Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi

93 

Doç.Dr. Gaffar ÇAKMAKLI MEHDİYEV

/

Ermenistan: Türk Dünyasına Karşı Milliyetçi İdeolojiden Tek 

zamanı Taşnakların yürüttüğü politika sonucu burada 10.000 kişiden biraz fazla Türk kalmıştı.  1922’de 

60.000  göçmen  geri  döndükten  sonra  Azerbaycan  Türklerinin  sayısı  72.596  kişi  olmuştur”.  Türklerin 

toplum halinde yaşadıkları 5 kazadan - Aleksandropol, Nor-Bayazet, Eçmiadzin, Erivan, Şerur-Dereleyez 

-  kazalarından  başka  Yelizavetpol  idari  birimine  giren  Zengezur  kazası  (sonralar  Qafan,  Sisyan,  Gorus, 

Megri adlı bölgeleri),  Kars iline dâhil olan Ağbaba bölgesi (sonraları  Amasiya  bölgesi), Tiflis idaresine 

dâhil  olan  Lori-Pembek  bölgesi  (sonraları  Alaverdi,  Stepanavan,  Kalinino,  Noyamberyan  bölgeleri), 

Yelizavetpol  quberniyası  Kazak  kazasının  Dilican  deresi  (sonraları  Şemseddin,  İcevan,  Dilican 

rayonlarının arazisi, ayrıca Krasnoselsk bölgesi Akstafa (Gedikçay havzasının Azeriler yaşayan köyleri) 

birleştirilerek Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti düzenlendi.. Genellikle, bu sınırlar içinde Ermeni 

nüfusu 1831 yılında 161,7 bin kişi, 1879 yılında 797,9 bin kişi, 1913 yılında 1000,1 bin kişi, 1920 yılında 

720 bin kişi, 1922 yılında 782 bin kişi, 1926 yılında 881,3 bin kişi olmuştur. 1926 yılı nüfus sayımında 

gösterilmiştir  ki,  bu  bölgede  84,5  bin  kişi  Azeri  nüfus  yaşamıştır.  Azerilerin  sayısı  yüzde  9,5  kadar 

inmiştir.  Bunların  60  bin  kişi  kadarı  1920  yılından  sonra  önceki  yurtlarına  döndüler.  Ermenistan'ın  bu 

sınırları içinde Azerbaycan Türklerinin 1916 yılında 333 bin kişiden 1926 yılında 84,5 bin kişiye inmesi 

gösteriyor ki, Ermenilerin 1918-20 yıllarında İrevan idaresinde yaptıkları soykırım Zengezur kazasından 

ve  diğer  bölgelerden  de  boş  geçmemiş.  Demek  ki,  Ermeniler  tarafından  planlı  olarak  gerçekleştirilen 

jenosit politikası sonucunda Azerbaycanlıların kaybı 260 bin kişiden fazla olmuştur. O yüzden de şöyle 

bir  sonuca  varabiliriz:  1916-  1926  yılları  arasında  Azerbaycanlı  nüfusun  artışı  en  az  10-12  bin  kişi 

olabilirdi.  Bu  rakam  1926  yılındaki  mevcut  sayıdan  çıkarılıp  telef  olanların  ve  mültecilerin  sayısına 

eklenmelidir.  

İkinci Dünya Savaşından sonra Sovyetler Birliği'nin Türkiye'ye karşı toprak iddiaları ve bu süreçte 

Ermenilerin  etkin  katılımı  sonuçta  Azerbaycanlıların  kaderinde  trajik  olaylara  neden  oldu.  1945  yılının 

Kasım’ında  ÜİK  (b)  P  MK  Siyasi  Bürosu  yurtdışında  yaşayan  Ermenilerin  Sovyet  Ermenistan'ına 

dönmesine  (repatriasiyasına)  izin  verdi  ve  2  Aralık'ta  SSCB  Sovyet  Halk  Komiserleri'nin  ilgili  kararı 

basında  yayınlandı.  Bu  adım,  Sovyet  yönetiminin  Türkiye'ye  karşı  toprak  iddialarını  esaslandırmaya 

çalışması ile ilgiliydi. Stalin Ermenistan'a yaklaşık 300-400 bin Ermeni göçürmek suretiyle tüm dünyaya 

beyan etmek istiyordu ki, “bakınız Ermeniler kendi vatanlarına dönmüşler, fakat onların yaşaması için yer 

yoktur.  Türkiye  Doğu  vilayetlerini  vermelidir”.  SSCB'nin  Türkiye'nin  doğu  vilayetlerine  ait  iddiaları 

V.Molotov  tarafından  Türkiye  Büyükelçisi  S.Sarper’le  7  ve  18  Haziran  1945  tarihli  konuşmalarında 

duyurmuştu. Acilen SSCB'nin Türkiye'den koparmaya hazırlandığı arazilerin alanları ölçülmeye başlandı, 

ilgili  haritalar  tertip  edildi,  bu  toprakların  Ermenistan  ve  Gürcistan  arasında  bölüştürülme  çalışması 

yapıldı.  SSCB  Dışişleri Komiserliğinde  1945  yılının  Ağustos  ayında  hazırlanmış  belgeye  uygun  olarak 

Türkiye'den  toplam  alanı  26  bin  kilometre  olan  toprak  kopartılmalı  idi.  Onun  20,5  bin  km.  karesi 

Ermenistan'ın,  5,5  bin  km.  karesi  ise  Gürcistan'ın  payı  olmalı  idi.  Savaştan  zaferle  çıkmış  Sovyetler 

Birliği  Türkiye'den  Kars  ve  Ardahan  topraklarını  alacağına  o  kadar  emindi  ki,hatta  Siyasi  Büro 

A.Koçinyan isimli birisini Ermenistan Komünist Partisi'nin Kars İl Komitesi Sekreteri görevine atamıştı. 

Fakat  Türkiye'nin  kendi  topraklarının  savunma  meselesinde  kararlılığı  Sovyetlerin  planlarını  bozdu. 

Ayrıca,  Sovyetler  Birliği  Ermenistan'a  gerekli  sayıda  yabancı  ülkede  yaşayan  Ermeni  göç  ettiremedi. 

1947 yılında çeşitli ülkelerden Sovyet Ermenistan'ına aktarılmış (repatriasiya edilmiş) Ermenilerin sayısı 

sadece 60 bin kişi idi. Onlar da, buradaki durumu görüp geri dönmeye çalışıyorlardı. İş öyle bir noktaya 

geldi  ki,  yüzlerce  Ermeni, devlet sınırlarını ihlal  ederek  Türkiye'ye  kaçtı.  Bu  durumda,  göçürülmüşlerin 

(repatriantların) ev, barınak sorununu iyileştirmek, onlara toprak vermek amacıyla 23 Aralık 1947 yılında 

Azerbaycanlıları  Ermenistan'dan  Azerbaycan’a  göçürmek  (sınır  dışı  etmek)  konusunda  malum  karar 

verildi.  Göçürülenlerin  evlerini,  mallarını  mülklerini  ellerinden  zorla  alıyorlardı.  Sibirya'ya  ve 

Kazakistan'a  sürgün  edilenler  gibi,  onlara  da  beraberinde  zaruri  eşyalarını  almaya  izin  veriyorlardı.  3 

Mart  1948  tarihinde  Ermenistan'ın  SSC  İçişleri  Bakanlığı'nın  hazırladığı  ve  Bakan  Grigoryan’ın 

imzaladığı  Ermenistan  Azerbaycanlı  nüfusu  arasında  "Azerbaycan  SSR  'e  göçürülme  ile  ilgili  durum 

hakkında"  raporunda  Azerbaycan  Türklerinin  bu  büyük  trajediye  tepkilerini  daha  net  yansıtıyor.  Bu 

belgenin ayrıntılarına dikkat edelim:   

Sovyetler  Birliği  Bakanlar  Kurulu  23  Aralık  1947  tarih  ve  4083  sayılı  kararla,  Ermenistan'da 

yaşayan  Türkleri  "Azerbaycanlı"  adı  altında  Azerbaycan'ın  Kura-Aras  Ovasına  sürgün  ettiler.  Aynı 

Bakanlar Kurulu iki-buçuk ay sonra, Stalin'in imzasını taşıyan 10 Mart 1948 tarih ve 754 sayılı kararla, 

daha önceki kararın uygulamaya konmasını sağlamıştır. Karardan sonra, Ermenistan'daki Azeriler oradan 

çıkarılmaya  başlanmış  ve  işlem  Stalin'in  ölümüne  kadar  devam  etmiştir.  Söz  konusu  dönemde  150  bin 

Azeri  ata  yurtlarından  kovulmuştur.  Ermeni  tarihçilerine  göre,  geçen  asrın  başlarında,  Ermenistan'daki 

2300 köyün 2000'ini Azeri köyleri oluşturmaktaydı. 

---