Bakı Məişət tullantılarının yandırılma ilə emalı zavodunun tikintisi və istismarı

 
Ab eron yar madas n n fiziki-co rafi mövqeyi yer traf  hava ax n  burul anlar n n  m l  
g lm sin  
rait yarad r v  praktiki olaraq bütün yar mada  razisi yerli "x zri" ad  il  
m
hur olan  imal rübünün kifay t d r c d  intensiv kül kl rinin (38%) t sirin  m ruz qal r.  
Burada kül k rejimi  tamamil  özün  m xsusdur.  razinin iqlimind   imal (38%) 
kül kl ri üstünlük t
kil edir; c nub (19%) v   imal-q rb (17%) dig r istiqam td   s n 
kül kl rin t krarlanmas  2-12%) azd r (kül k güll ri sxemin  baxmal )  lin soyuq dövründ  
(oktyabr-mart)  imal kül kl rinin t krarlanmas  35%,  imal-q rb kül kl rinin – 20%, c nub 
kül kl rinin is  21% t
kil edir.   lin isti mövsümünd  ancaq  imal kül kl rinin t krarlanmas  
bir q d r çoxalaraq, 42% t
kil edir, dig r istiqam tli kül kl rin t krarlanmas   sas n, 
d yi m z olaraq qal r. 
Tədqiqat ərazisində küləyin il ərzində orta sürəti 6,3 m/san təşkil edir. Saniyədə 15 metrdən yuxarı 
sürətlə əsən güclü küləklər ilin istənilən vaxtında baş verə bilər. Müşahidələr göstərir ki, tədqiqat ərazisində 
belə küləklər əsən günlərin sayı il ərzində 67-yə bərabərdir. İl ərzində15-22 gün sürəti 20-25m/san və 3-6 gün 
30 m/s olan küləklər müşahidə olunur. Küləyin sürəti 25 m/san-yə çatanda, başdan-başa güclü fırtınalar baş 
verir. Quru narın dənəli səth materiallarının külək vasitəsi ilə güclü eroziyası mümkündür ki, bu zaman qum-
toz tufanları baş verə bilər.  
 
                                            
Külək gülləri (aeroport meteostansiyasının məlumatına əsasən) 
 
Q
da v  yazda kifay t d r c d  tez-tez 15-20 m/san sür t  malik güclü fyon 
kül kl ri (d nizd n  s n) mü ahid  olunur ki, onlar n atmosfer temperaturunun 
yüks lm sind  rolu böyükdür. Bu kül kl r t bii ventilyator rolunu oynamaqla b rab r, eyni 
zamanda atmosferd  çirkl ndirici madd l rin s p l n r k, seyr kl
m si prosesl rinin 
gücl nm sini t min edir v  bununla da havan n z r rli madd l rd n t bii yolla öz-özün  
t mizl nm sin  imkan yarad r. 
 
5.1.1. Atmosferin kimyəvi çirklənmələri 

---

Abşeron yarımadasının atmosfer havasının kimyəvi çirklənməsi əsasən neft-qaz hasilatı, neftayırma, 
neft-kimya,  energetika,  maşınqayırma  və  digər  sənaye  sahələrinin  fəaliyyəti  və  avtonəqliyyat  vasitələrinin 
fəaliyyəti  nəticəsində  baş  verir.  Abşeron  yarımadasının  atmosfer  məkanında  çirkləndirici  maddələrin 
dağılması  və  səpələnməsi  əlverişli  meteoroloji  şəraitə  malik  olan  təbii  zonalara  aid  olmasına  baxmayaraq, 
yarımadada  yerləşən  mühüm  sənaye  potensialı  və  çoxminli  avtonəqliyyat  vasitələri  atmosfer  havasının 
çirklilik göstəricilərini daim yüksəkdə saxlayır. 
Ərazidə atmosfer  havasının ən  çox  çirkləndiyi  əlverişsiz meteoroloji  dövr  yay  aylarında  müşahidə 
olunur,  bu  zaman  atmosferin  yerüstü  qatlarında  inversiya  və  şəlakət  (küləksiz  günlər)  prosesləri  tez-tez 
təkrarlanır,  bu  isə  yerüstü  hava  kütlələrində  kimyəvi  birləşmələrin    toplanmasına  bilavasitə  təsir  göstərir. 
Atmosfer  havasında  çirkləndirici  maddələrin  ilin  mövsümləri  üzrə  orta  və  maksimal  konsentrasiyaları 
haqqında  5.2  saylı  cədvəl  göstəricilərinə  əsasən,  yay  aylarında  yarımada  üzərində    kükürd-dioksidin 
maksimal  miqdarı  0,163  mq/m
3
,  azot  dioksidin    -  0,20  mq/m
3
,  karbon  oksidin  -  21  mq/m
3
,    furfurolun 
miqdarı 0,19 mq/m
3
 və tozun miqdarı isə 1,0 mq/m
3
 təşkil edir. 
 
 
Cədvəl 5.2. Atmosfer havasında  çirkləndirici  
maddələrin  ilin mövsümləri üzrə orta və maksimal qatılıq göstəriciləri 
 
Maddələr  
Göstəricilər, 
mq/m3 
Yaz  
Yay  
Payız  
Qış  
Orta 
0,1 
0,1 
0,1 
0,01 
Toz 
maksimal 
0,6 
1,0 
0,6 
0,6 
Orta 
0,064 
0,062 
0,062 
0,061 
Kükürd-dioksid 
maksimal 
0,128 
0,163 
0,11 
0,136 
Orta 
0,07 
0,06 
0,06 
0,06 
Azot-dioksid 
maksimal 
0,17 
0,20 
0,16 
0,17 
Orta 
0,02 
0,03 
0,02 
0,02 
Azot oksidi 
maksimal 
0,08 
0,09 
0,07 
0,06 
Orta 
2 
2 
2 
2 
Karbon oksidi 
maksimal 
13 
21 
18 
20 
Orta 
0,05 
0,05 
0,05 
0,05 
Furfurol 
maksimal 
0,13 
0,19 
0,15 
0,14  
Orta 
0,04 
0,02 
0,03 
0,03 
Qurum (his) 
maksimal 
0,42 
0,43 
0,43 
0,42 
Orta 
0,004 
0,003 
0,003 
0,003 
Hidrogen-sulfid  
maksimal 
0,01 
0,011 
0,01 
0,01 
Orta 
6 
7 
6 
6 
Karbohidrogenlər  
maksimal 
12 
14 
16 
12 
 
Göstərilən  qatılıq  göstəriciləri  müqayisədə  sanitar-gigiyenik  normalardan  (cədvəl  5.3)  
müvafiq  olaraq 3,2;  2,3; 4,2; 4 və 2 dəfə  çoxdur. Karbohidrogenlərin, hisin,  hidrogen-sulfidin  və 
azot  oksidinin qatılıqları  isə  mövsümdən asılı  olmayaraq stabil  qalır və  müvafiq  olaraq 6-7, 0,42-
0,43, 0,01-0,011 və 0,06-0,08 mq/m
3 
təşkil edir ki, bu da sanitar-gigiyena normalarından çoxdur.  
Aparılan  müşahidələr  göstərir  ki,  yarımadanın  qərb  hissələrində,  o  cümlədən,  Bakı  və 
Sumqayıt  ətrafında  (həmçinin,  obyektin  yerləşdirilməsi  nəzərdə  tutulan  ərazidə)  çirkləndirici 
maddələrin  əksəriyyətinin  miqdarı  daha  yüksəkdir  və  müəyyən  edilmiş  normaları  4  dəfəyə  qədər 
ötüb  keçir.  Bu    ərazilərdə  yerləşən  neft-qaz  hasilatı,  energetika  və  digər  sənaye  müəssisələrinin 
təsiri,  həmçinin,  karbohidrogenlərin  və  kükürd  oksidlərinin  parçalanma  müddətinin  uzun  olması 

---