Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ANADOLU DÜĞÜNLERİNDE KADINLARCA İCRA EDİLEN VURMALI ÇALGILAR
- Anahtar Kelimeler
- Keywords
- Anadolu Düğünlerinde Kadınların İcra Ettiği Vurmalı Çalgılar
- A. Yuvarlak kasnaklı ve tek tarafına deri gerili çalgılar
84 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
ANADOLU DÜĞÜNLERİNDE KADINLARCA İCRA EDİLEN VURMALI ÇALGILAR Doç. Dr. Feyzan VURAL
gelişimlerinin başlangıcı ön Hunlardan beri takip edilen vurmalı çalgılar, zaman içinde çeşitlenerek tüm Türk dünyasına yayılmıştır. Eski Türk İnanışı’nda kamların baş çalgısı olan davullardan, Türk askeri müziğinde dağları inleten köslere; kıvrak ritimlerin temelini oluşturan darbukadan, tasavvuf müziğindeki kudüme kadar, pek çok müzik türünde vurmalı çalgılar yer almaktadır. Kadın müzisyenler, tarih sahnesinde erkekler kadar çok görülmezler. Bununla birlikte kadın ve müzik arasındaki ilişki her zaman var olmuş ve tarih boyunca kadın müzisyenler çeşitli çalgılar icra etmişlerdir. Bunların içinde vurmalı çalgılar önemli bir yer tutar. Anadolu’da düğünler pek çok açıdan Orta Asya’dan izler taşır. Bununla birlikte Anadolu’nun sahip olduğu kültürel mozaik, kuzeyden güneye, batıdan doğuya farklı kültürel unsurlar barındıran düğün geleneklerinin ortaya çıkmasına neden olur. Bu düğünlerde kadınlar, bilhassa kendi aralarındaki eğlencelerde çeşitli vurmalı çalgılar icra ederler. Bu çalışmada Anadolu düğünlerinde kadınların icra ettikleri vurmalı çalgılar incelenmiş; çalgıların yapısı, çalınış biçimleri, bölgelere göre görülen farklılıklar belirlenerek, yorumlanmıştır.
is based on proto Huns. These instruments are spread over the entire Turkish world in time. Percussions have been in many types of music such as Shaman drums, big military drums, darbukas (a kind of tambourine) in fast rhythmic folk music, kudums in Sufi music. Women musicians are less visible than men in music history. However, the relationship between the woman and the music have been always there. Women musicians have played various music instruments throughout the history. Percussions take an important place in this instruments. Anatolian weddings have the Central Asian features in many respects. At the same time, they contain different cultural aspects, various wedding traditions from north to south and from west to east. Women, especially in entertainments among themselves, play various percussion instruments in Anatolian weddings. In this study, percussion instruments which play by women in Anatolian weddings, have been examined. The structure of these instruments, the playing styles and differences have been determined and interpreted. Keywords: Weddings, Anatolian Weddings, Women Musicians, Percussions, Musicology. Giriş Düğünler, Türk kültür hayatının çok önemli bir parçasını oluşturmuştur. Türkler için düğün, sadece iki kişinin hayatını birleştirmesinden daha derin anlamlar içermektedir. Kızın ailesinden istenmesinden başlayarak devam eden süreç, çeşitli geleneklere bağlı olarak farklı aşamalara dayanır. Bu sürecin sonunda yapılan düğün, oldukça önemsenir. Düğünlerde eğlence vazgeçilmez bir unsurdur. Eğlence denildiğinde de şüphesiz ilk akla gelen müziktir. Birbirinden renkli ve zengin özelliklere sahip olan Türk düğün geleneklerine ilişkin yazılabilecek binlerce sayfa olmakla birlikte, biz burada konuya küçük bir giriş yapmakla yetineceğiz. Türklerde düğün, yeni bir ev açma, aynı zamanda soyun devamı anlamına da gelmektedir. (Berber, 2009:3).Türklerin düğünlü eğlencelerini Hunlar devrinden beri takip etmek mümkündür. Tıpkı Hunlar gibi onların devamı niteliğindeki Kök Türkler’de düğün toyları son derece önemliydi (Ögel 1988:773). Bu eğlencelerde başta ozanlar, ellerinde kopuzlarla türküler söylerlerdir (Koca, 2002: 55). Uygurlar döneminde de bu eğlenceler devam etmiş; düğünlerde yemekli, müzikli eğlenceler yapılmıştır (Ögel, 1985: 247). Günümüz Uygur düğünlerinde de müzik o denli önemlidir ki, neredeyse tüm olay ve seremoniler müzik eşliğinde gerçekleşmektedir (Vural Göher 2015: 360). Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra da düğünler aynı önemini korumuştur. Karahanlılardan Memlüklere, Selçuklulardan Osmanlılara kadar bu önem kimi değişikliklerle birlikte devam etmiştir.
86 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu İslamiyet’i kabul ile birlikte sadece evlilik düğünleri değil, sünnet düğünleri de büyük bir ihtişama sahne olmuştur. Örneğin Timur’un torunları için tertiplediği törene tüm halk davet edilmiş; büyük bir eğlence düzenlenmiştir (Clavijo 2007: 148). Osmanlı şehzadeleri için yapılan düğünler de dillere destan şekilde gerçekleştirilmiştir. Günümüz Türk dünyasının hemen her yerinde düğünler, düğün sahiplerinin imkânı ölçüsünde büyük bir coşku ve eğlence ile yapılmakta; tıpkı geçmişte olduğu gibi şimdi de bu eğlencelerde müzik ön planda olmaktadır. Anadolu düğünlerinde de durum aynıdır. Anadolu’da müzik zevki, müzik türleri ve sık kullanılan çalgılar bölgeden bölgeye değişim gösterebilmektedir. Örneğin Ege Bölgesinde Zeybekler çok sevilirken, Karadeniz’de horon havaları, doğuda halay havaları, İç Anadolu’da bozlaklar sevilmekte; dolayısıyla düğünlerde de bu müzikler tercih edilmektedir. Ancak bölge ve tür ne olursa olsun, vurmalı sazlar vazgeçilmez olmuştur. Vurmalı sazlar Türkler için çok önemlidir. Bilhassa davul, düğünlerin, nevbetlerin, tahta çıkışların vazgeçilemez bir öğesi olmuştur (Vural 2011: 22). Oyun havalarına eşlik eden ritim sazları, tüm eğlencelerde olduğu gibi düğünlerde de vazgeçilmezdir. Açık havada çalınan davul erkek sazı olarak bilinirken; pullu-pulsuz tefler, daireler, leğenler kadınların çaldığı sazlar olmuş; kaşık gibi oynayanların elindeki ritim aletleri ise hem kadın hem de erkeklerce çalınmıştır.
Düğünün “kına eğlencesi” gibi çeşitli aşamalarında, kadınlar kendi aralarında eğlenceler düzenlerler. Bu eğlencelerde kadınlarca icra edilen vurmalı çalgılar arasında aşağıdakilerden bahsedilebilir: A. Yuvarlak kasnaklı ve tek tarafına deri gerili çalgılar: Tek tarafına deri gerili çalgıların kadınlarca kullanılması, Türk dünyasında çok eski dönemlere dayanır. Kamlık İnanışında (Şamanizm), Kamların çaldıkları kutsal çalgıları, aslında davuldan ziyade iri bir tefi andırmaktadır. Türk dünyasında kadın kamlara “utgan” yani ateşi koruyan kadın kam denilir. Kadın kamlara verilen Türkçe adlar da etimolojik olarak od (ateş) kültürü ile bağlantılıdır. Bu adlardan bazıları şöyledir: utagan, udagan, ubakan, utygan, utügun, iduan, dauna (Bayat 2010: 53). Günümüz Türk dünyasında da kadın kamların tef benzeri vurmalı bir çalgıyı, dini törenlerinde ve dualarında kullandıkları görülür. Kamların dışında da bu tip çalgılar kadınlarca çalınmış; eğlence amaçlı olarak da sıklıkla kullanılmıştır. Anadolu düğünlerinde kadınlarca en fazla icra edilen vurmalı çalgılar içinde tef, başta gelir:
Tef/Def: Bir kasnağa geçirilmiş kursak zarından oluşan çalgıdır (www.tdk.gov.tr). Zilli/pullu ve zilsiz şekilleri mevcuttur. Anadolu’nun hemen hemen her yöresinde mevcut olan tef, yaklaşık 20-40cm çapındadır. Tef, parmak uçlarıyla çalınır. Tefi tutan el zayıf zamanları, diğer kuvvetli zamanları vurur. Ağaç ya da metal kasnağın üzerine açılan sekiz oyukta, ince pirinçten yapılmış sekiz çift zil bulunur. Tef çalınırken zillerin birbirine vurarak tınlayışı, çalgının özelliğini oluşturur (Sözer 1996:693) Türklerin yanı sıra Arap ve Fars müziklerinde de çok eskiden beri yer alan bu çalgı, usul vurmada kullanılır. Seadet Abdullayeva’nın “Azerbaycan Halk Çalgı Aletleri” adlı eserinde andığı sazlardandır. Divânu Lügati't- Türk’te Oğuzca “tümrük”, “düvrük” karşılıklarıyla yer alır. Tarih kaynaklarında def, duf, dufuf isimleriyle kaydedilmiştir. Selçuklu tarihçisi İbn Bibi,def çalgısını anar. Sadi Şirazi’nin “Bostan” adlı eserinde defin de yer aldığı eğlence meclislerinden söz edilir (Uslu 2011:67). Tarih boyunca çoğu Türk devletinde kullanılan def çalgısı, günümüzde de yaygındır. Anadolu eğlencelerinin vazgeçilmez çalgılarından birisi olan tef, bilhassa kadınların sıklıkla icra ettiği sazlardandır. Tef, kına eğlencelerinde, düğünlerde ve diğer eğlencelerde kadınların çok sevdiği bir çalgıdır. Ritimleri vururken kullanılan tefin zilleri de eğlenceli müziklere daha da hareket katar. Kadınların kendi aralarındaki eğlencelerde en sık kullandıkları çalgının tef olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Tef icracısı kadın sıklıkla şarkı da söyler. Tef, farklı yörelerde tarande, çingene, acem gibi isimler alır. Delbek: Tek tarafına deri gerili çalgıların çeşitli biçimlerinin farklı şekilde adlandırıldığını görürüz. Bunlardan kalın ve kabaca yapılmış bir kasnağa sahip olan, zilsiz şekline “delbek “adı verilir. Delbek, Anadolu eğlencelerinde kadınların kullandığı çalgılar arasındadır. Delbek, bölgesel bir terimdir. Yaklaşık 30-40 cm çapında ki tahta, yuvarlak kasnağın bir yüzüne, sığır mesanesi ya da oğlak derisi gibi çok ince bir deri gerilip çivilerle sabitlenerek yapılmaktadır. Kadınlar tarafından çalınan delbek, icra sırasında sol elde genellikle omuz hizasında tutulmakta ve sağ elle çalınmaktadır. Teke Yöresi’nde bugün, söz konusu çalgıyı usulüyle çalarak, bu çalgının ritmine sesleriyle, şarkılarıyla eşlik eden kadınlara delbekçi adı verilmektedir (Töret 2014: 372). Muğla’nın Fethiye ilçesinde delbek çalan kadınlarla yapılan röportajda, 34 yıldır delbekçilik yapan Nurten Avcı,
Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|