Baki-2014 İQTİsadi modernizasiYA
Yüklə 3,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsal Qasımlı | İQTİSADİ MODERNİZASİYA | 19 Şəkil 6.3. Enerji istehlakı tne/ÜDM AQP dollar - ölkələrin müqayisəsi Şəkil 6.4. Azərbaycanda dən üçün qarğıdalının məhsuldarlığı (sent- ner/hektar) Şəkil 7.1. MDB ölkələrində kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əmək qüvvəsinin xüsusi çəkisi (faizlə) Şəkil 7.2. Kənd təsərrüfatı məhsullarına dəyərin əlavə edilməsi yolları Şəkil 7.3. Aqrar oriyentasiya indeksinin müqayisəsi Şəkil 7.4. Kənd təsərrüfatı müəssisələrində əsas istehsal fondlarının strukturu, %-lə Şəkil 7.5. Kənd təsərrüfatında əkinlərə mineral gübrələrin verilməsi, min ton Şəkil 7.6. Universitet klasterinin təklif etdiyi xidmətlərin istiqamətləri Şəkil 7.7. Kənd təsərrüfatı sahəsində tədqiqat və işləmələrə (R&D) çəkilən daxili xərclər İQTİSADİ MODERNİZASİYA | Vüsal Qasımlı 20 | Giriş İqtisadi modernizasiya düşüncə və davranış tərzi, institusional mü- hit və texnoloji səviyyənin təkmilləşmə prosesidir. Son 300 il ərzində iqtisadi modernizasiya daim sənaye inqilabları ilə sıx dialektik vəhdətdə olmuşdur. XVIII əsrin ikinci yarısından buxar maşınlarının tətbiqi ilə başlayan birinci sənaye inqilabı, 1870-1945-ci illərdə elektrikləşmə, daxiliyanma mühərikinin tətbiqi və ticarətin inkişafı ilə ikinci sənaye inqilabına keçdi. İkinci sənaye inqilabının təsiri altında eramızdan 3500 il əvvəl başlamış kənd təsərrüfatının dominantlığına son qoyul- du (deargiculturalization). Azərbaycan bu dövrdə iki dəfə neft bumu yaşamaqla əsasən hasiledici sənayeni inkişaf etdirsə də, aqrar sektorun ÜDM-də və məşğulluqda payı yüksək olaraq qalırdı. 1946-1970-ci illərdə avtomatlaşdırma və kompüterləşmənin təsiri altında üçüncü sənaye inqilabı baş verdi. 1970-ci illərdən başlayaraq informasiyalaş- ma, yaşıllaşma və bilik effektinin təsirilə dördüncü dalğa - bilik inqilabı başlayıb. Bu dövrdə Azərbaycan əvvəlcə Sovet İttifaqının tərkibində öz aqrar-sənaye statusunu təsdiqləsə də, müstəqilliyin ilk illərində iqtisadi böhranla üzləşdi. Yalnız neft gəlirlərinin hesabına ötən əsrin sonların- dan başlayaraq iqtisadi dirçəliş və hasiledici sənayenin sürətli inkişafı baş vermişdir. Gələcəkdə nanotexnologiyalar və həyat mühəndisliyi iqtisadi inkişafı növbəti mərhələyə çıxaracaq. Azərbaycan iqtisadi mo- dernizasiya siyasətini yürüdərkən qlobal metamarfozaları və çağırışla- rı nəzərə almalıdır. Frans Kafkanın “Çevrilmə” hekayəsində absurd və mənasız həyat qarşısında özünü günahkar hiss edən Qreqor Zamzanın taleyini yaşamamaq üçün bütün dövlətlər qlobal çağırışlara vaxtında cavab verməyi bacarmalıdırlar. İqtisadi modernizasiya iki vacib makroiqtisadi məsələnin fonunda nəzərdən keçirilməlidir. Bir tərəfdən yığım və istehlak arasında olan optimal nisbətin tapılması, digər tərəfdən isə sərmayələrin innovativ xarakteri əsas şərtdir. Vüsal Qasımlı | İQTİSADİ MODERNİZASİYA | 21 İqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsi, ərzaq təhlükəsizliyi, regionların inkişafı və qeyri-karbohidrogen ixracının ar- tırılması kimi məqsədlər aqrar sahənin də modernləşdirilməsini zəruri edir. Effektiv aqrar sektor az resurslar sərf etməklə daha yüksək kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalına nail olmağı nəzərdə tutur. Bu mənada beynəlxalq təcrübədə oxşar imkanlara malik olan müxtəlif ölkələrdə kənd təsərrüfatı istehsalının məhsuldarlığının fərqlənməsi həm də aq- rar sahənin nə dərəcədə modernləşdirilməsini göstərir. FAO-nun hesablamalarına görə 2030-cu ildə yaxşı qidalanan əhali gündəlik 3050 kilokalori ərzaq istehlak edəcək ki, bu da indiki 2800 kilokalorilik göstəricidən 8,9 faiz çoxdur. Eyni yanaşmanı Azərbaycana tətbiq etsək ölkəmizdə ərzağa olan daxili tələb 2030-cu ildə 26,5 faiz artacaqdır. Ərzağa olan tələbin artımını kənd təsərrüffatının məhdud resursları (xüsusilə, torpaq və su) hesabına qarşılamaq üçün modernləşdirilmə yeganə yol sayılır. Modernizasiya imkan ve- rir ki, kənd təsərrüffatının istehsal amillərinin məhsuldarlığı daha da yüksəlsin və nəinki ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması, həm də ərzaq ixracının genişləndirilməsi üçün imkanlar yaransın. No- bel mükafatı laureatı Pol Kruqman bildirmişdir ki, “məhsuldarlıq hər şey demək deyil, amma uzunmüddətli dönəmdə hər şey deməkdir.” Qlobal iqtisadi böhranın davam etdiyi bir şəraitdə aqrar sahədə modernizasiya prosesinin nəzəri və metodoloji əsaslarının yenidən işlənilməsi və konseptual bir yanaşmanın formalaşmasına ehtiyac ya- ranmışdır. Bilik iqtisadiyyatı dövründə iqtisadi modernizasiya məsələlərinin elmi təhlili son dünya iqtisadi böhranından sonra yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. Kitabda tarixən modernizasiya nəzəriyyələrinin təkamülü və müasir çağırışlar fonunda yeni paradiqmalar barədə ədəbiyyatlar ciddi şəkildə təhlil edilmişdir. Dünya alimlərindən Gray A., Boehlje M., Amanor-Boadu V. , Fulton J., Karlisle F. R., Juma C., Pascal L. G., Hartley F. W., Bergek A., Jakobsson S., Hekkert M., Smit İQTİSADİ MODERNİZASİYA | Vüsal Qasımlı 22 | K., Tokgoz S., Şulenbayeva F.A., Plotnikov V.N., Restuccia D., Den- nis T Y., Xiaodong Z., Adamopoulous T., Restukkia D., Laqakos D., Mayk V., Zuboviç J., Domazet I., Stoşik I., Djomo J.M.N., Vilenski A., Qlazyev S., Qoliçenko O., Azərbaycan alimlərindən Səmədzadə Z., Əmiraslanov A., Salahov S., Alıyev İ., Eminov N.O., Allahverdiyev Q.S., Mustafayev A. və başqaları öz elmi araşdırmalarında bu məsələyə önəm verərək iqtisadi sahədə modernləşdirilməni kompleks təhlil etmiş və müvafiq praktik təkliflərlə çıxış etmişdilər. Bilik iqtisadiyyatına keçid modernləşdirilmənin fəlsəfəsini dəyişmiş və bu istiqamətdə elmi-tədqiqatlar üçün yeni çağırışla- rı müəyyənləşdirmişdi. Son qlobal iqtisadi böhranın yaratdığı yeni konyuktura və davamlı inkişaf konsepsiyasına əsasən müəyyənləşən gələcək hədəflər iqtisadi, sosial və ekoloji aspektlər nəzərə alınmaq- la modernizasiyaya yeni yanaşma tələb edir. Modernizasiya prosesi nəticəsində istehsal amillərinin daha da rasional istifadəsi, qənaət edil- miş resursların düzgün istiqamətlənməsi və iqtisadiyyatın informasiya cəmiyyətində statusu yetərincə təhlil edilməmişdir. Tədqiqatda məqsəd iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin təşkilati- iqtisadi mexanizmlər əsasında gücləndirilməsi üçün modernizasiyanın nəzəri-metodoloji əsaslarını hazırlamaq və praktik təkliflər verməkdən ibarətdir. Tədqiqatın obyekti iqtisadiyyatda modernizasiya prosesi və onun əhatə etdiyi təşkilati-hüquqi strukturlar olmuşdur. Kitabın əsas müddəaları haqqında respublikada keçirilən beş elmi konfransda məruzə edilmişdir. Həmçinin tədqiqatın nəticələri 2011-ci ilin noyabr ayında Afinada “Enerji sahəsində əməkdaşlıq və Qara Dəniz hövzəsində ətraf mühitin qorunması” adlanan konfransda, 2011-ci ilin dekabr ayında Varşavada “Avropa Birliyinin “Şərq Tərəfdaşlığı” proqra- mı və Azərbaycan: çağırışlar və perspektivlər” mövzusunda konfransda, 2012-ci ilin sentyabr ayında Seulda “Koreya Respublikası və Mərkəzi Asiya” adlanan lV Beynəlxalq seminarda, 2012-ci il iyun ayında Varşava Universitetində “Polşa-Azərbaycan münasibətlərinin tarixi və bu günü” Yüklə 3,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|