Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Geleneksel Türk Müziğinde “Bolâhenk Akordu” ve “Yerinden İcra”
- Geleneksel Türk Müziğinde Diğer Akortlar ve Bu Akortların Adlandırılması
80 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 427 1811
Paris, Büyük Opera Binası orgu 433 1820 Londra Filarmoni Orkestrası 435 1858
Paris Konservatuvarı (UluslararasıStandart) 440 1834 Stuttgard standardı (FizikçilerKongresi) 446 1679
Londra, Covent Garden Operası 458 1880 ABD., Steinvvay piyano akordu(halen kullanım dışı) 474 1708 Londra, St. James Royal Chapel orgu 484 1688
Hamburg, St. Jacobi Kilisesi orgu 506 1495 Halberstadt orgu 563 1636
Paris, Mersenne'in oda müziği akordu 567
1619 Kuzey Almanya Kilise Standardı
Tablo 1. incelendiğinde, yüzyıllar boyunca değişiklik gösteren ve saptanabilen diyapazonların frekansının 374 ile 567 arasında olduğu gözlenmektedir. 1858 yılında Fransız Akademisi’nin “diapason normal” tanımlamasıyla La 1 sesinin frekansını 435 olarak belirlemesi ve bunun 1889'da Viyana'da toplanan bir kongrede uluslararası, hatta evrensel diyapazon olarak benimsenmesi ile Batıda ortak bir diyapazonun kullanıma girmiş olduğu anlaşılmaktadır. Günümüz konser salonlarında daha parlak bir ses tutkusunun tizleşme yönünde bir eğilim yaratması ile bu uzlaşma bir değişikliğe uğramış, XX. yüzyılın sonunda la sesinin frekansı 440’a yükselmiştir (Yüreğir, 1997:13-14). Türkiye’de geleneksel Türk müziğinde de, bir sabit referans sesi olarak 440 frekansı benimsenmiş ancak bu ses diyapazonun işaret ettiği la sesinden farklı seslerde kullanılarak kendine özgü bir akort sistemi oluşturulmuştur (Darbaz, 1973:295).
Akort (düzen, ahenk), bir saz veya sesin, bir saz veya ses topluluğunun, belirli ve değişmez bir ses perdesini esas alarak, müzik icrasına hazır hale gelmesidir (Öztuna, 2000:106). Burada sözü edilen belirli ve değişmez ses perdesi, diyapazon denilen araçtan alınır. Batı müziğinde çalgılar bu araçtan alınan 440 Hz lâ sesine göre akortlanır. Bu akorda göre, nota yazısında birinci oktav la sesinin (sol anahtarlı dizekte 2. boşluk) frekansı 440 Hz olur. Bu durum, Türkiye’de geleneksel Türk müziği akort sisteminde önemli farklılıklar göstermektedir. Geleneksel Türk müziği akort sistemine göre temel titreşim frekansı 440 Hz olan la sesi, neva perdesi olarak (ikinci oktav re sesi / sol anahtarlı dizekte 4. çizgi) kabul edilmektedir (Özkan, 1990:70. Yavuzoğlu, 2013:15. Karaosmanoğlu, 2016: musiki.org/akort.htm). Geleneksel Türk müziğinde Bolâhenk adı verilen bu akortta, Türk müziği çalgılarından ud, kanun, tanbur, kemençe gibi çalgılar, dizeğin dördüncü çizgisi üzerinde yazılı olan re notasını çaldıklarında diyapozona göre la sesini duyurmaktadır. Türk müziğinde Yerinden İcra da denilen bu durum (Yahya Kaçar, 2009:18), notayı okurken duyulan seslerin diyapozona göre farklılık göstermesi sebebiyle, Batı müziği eğitimi almış ve kulakları tampere sisteme akortlanmış müzisyenlerin, Türk müziğini öğrenirken en zorlandıkları konu olarak karşılarına çıkmaktadır (Aydemir, 2014:14). Tablo 2. Batı Müziğinde ve Geleneksel Türk Müziğinde 440 Hz Batı
müziğinde
Geleneksel Türk müziğinde
440 Hz.
440 Hz.
81 Doç. Dr. Ferit BULUT / Türkiye’de Geleneksel Türk Müziğinde Akort Sözü edilen bolâhenk akordu geleneksel Türk müziğinde esas akorttur (Özkan, 1990:70). Aşağıda, geleneksel Türk müziğinde bolâhenk akorduna göre yazım ve diyapazona göre duyulduğu yerden yazım örneği verilmiştir:
İcra)
Bolâhenk Akorduna Göre
İcra Edildiği Yerden Yazım
Diyapazona Göre Duyulduğu Yerden Yazım
Yukarıdaki nota yazısı geleneksel Türk müziğinde bolâhenk akorduna bir örnek teşkil etmektedir. Verilen örnekte üst dizekte, geleneksel Türk müziğinde bolâhenk akorduna göre yazılmış nota yer alırken (Neva = 440 Hz), alt dizekte bu notaların icrası sırasında, diyapazona göre duyulduğu yer olan tam 4’lü pest durumu yer almaktadır.
Geleneksel Türk müziğinde erkek ve kadın seslerinin çeşitlerine göre inebildikleri en pest ve çıkabildikleri en tiz perdeler arasında rahat okuma kolaylığını sağlamak üzere çeşitli akortlar kullanılır (Çakar, 2004:8). Geleneksel Türk müziğinde yer alan bu akortlar belirlenirken, önce, 440 frekanstaki la sesinin duyulması için icra edilen perdenin tespitinin yapılması sonra ise tespit edilen perdeye göre akordun adlandırılması gerekmektedir. Bu akortların adları, akort ile aynı adı taşıyan ney çeşitlerinden gelmektedir. Tablo 3.’de geleneksel Türk müziğinde yer alan akortlar, icra edilen perdelerin yüksekliğine göre pestten tize doğru, oluşan akorudun adını veren ney çeşitlerine göre boyu kısa olan neyden boyu uzun olan neye doğru ve oluşan akordun yüksekliğine göre tizden peste doğru sıralanmıştır.
Geleneksel Türk Müziği Akortlarında Kabul Edildiği Perde (Kaya; 2013:14. Açın, 1994:63. Erguner, 2002:38. Derya, 2008:31)
Perde Oluşan Akordun Adı Oluşan Akordun Yüksekliği
4 0 H er tz L â (du yulm as ı) içi n Re (yegâh) is e Bolâhenk Nısfiye Yerinden (520 mm) 1 Re#
Süpürde Mabeyn Yarım sesten 2 Mi
Süpürde Bir sesten 3 Fa
Müstahzen Bir buçuk sesten 4 Fa#
Yıldız İki sesten 5 Sol
Kız neyi Dört sesten 6 Sol#
Mansur Mabeyn Dört buçuk sesten 7 Lâ
Mansur Beş sesten 8 La diyez Şah mabeyn Beş buçuk sesten 9 Si
Şah Altı sesten 10 Do
Davut Altı buçuk sesten 11 Do diyez Bolâhenk mabeyn Yedi sesten
Re (neva) Bolâhenk Sekiz sesten (1040 mm) 13
Tablo 3. incelendiğinde, diyapazona göre 440 Hz la sesinin elde edilmesi için geleneksel Türk müziğinde kullanılan çalgıların icra edileceği perdeler, bu perdelerde 440 Hz la sesinin elde edilmesiyle geleneksel Türk müziğinde kullanılan akortlar ve bu akortların bolâhenk akorduna göre yükseklikleri görülmektedir. Tabloda 1. sırada görülen bolâhenk nısfiyesinin re (yegâh) sesi diyapazonun 440 Hz la
Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|