Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ERMENİSTAN: TÜRK DÜNYASINA KARŞI MİLLİYETÇİ İDEOLOJİDEN TEK ULUSLU VE MONOETNİK DEVLETE DOĞRU
90 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
ERMENİSTAN: TÜRK DÜNYASINA KARŞI MİLLİYETÇİ İDEOLOJİDEN TEK ULUSLU VE MONOETNİK DEVLETE DOĞRU Doç. Dr. Gaffar ÇAKMAKLI MEHDIYEV
coğrafyada elde maşa rolü oynayacak bir millet gerekiyordu. Bu iş için cazip millet Ermeniler oldu. 1813- 1828 yıllarında Rusya ile İran arasında olan iki savaşın (1804-1813, 1826-1828) sonunda imzalanan Gülistan (12 Ekim 1813 yıl) ve Türkmençay (10 Şubat 1828) anlaşmaları Azerbaycan halkının tarihinde trajik rol oynamış ve Azerbaycan'ın parçalanmasına yol açmıştır. Azerbaycan'ın kuzeyi Rusya, güneyi ise İran'ın yönetimine geçmiştir. Türkmençay anlaşmasının XV maddesine gereğince İran'dan Ermenilerin Erivan, Karabağ ve Nahçıvan'a toplu şekilde tehcir edilmesine başlandı. Bunun sonucunda bu arazilerde tarih boyunca yerleşik olan Azerbaycan Türkleri kendi yurtlarından mahrum ediliyordu. Türkmençay anlaşmasından hemen sonra imparator I. Nikolay 1828’in 21 Mart’ında Erivan ve Nahçıvan hanlıklarının arazisinde "Ermeni eyaleti" kurulmasına ilişkin emir imzaladı. Bu emre göre o zaman 7 bin 331 Azerbaycan Türkü’nün ve 2 bin 369 Ermeni'nin yaşadığı Erivan şehri de "Ermeni eyaleti" bünyesine dâhil ediliyordu. Türkiye ile savaşların (1828-1829, 1877-1878) sonunda tarihi 1829-1830 yılları arasında Güney Kafkasya'ya (Nahçıvan, Karabağ, Erivan) 40 bin İran, 84 bin 600 Osmanlı Ermenisi bu arazilere yerleştirildi. Tüm bunlara rağmen XIX yüzyılın sonunda Erivan eyaleti (gubernatorluk-Rusça) Azerbaycan Türklerinin sayısına göre Bakü ve Yelizavetopol (Gence) eyaletlerinden sonra Kafkasya'da üçüncü yeri tutuyordu. Şimdi Ermenistan’da yerleşik olan Müslümanlar, Azerbaycan Türkleri böyle göç ve sürgün facialarını yaşamağa başladılar. Azerbaycan tarihinde yaşanmış en büyük facialar 1905-1907 ve195-1920’lerde de devam etti 1920 yıllardan başlayarak 30 yıla yakın süren represyon (sürgün, baskı) olmuştur. Öyle ki, bu yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında insan haklarına aykırı kanunlar uyarınca totaliter devlet rejiminin işlediği despotluk, şiddet sonucunda yüz binlerce masum insan, genellikle ulusal kendini tanıma ve milli devlet inancına, siyasi rejimin diktatörlüğüne değil, milli duygu ile düşündüğüne göre represyonlara maruz kalmıştır. Bu süreçler zarfında Ermeniler Batı Azerbaycan'da yaşayan Azerbaycanlıların yüzlerce yerleşim noktasını yerle bir ederek, 30 bine yakın evi yıkmışlar ve ihtiyar, çocuk ve kadınların da aralarında bulunduğu 140 bin kişiyi vahşice öldürdüler, 750 binden fazla Azerbaycanlı Ermenistan’dan ( Batı Azerbaycan'dan) göç ettirildi. 1988 yılında ise 220 binden fazla Azerbaycanlı Ermeni vahşetine tahammül edemediğinden doğup büyüdükleri kendi ana topraklarını terk etti. Bundan sonra Ermeniler Batı Azerbaycan'dan Azerbaycanlıların izini kaybetmek üzere buradaki mezarlıkları, tarihi kültür varlıklarını, dini ibadet yerlerini, okul, hastane ve diğer binaları yerle bir ettiler. Sadece 1988‘den sonra Ermenistan’da (Batı Azerbaycan'da) Ermeniler Azerbaycanlılara ait 2000'den fazla mezarlık yıkmışlar.
Doğu Anadolu Armenia: from Nationalist Ideology Against Turkish World to Mononational and Monoethnic Country Abstract: In the last century Russia for have power in Caucasus needs nation. Armenian was attractive for it. The two wars between Iran and Russia in 1813-1828 years (1804-1813, 1826-1828) and signed at the end of the Gulistan (October 12, 1813) and Turkmenchay (February 10, 1828) agreements have played a tragic role in the history of the Azerbaijanis. As result north Azerbaijan transferred to Russia, south Azerbaijan transferred to Iran. According XV article of Turkmenchay agreements Armenians of Iran transferred to Yerevan, Nagorno-Karabakh and Nakhchivan. As a result Azerbaijanis had to leave the homeland where the live through of history. After Turkmenchay agreement on March 21 1828 year emperor Nicholas I signed establishment of "Armenian province" in Yerevan and Nakhchivan. According of it 7 thousand 331 Azerbaijani Turks and 2 thousand 369 Armenians included in "Armenian province". After the war with Turkey (1828-1829, 1877-1878) in 1829-1830 years 40 thousand Iran Armenians and 84 thousand 600 Ottoman Armenians relocated to Southern Caucasus (Nakhchivan, Karabakh, Yerevan). However, despite this relocated Yerevan still was third city with Azerbaijani Turks population after Baku and Yelizavetopol (Ganja). Now on Muslims and Azerbaijani Turks of Armenia began tragedy migration of their homeland. The large tragedy of Azerbaijan history continued 1905-1907 and 1915-1920 years and since 1920’s nearly 30 years repressions was continuing.
92 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu In these years Armenians destroyed 30 thousand Azerbaijani homes of Western Azerbaijan, 140 thousand people including children, olds and women was killed, 750 thousand Azerbaijanis had to leave their homeland. Also in 1988 year 220 thousand Azerbaijanis leave their homeland after the Armenian racial discrimination. Then Armenians for lost scent of Azerbaijanis started destroy schools, historical cultural heritage and other buildings. Only after 1988’s 2000 Azerbaijani cemetery destroyed by Armenians in Western Azerbaijan. Keywords: Armenia, Azerbaijani Turks, Erivan khanate, "Armenia without", the Caucasus, Eastern Anatolia Bugünkü Ermenistan Cumhuriyeti 1724-1828 yılları arasında Azerbaycan Türklerinin sayı çoğunluğu oluşturduğu ve her zaman egemen oldukları Erivan hanlığı arazilerinde kurulmuştur. 1828 yılında Erivan hanlık arazileri Rusya’nın terkibine dahil edilenden sonra burada bir vilayet oluşturuldu ve buraya İran ve Osmanlı topraklarından Ermeni aileleri göç ettirilmeğe başlandı. Bir yıl sonra bu vilayetin adı “Ermeni eyaleti” olarak değiştirildi. 1828 yılında Rusya-İran arasında imzalanan “Türkmençay” anlaşmasından sonra İran’dan Erivan’a, Karabağ’a ve Nahçıvan’a Ermenilerin göçü hızlanmıştı. 1829 yılında Edirne’de varılan anlaşmasından sonra ise Osmanlı topraklarından Ermenileri Karabağ ve Erivan Hanlığının topraklarına göç ettirerek buraya yerleştirmeğe başladılar. Yalnız bu anlaşmaya göre, 84 bin Ermeni Karabağ ve diğer çevre topraklara yerleştirildiler. 1978 yılında Ermeniler İran`ın Marağa bölgesinden Dağlık Karabağ`ın Akdere (Mardakert) ilçesine (rayonuna) göçettirmelerinin 150 yılını Marağa köyünde törenle kutlamıştılar ve bu tarihin şerefine orada bir anıt da dikmiştiler. Üzerinde “Marağa-150” basılmış bu taç anıt kanıtlıyordu ki, Ermenilerin Erivan ve Karabağ topraklarına yerleşme tarihi tamı tamına 150 yıldı. Ermeniler 1988 yılında bunun onların lehinde olmadığını anlayarak bu anıtın üzerindeki “Marağa-150” yazısını yoketmişler. Bugün Erivan hanlığının eski arazilerinde buranın kadim ve eski sakinlerinin yaşamaması bir ırkçı ideolojinin sonucu olarak kabul edilmelidir. Bu ideoloji anti- Türk bakış açısından şekillenen düşmanlık ideolojisidir. Çağdaş Ermeni devlet ideolojisinin formalaşmasında Ermeni milliyetçi akımlarından her birinin katkısı olmuştur. Farklı zamanlarda ve farklı şartlarda ortaya çıkmalarından asılı olmayarak bu ideoloji bir merkeze tabi olmuştur. Merkez Ermeni Kilisesi olmuştur. Nasıl oldu da bu arazilerden Türkler kovuldu ve Türk izleri yok edildi. Bir anlık tarihe başvuralım. Bunun için, 1590 ve 1728 yılına ait Osmanlı kayıtlarında, Revan Eyaletinin (Bugün Ermenistan olarak adlandırılan ülke) demografik yapısı içerisinde, Türk nüfusun büyük bir çoğunluk oluşturduğu görülmektedir. Bölgenin yer adlarına (Toponim) bakıldığında bile, yerleşim birimlerinin çoğunun Türkçe olduğu görülür. Bu durum bütün Ermenistan için geçerlidir. Aynı durum, Iğdır ve civarı (Sürmeli Kazası) için de geçerlidir. Bölgedeki yer isimlerinin Türkçe menşeli olması gerçeğini Ermeni tarihçisi Zaven Gorgodyan’ın, 1932 yılında Erivan’da Ermenice basılmış “1831-1931 Yılları Arasında Sovyet Ermenistan’ın Ahalisi” adlı kitabında Ermenistan’da kayıtlı 2310 yerleşim yerinden 2000’nin adının Türk menşeli olduğu kaydedilmiştir. Fakat Rusya’nın Kafkasya'daki askerî başarısızlıkları onun Ermenilerin planlı meskunlaştırılması politikasını bir süreliğine dondurdu. Türkmençay anlaşmasının sonucu olarak 40.000 Ermeni Azerbaycan'ın çeşitli bölgelerinde iskân ettirildi. 1829 yılındaki Edirne barışının sonuçlarına göre ise, Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yaşayan 90.000 Ermeni de Azerbaycan'da yerleştirildi. Onlar Nahçıvan, Erivan ve Karabağ hanlıklarında iskân ettirildi. 1 Ünlü Rus diplomatı, Rusya İmparatorluğu'nun İran'daki Büyükelçisi, Griboyedov Ermenilerin Güney Kafkasya'ya aktarılmasında aktif yer almıştır. Uzun yıllar Kafkasya'da gazetecilik yapan V. L. Veliçko ise 19. yüzyılda Kafkasya'da yaşayan halkları ve son derece kritik olan bölgenin siyasi ve sosyal durumunu inceleyerek “Kafkasya” adlı eserinin Ermenilere ayırdığı bölümünde dikkat çekici hususlara değinmistir. Günümüzde hâlâ tartışılan "Büyük Ermenistan" veya "Denizden Denize Büyük Ermenistan" idealinin anlaşılması, Ermeni milliyetçiliğinin tarihî boyutlarının çok yönlü bilinmesi ve kavranması ile mümkündür. Adına Ermenistan denilen ülkeden diğer halkların çıkarılması bu ideolojinin gerektiği bir hareket idi. Artık 1918’de Eylül ayından itibaren Zengezur üzerine hücumlar yeniden başladı. Rut, Darabe, Ağudi ve Vağudı köyleri tamamen dağıtıldı, Arkhalı, Şyagur, Melikli, Pulkent, Şeki, Kızılcık köyleri ise çok zarar gördü. Bu köylerde toplam 500 kişi Ermeniler tarafından öldürüldü. 1918 sonlarında ise Zengezur’da Azerbaycan Türklerinin yaşadığı 115 köy dağıtıldı. Toplam 7739 kişi olmak üzere 3257 erkek, 2276 kadın ve 2196 çocuk öldürülmüştü. Andanik, Khmbapet Dro ve Hamazasp’ın silahlı çeteleri yüzlerce köyü yakmış, insanları öldürmüş veya zorla göç ettirmişti. Ağustos 1918’de Iğdır ve Eçmiadzin’de 60 köy Dro’nun silahlı çeteleri tarafından yağmalandı.1918–1920 Taşnak iktidarı zamanı Ermenistan’da yaşayan 575.000 Azerbaycan Türk’ünün 565.000’i katledilmiş veya zorla göç ettirilmişti. Bazı Ermeni araştırmacıları da bu verileri onaylamaktadır: “1920’de Sovyet hükümeti
1 ."Osmanlı Rus Savaşı'nda Doğu Anadolu'dan Rusya'ya Göçürülen Ermeniler" , s.386-387. Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|