Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi

96 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 

---

ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRKİYESİ SANAT ORTAMINDA "KADIN SANATÇI" 

KAVRAMI VE MİHRİ MÜŞFİK’İN KONUMU 

Yrd. Doç. Dr. Gökçen Şahmaran CAN



 

Yrd. Doç. Dr. Tahir ÇELİKBAĞ



 

Özet:  "Kadın  sanatçı"  kavramı  bildiride  irdelendiği  gibi,  cinsiyet  ayırımcılığının  uygulandığı  ataerkil 

toplumlarda  kadının  sanatçı  olabilme  ve  sanatçı  olarak  kabul  görme  koşullarının  sosyal,  ekonomik  ve 

kültürel/ideolojik  temellere  dayandığını  kabul  eder.  Modernleşme  projesi  içinde  kadınlara  verilen  rol  ve 

yüklenen  anlamlar,  batılılaşmaya  rağmen  kültürel  kimliğin  korunması  için  stratejik  bir  araçtır.  Batılılaşma 

süreci  ile  birlikte  öngörülmemiş  bir  şekilde  kültürel  dönüşüme  uğrayan  Osmanlı'nın  son  dönemi  ve 

cumhuriyet, uluslaşma  sürecinde  yeni  milli değerler  ve  gelenekler  yaratmaya, bunları  yüceltme  ve dayatma 

politikalarıyla  kendi  kültürünü  tanımlamaya  girişmiştir.  Bu  bağlamda,  Mihri  Müşfik'in  "kadın  sanatçı" 

kimliği,  tarihsel  dönemin  bileşenleriyle  yapılanan  kendi  dünya  görüşü  ve  düşünce  yapısının  belirlediği 

"kadın" kimliğini somut yaşam biçimine dönüştürmesiyle hayat bulan bir kimliktir. Henüz "kadın sanatçı" ve 

"kadın  sanatı"  meselelerinin  gündeme  gelmediği  dönemde  onunun  "kadın  sanatçı"  kimliği,  Cumhuriyet 

döneminde "kadın meselesi" olarak içselleştirdiği ütopyayı temsil etmesiyle anlam kazanır. Mihri Müşfik'in 

sanatçılığı, bir var oluş idealini gerçekleştirmek üzerine kurulmuşçasına, sanatçının yaşamının bir dönemine 

onun biricik tutkusu olarak hakim olmuştur. Cumhuriyet'in ilanı ve Kemalist devrimlerle uygar,  batılı ve laik 

bir  "Yeni  Türkiye"  idealinin  temellerinin  atıldığı  bir  dönemde,  "Cumhuriyet  kadını"  ideolojisine  gönülden 

"kadın  benliğini"  adamış  olan  Müşfik'in  toplumsal  konumu,  aynı  zamanda,  dönem  ideolojisinin  kadın 

meselesine  yaklaşımının  somut bir örneğidir. Ayrıca, kadının sınıfsal  konumu, Osmanlı Aydınlanması gibi 

daha  geniş  perspektiflerden  bakabilmeyi  de  mümkün  kılıyor.  Mihri  Müşfik'in  olgunluk  çağına  geldiğinde 

Cumhuriyet'in ilk kadın ressamı  olarak sanat  tarihi  yazımında  yer alması bu çözümlemenin  varış  noktasını 

oluşturuyor.  

Anahtar Kelimeler: Sanat Sosyolojisi, Sanat Tarihi, Feminizm, Toplumsal Cinsiyet, Kadın Kimliği, Kadın 

Sanatçı 

Early Republican Period Art Environment "Female Artist" Concept and The Turkey of Mihri 

Müşfik's Location 

Abstract: 

"Women  artists"  as  the  concept  discussed  in  the  article,  gender  discrimination  of  women  in  a 

patriarchal society where artists can be applied and social conditions of acceptance as an artist, economic and 

cultural / ideological agrees that based on the fundamental. role given to women in the modernization project 

and  loaded  meanings,  despite  its  discontents  is  a  strategic  tool  for  the  preservation  of  cultural 

identity.Westernization process with unforeseen somehow culturally last period of the Ottoman subjected to 

conversion and the republic, to create a new national values and traditions in the nation-building process has 

attempted to identify their own culture  with them glorify and impose policy.In this context, Mihran Müşfik 

the "woman artist" ID, which is structured with the historical period of the components that determine their 

own  worldview  and  mindset  of  "woman"  identity  is  an  identity  that  come  to  life  with  the  conversion  to 

concrete  life.  Yet  "woman  artist"  and  "women's  art"  at  the  time  when  its  agenda  the  issue  of  the  "woman 

artist"  identity,  the  Republican  era  "women's  issue"  meaningful  representation  of  the  utopia  as  internalize. 

Mihran Müşfik the artistry of kurulmuşça to realize the ideal of an existence on a period of the artist's life has 

been  dominated  in  his  only  passion.  The  proclamation  of  the  Republic  and  civilized  by  the  Kemalist 

revolution,  a  western  and  secular  "New  Turkey"  the  foundations  of  the  ideal  in  the  period  that  the 

"Republican woman" ideology wholeheartedly "female ego" dedicated to the Compassionate social position, 

but also the concrete of the term ideology of the approach to women's issues It is an example. In addition, the 

class  status  of  women,  it  also  makes  it  possible  to  be  able  to  look  at  the  broader  perspective,  such  as  the 

Ottoman  Enlightenment.  Mihran  when  it  comes  to  the  maturity  period  Compassionate  take  place  in  the 

Republic's first female writing the history of art as a painter creates the destination of this analysis.

 

Keywords: Sociology of Art, Art History, Feminism, Gender, Identity of Women, Women Artists 

 

                                                      

 



 Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü, [e-mail] 



 Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü, [e-mail] 

---

98 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

Giriş 

Feminizmin  evrildiği  uzun  tarihsel  süreç  sonucu  topluma  kazandırdığı  bilinç,  kadın  duyarlılığını 

geri dönülmez bir biçimde uyandırmış ve tüm dünya ülkelerine yayılmasına neden olmuştur.  

19.  yüzyılda  batı  Aydınlanması'nın  ve  Fransız  Devrimi'nin  etkisi,  hızlı  bir  değişim  süreci 

yaşamakta  olan  Osmanlı'da  Genç  Osmanlılar,  Genç  Türkler  gibi  hareketlerde  kendisini  göstermeye 

başladığında, kadınların da cinsiyet ayrımcılığının farkına varıp bunu dile getirdiklerini gözlemliyoruz.  

Batılılaşma  süreci  ile  birlikte  öngörülmemiş  bir  şekilde  kültürel  dönüşüme  uğrayan  Osmanlı'nın 

son  dönemi  ve  Cumhuriyet,  uluslaşma  sürecinde  yeni  milli  değerler  ve  gelenekler  yaratmaya,  bunları 

yüceltme  ve  dayatma  politikalarıyla  kendi  kültürünü  tanımlamaya  girişmiştir.  Kadınlar,  bu  dönüşüm 

süreci içerisinde toplumdaki konumları resmi/eril söylem tarafından yeniden tanımlanan bireyler olarak, 

kendi cinsleri adına ataerkil sisteme karşı söz alma girişimleri ile milliyetçi söylem içerisinde yer alma 

arasında  sürekli  bir  gelgit  yaşadılar.  Osmanlı/Türk  kadını  tüm  zorluklara  rağmen  II.  Meşrutiyet'ten 

itibaren, batıya nazaran daha ılımlı da olsa, muhalif tavrını koymayı ve günümüze dek ulaşan bir birikim, 

bir gelenek olarak kadın hareketini oluşturmayı ve yaşatmayı başardı.  

"Osmanlı toplumunda kadın sorunu, dinsel hükümlerin ağır bastığı, hatta bazen fanatizmin hüküm 

sürdüğü  kentsel  çevrelerde  bir  baskı  hedefi  olarak  ele  alına  gelmişti.  Oysa  Anadolu  geleneklerinde 

kadının toplumsal güç ve yerinin büyük ve etkin olduğu bir geçmişe sahip olduğu bilinir. Bu gelenekler 

bazı  kırsal  yöreler,  bazı  tarikat  çevreleri  ve  giderek  çağdaş  uygarlaşmaya  adım  atılan  üst  toplum 

tabakalarında süregelmiş ya da canlandırılmıştı. 

Osmanlı  kent  toplumunda  kadın  sanatsal  yeteneklerini  süslemeci  el  işçiliği  alanında 

yoğunlaştırmış,  19.  yüzyıl  içinde  kızlarının  birer  Batılı  hanımefendi  gibi  yetişmesini  isteyen  yüksek 

tabaka, bu amaçla levanten, azınlık ya da ecnebi çevrelerle ilişki kurmuş, kızları için özel eğiticiler tutan 

zengin  aileler,  kızlarının  Avrupa'ya  gidebilmesini  bile  sağlamışlardı."(Tansuğ:  1996,  s.135-136)19. 

yüzyılda  kız  okullarının  erkek  okulları  kadar  geniş  olanaklara  sahip  olduğu  söylenemez.  Bu  nedenle 

kızlara  verilen  eğitimin  sınırlı  olduğu  düşünülebilir.  Bu  sınır,  Amerikan  koleji  ya  da  herbiri  Katolik 

kilisesinin  organizasyonuna  bağlı  olan  Fransız  kız  okulları  gibi  kurumlarla  aşılmıştı.  Diğer  yandan 

okumuş, eğitim almak isteyen Türk kızlarının yeni uyanan milli akımlar çevresi içine girdikleri, toplumsal 

yaşamda kendilerine yer edinmek istemeleri dikkati çeker. Müzikte ve özellikle resim alanında yer almak 

isteyen  ve  bu  yönde  ailelerince  de  teşvik  edilen  Türk  kızları,  kendilerinin  de  sanat  eğitimi  almaları 

gerektiği konusunda bilinçlenmişlerdi.  

Bu  bağlamda,  modernleşme  sürecinde  Türkiye'de  Cumhuriyet'le  birlikte  inşa  edilen  kadın 

kimliğiyle  kadın  sanatçı  kimliğinin  bir  tutulduğunu  gözlemliyoruz.  Türk  resim  tarihinin  ancak  20. 

yüzyılın  başında  müslüman  Türk  kadınlarının  bazı  etkinliklerinden  söz  edebileceğimiz  başlangıçları 

vardır.  Oysa  19.  yüzyılın  sonlarında  İstanbul  salonları  sergilerinde,  azınlık  yabancı  kadınların  yapıtları 

sergilenmiş  ve  övgü  almıştır.  Örneğin,  bir  Türk  kızı  olarak  genç  yaşta  ölen  ilk  kadın  resim  öğretmeni 

Müfide Kadri Hanım'ın eserleri, babası tarafından sergilendiğinde ancak farkedilmiştir (Tansuğ: 1996, s. 

136-137). 

Kızların henüz Sanayii Nefise Mektebi'ne kabul edilmedikleri bir dönemde, ilgili resmi makamlara 

başvurarak  yoğun  girişimlerde  bulunan  ve  1914'de  bu  isteklerini  karşılamak  üzere  kurulan  İnas  (Kız) 

Sanayii  Nefise  Mektebi'nin  müdüreliğine  atanan  Mihri  Müşfik  (ya  da  Mihri  Besim)  Hanım,  20.yüzyıl 

Türk resim tarihinin, önemli isimlerinden biridir. 

1. Mihri Müşfik'in Yaşam Öyküsü ve Sanatının Mevcut Sanat Ortamına Dahil Olması  

Mihri Müşfik Hanım, Türkiye’de çağdaş resim çalışmalarını ilk başlatan kadın ressamdır. Özellikle 

tanınmış  kişilerin  portrelerini  yapmasıyla  tanınmıştır.  Portresini  yaptığı  kişiler  arasında Mustafa  Kemal 

Atatürk  (Resim  1.)  ve  Papa  XV.  Benedict de  vardır.  Kız  öğrencilerin  devam  ettiği,  Güzel  Sanatlar 

Akademisi  olan  İnas  Sanayii  Nefise  Mektebi'nin  ilk  kadın  yöneticisi  olup;  pek  çok  kadın  ressamın 

yetişmesine  emeği  geçmiştir.

  Elde  bulunan  pek  az  resminden  Mihri  Müşfik  hanımın  sağlam  bir  deseni 

olduğu ve portre ustalığına yöneldiği anlaşılmıştır.

 Resme olan tutkusu nedeniyle aristokrat yaşamını terk 

edip,  bohem  ve  yoksul  bir  yaşam  sürmüştür.  Ressam  Hale  Asaf'ın  teyzesidir.  1886  yılında 

İstanbul'da, Kadıköy'ün  Bahariye  semtindeki  Dr.  Rasimpaşa  Konağı'nda  dünyaya  gelmiştir.  Babası, 

Askeri  Tıbbiye'de  ders  veren  ve  "Tıbbiye  Nazırı"  veya  "Tıbbiye  Reisi"  olarak  da  bilinen  Dr.  Çerkez 

Ahmet Rasim Paşa'dır. Avrupaî bir eğitim görmüş, edebiyat, müzik ve resimle ilgilenmiştir. Fakat resme 

olan  ilgisi  diğerlerine  göre  hep  daha  ağır  basmıştır.  Yaptığı  bir  resmi  Sultan  II.  Abdülhamit'e  takdim 

edince  (İleri:  2010)  saray  ressamı   Zonaro'nun  öğrencisi  olmuş;  kendisinden Beşiktaş'taki  atölyesinde 

---