Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi

94 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

1988'de  Ermeniler,  ülke  nüfusunun  %  88.  6’sını  oluşturuyordu.  Asrın  başlarında  Ermenistan 

toprakları 9 bin kilometrekare idi, Azerbaycan toprakları sayesinde bu 29. 8 kilometrekareye yükselmiştir. 

Buna,  Ermenilerin  son  zamanlarda  işgal  ettiği  topraklar  dâhil  değildir.  Ermeni  ırkçı  saldırılarının 

liderlerinden  olan  Zori  Balayan  diyor  ki:  “Zamanında  biz  Erivan’ı  fethettik  ki,  buradan  Bakü’ye 

yürüyelim. Bunu da başaracağız, sırada Batı Ermenistan vardır. Ermeni halkı bu toprakları kurtarmak için 

güçlenecek.” 

Sonuç 

İki  asır  devam  eden  kovma  ve  göçürme  sonucunda,  tahminen  2  milyon  Azerbaycan  Türk’ü 

Ermenistan'daki  tarihî  yurtlarından  kovulmuş  ve  çeşitli  bahanelerle  buradan  göçettirilmiştir.  1988'de 

kovma  işlemi  tamamlanmıştır.  Şimdi  Ermenistan'da  tek  bir  Azerbaycan  Türkü  kalmamıştır.  Ermeniler 

“Ermenistan  Ermenilerindir”,  ”Türksüz  Ermenistan”  projesinin  son  aşamasını  1988’de  hayata 

geçirebildiler.  1948–1953  ve  1988’de  Azerbaycan Türklerinin  zorla  göç  ettirilmesiyle  Sovyetler  Birliği 

Anayasasında öngörülen insan hakları, uluslararası hukuk normları ve millî eşitlik hukuku ihlal edilmiştir. 

1936  SSCB  ve  Azerbaycan  SSC  Anayasalarında  öngörülen  (m.5)  referandum  yürürlüğe  konmadan 

buradan  144.654  kişi  göç  ettirilmiş,  bütün  milletlerin  kanun  karşısında  beraberliği  (m.  36)  temin 

edilmemiştir. Ermenistan’da hayata geçirilen etnik temizlemenin yeni dalgası SSCB’nin yıkılmasının son 

yılarında  meydana  geldi.  1988’in  kışından  başlayarak  Ermenistan’da  Azerbaycanlılara  karşı  etnik 

temizleme  başlandı.  “Türksüz  Ermenistan”  sloganı  altında  hayata  geçirilen  etnik  temizleme  sonucu 

Ermenistan  yönetiminin  onayıyla  şu  anki  Ermenistan  adlanan  devletin  topraklarından  40  bin  897 

Azerbaycanlı ailesi, 185 bin 519 Azerbaycanlı zorunlu olarak tasfiye edildi. Onların hepsi evlerinden ve 

sahip olduklarından mahrum bırakıldı.Bunlar 1988’de yaşandı. Sonraki yıllarda bu siyaset devam ettirildi 

ve 1992 yılına kadar Ermenistan’da yaşayan 250 bin Azerbaycanlı sonuncusuna kadar kendi evlerini terk 

etmek zorunda kaldılar.  

Göç sırasında insanlar öldürülüyor ve yaralanıyorlardı. Sadece 3 gün içinde, 27-29 Kasım 1988’de 

Ermenistan  SSC’nin  Gugark,  Spitak  ve  Stepanavan  kentlerinde  33  Azerbaycan  Türkü  öldürülmüştü. 

Genel  olarak,  Azerbaycan  Cumhuriyeti  Savcılığı’nın  verdiği  bilgiye  göre,  1988-1989  yıllarında 

Ermenistan’da yürütülen etnik temizleme siyaseti sonucu 216 Azerbaycanlı öldürülmüştü. Onlardan 49’u 

dağlarda  donarak  ölmüş,  41’i  dövülerek,  35’i  edilen  işkencelerden  sonra  öldürülmüş,  115’i  diri  diri 

yakılmış,  16’sı  kurşuna  dizilmiş,  10’u  hakaretlere  dayanamayarak  intihar  etmiş,  2’si  Ermeni  doktorlar 

tarafından  hastanede  öldürülmüş,  3’ü  suda  boğulmuş,  1’i  asılmış,  1’i  azaplardan  kurtulmak  için  intihar 

etmiş,  1’i  elektrikle  öldürülmüş,  2’sinin  başı  kesilmiş,  29’u  kasıtlı  olarak  otomobilin  altına  atılarak 

öldürülmüş, 3’ü hastanedeyken sağlık hizmeti gösterilmediğinden ölmüş, 8’i kaçırılmış ve kaybolmuştu. 

Öldürülmüş  Azerbaycanlıların  tek  suçu  onların  Türk  olmasıydı.  İnsan  Hakları  Bildirisi’nin  ikinci 

maddesine  göre,  her  bir  insan  ırkı,  derisinin  rengi,  cinsiyeti,  dili,  dini,  siyasi  görüşü,  milliyeti,  sosyal 

durumu  ne  olursa  olsun,  tüm  hak  ve  özgürlüklere  sahiptir.  Ama  yukarıda  gösterilenler  insan  hak  ve 

özgürlüklerinin  ihlalinin  sıradan  bir  durumunu  yansıtmıyor.  Yüzyılın  başlarından  başlayarak  planlı 

şekilde Azerbaycanlılara karşı hayata geçirilen etnik temizleme idi. 

1988-1989 yıllarında Azerbaycan Türklerinin katliamı - bir merkezden yönetildiği ve yapıldığı için 

bu seneler zarfında vuku bulan olayların aşamaları ve karakteri Ermenistan’ın tamamı için aynı idi. Her 

tarafta  ilk  başta  Ermeni  haydut  çeteleri  polisin  ve  il  başkanlarının  kontrolü  ve  katılımı  ile  Azerilerin 

evlerini basıyor, onların çıkıp gitmesini talep ediyorlardı. 

1988-1989  yılları  arasında Batı  Azerbaycan’da (Ermenistan) çalışan  Azerilere  işyerlerine,  onların 

çocuklarına ise okullarına girmelerine izin verilmiyor, dükkan ve pazarlarda Azerilere gıda vs. satılmıyor, 

Azerilerin  elektriği,  telefonu,  suyu,  gazı  kapatılıyor,  yaşam  koşulları  zor  hale  getiriliyordu.  Bu  gerçek 

manevi, psikolojik bir terördü, sık sık fiziksel teröre de dönüşüyordu. Ermenistan Yüksek Sovyeti başkan 

yardımcısı Hovhannes Bağdarasyan'ın başkanlığında yer adlarının değiştirilmesine başlandı.  1991'de de 

Ermenistan Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan'ın emrine uygun olarak 90 Türk köyüne Ermeni isimleri 

verildi. Ermenistan’dan Türk izinin silinmesine son 20 yılda daha da hız verilmiştir. Bugün Ermenistan 

tek uluslu, monoetnik devlete dönüştürülmüştür. 

KAYNAKÇA 

Ermenistan Azerbaycanlılarının Tarihi Coğrafyası, Tertip Eden: Sabir Esedov, Bakü, 1995, s.7-8. 

Arakelov Robert. Karabağ günlüğü. Azerneşr, 1995 

“Ermeni sorunu dünya güçler dengesi ışığında. TRT yayınları. Ankara 2007 s.86  

Pirumov S.G (Pirumyan) «Dışarıdaki taşnaklar». Doğu araştırmaları bilimsel birliği yayını, Tiflis, 1934,s. 98 

Koçar Meri. « Ermeni sorunu ve Ermeni-türk toplumsal-politik ilişkileri. Erivan 1988 s. 56 

---

95 

Doç.Dr. Gaffar ÇAKMAKLI MEHDİYEV

/

Ermenistan: Türk Dünyasına Karşı Milliyetçi İdeolojiden Tek 

Pompeyev Yuriу. “Kanlı Karabağ”, Bakü, “Azerbaycan” gazetesi, 1992  

V.Kudulyan. Andraniki baderazmı` kitabı, (Ermenice) Beyrut, 1929, s.24  

G.E.Geybullayev, Kadim Türkler ve Ermenistan, Bakü, 1992.  

Kırzıoğlu Fahrettin, Osmanlıların Kafkas -Ellerini Fethi(1451-1590), Ankara, 1993, s.347-349..  

Osmanlı Devleti İle Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri, II, Ankara, 1993, 

s.28.  

Şaumyan. Stepan, Seçkin eserleri. Bakü, 1978, II cilt s.45 

Betül Aslan, I. Dünya Savaşı Esnasında Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine Kardaş Kömeği (Yardımı) ve 

Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Ankara, 2000, s.12;  

13.Sobraniye Aktov, Otnosyaşihsa k Obozreniyu İstorii Armiyanskogo Naroda, I, Moskova, 1833, s.178-179.  

Şopen, İstoriçeskiy Pamyatnik Sostoyaniya Armiyanskoy Oblasti, s.510.  

"Osmanlı Rus Savaşı'nda Doğu Anadolu'dan Rusya'ya Göçürülen Ermeniler" , s.386-387.  

Obozreniye Rossiyskih Vladeniy za Kavkazom, IV.Cilt, Sankt Petersburg, 1836, s.270  

Yavuz Aslan, "Bugünkü Ermenistan Arazisinden Türklerin Çıkarılması Meselesi",Türk Kültürü, XXXII/372, (Nisan 

1994), s.195  

Korkodyan Zaven, Sovyet Ermenistanı'nın Ahalisi Son Yüzyılda 1831-1931, (Ermenice), Erivan, 1932'den naklen. 

Ermenistan Azerbaycanlılarının Tarihi Coğrafyası, s.35-36  

Cabbarlı 

Hatem. 

 Geçmişten Günümüze Ermenistan'da Azerbaycan Türkleri ERMENİ ARAŞTIRMALARI dergisi, 

Sayı 4, Aralık 2001 - Ocak-Şubat 2002 

Ermeni

 

Sovyet

 

Ensiklopediyasının

 

"

Sovyet 

Ermenistan'ı

" 

cildi

, 

s.23

 

Gaffar Çakmaklı . “Dağlık Karabağ işgalden önce ve sonra” – Yalova -2011 s. 29 

 

 

---