktyabr 1929-cu il sayında çap etdirdiyi «Şiddətli protesto edirəm» başlıqlı məqaləsində ona qarşı irəli sürülən bu tipli itti- hamları rədd edirdi. «Göy göl» şeiri öz məna dərinliyi, bədii ifadə tərzi, poetik gücü ilə ədəbi mühitdə əks-səda oyatmışdı. Ancaq M.Quliyevin tənqidindən sonra yenidən Ə.Cavadın üstünə düşdülər. Şair bu tutduğunu buraxmayan «alovlu» tənqidçi- lərdən yaxa qurtarmaq üçün yazıçıların hər iclasında, plenumunda özünü təmizə çıxarmağa çalışırdı. Hətta məc- burən ürəyindən keçənləri pərdələməyə, inkar etməyə də gedirdi. Şairin ittihamlara cavab verdiyi «İzah» məqalə- sində oxuyuruq: «Göy göl» özü özlüyündə lirik bir parçadır. Onun belə olduğundan ümumiyyətlə lirizmə məxsus bir səciyyə etibarilə, müxtəlif mənalar verilə bilər… Şeirimdəki hüzn və üzüntü yalnız şəxsidir, özümə aiddir. …Bən burada böylə bir hüznün bugünkü ədəbiyyata da xeyirli olduğunu deyil, bəndəki hüznün siyasi olmadığını söyləmək istəyirəm» (38 və 43, 169). Bu 117 cür etirafa bənzər, yozma fikirlərlə razılaşmayan tənqidçilər «Göy göl» şeirinin, ümumiyyətlə, millətçi, müsavatçı, istiqlalçı ruhunu qəbul edə bilmirdilər. Şeirdə bəzi misraların birbaşa Türkiyəyə, müsavatçılara, mühacirlərə ünvanlanması isə onları lap əsəbləşdirirdi. Həqiqətən də, romantik üslubda, simvolik işarə və bənzət- mələr əsasında yazılan «Göy göl» şeirində «dağların ma- ralı» ilə istiqlal düşün-cəsi «dumanlı» olduğu qədər də aydındır. Şairin gizlətməyə çalışdığı, ancaq bacara bilmə- diyi əsl fikirləri onun həyatının dramatik sonluğundan bəllidir. Ə.Cavad «dağların yaşıl qoynunda» gah xumarlanan, gah qəribsəyən, gah da gözü yol çəkən «Göy göl»ə layla çalır, təsəlli verir, ağı deyir: Zümrüd gözlərini görsünlər deyə, Şamlar boy atmışdır, uzanmış göyə! Keçmişdir onlara qəzəbin niyə, Düşmüşlərdir səndən aralı, Göy göl?! (42, 231) Gözlərindən oxunan və gözlədiyi suala cavab almayan bu maralın intizarı şairə yaxşı tanışdır. Odur ki, onu belə ovundurur: Dolanır başına göydə buludlar, Bəzənmiş eşqinlə çiçəklər, otlar. Öpər yanağından, qurbanlar otlar, Ayrılıq könlünü qıralı, Göy göl! və soruşur: Bir sözün varmıdır əsən yellərə, Sifariş etməyə uzaq ellərə?.. (42, 231) Türkiyəyə rəmzi şəkildə «uzaq ellər» deyə tənqid- Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|