Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi

73 

E. Abdurahmanov ve R. Həsənov / Azərbaycanın Şımal-Qərb Bölgəsının Dını Abıdələrı Türk 

Mıfık  

 

Onu qeyd etmək istəyirik ki, bu adət hal-hazırda müxtəlif formalarda Azərbaycanın bəzi yerlərində 

qalmaqdadır.  Belə  ki,  Şəkinin  bir  çox  yerlərində,  mərhumun  qoyulduğu  palaz  və  ya  kilimin  altına  daş 

qoyulur, sonra həmin daşı cənazənin arxası ilə atırlar. Qız köçərkən gəlinin yola düşdüyü miniyin dalıyca 

daş atma adəti də mövcuddur.

 

[Orta əsr əlyazmaları və Azərbaycan mədəniyyəti tarixi problemləri, 2008: 

c. 180] 

Mərhumun başı altına daş qoyma adəti qədim köçlərə malik olub, bu faktlara arxeoloji abidələrdə 

də rast gəlinməkdədir. (şəkil 5 )  

 

şəkil 5.Şəki. Fazıl təpəbaşı. Antik dövr 

 Türk-Azərbaycan  inanc  sistemində  icra  edilən  mərasimlərdə  daş  atma  ritualını  bəzən  “od”  və 

“qənd atma” əvəz edir, yəni bəzən “daşı” “od” əvəz edir, yaxud simvolizə edir. Od atılmasında da məqsəd 

eynidir:  uzaqlaşdırmaq,  kənar  etmək,  geri  dönməməsini  təmin  etmək.  Bayquş  həyətdəki  ağaclara,  evin 

dirəklərinə qonanda deyirlər ki, bəd xəbər gətirib. Onun dalınca qənd və od atarlar. [Azərbaycan Folkloru 

antologiyası, 2000: c. 86]  

Daşların möcüzəli xüsusiyyətə malik olması, daşlarda fövqəltəbii gücün olması, daşlardan od və su 

əldə  edilməsinin  mümkünlüyü  məsələlərinə  hətta  təkallahlı  dinlərdə  -  İslam  dinində  də  rast  gəlinir. 

Bəqərə surəsinin 60 – cı ayəsində qeyd edilir: “Yadınıza salın ki, Musa öz qövmü üçün su istədikdə, Biz 

ona:  “Əsanı  daşa  vur!”  –  dedik.  O,  əsanı  daşa  vuran  kimi  daşdan  oniki  çeşmə  fışqırdı,  hər  kəs  öz 

çeşməsini tanıdı. (Sonra onlara:) “Allahın verdiyi ruzidən yeyin-için, fəqət yer üzündə öz həddinizi aşaraq 

fəsad törətməyin!”- söylədik.

 

[Qurani-Kərim. Bəqərə surəsi: 60-cı ayə]  

Bundan  (bu  əhvalatdan)  sonra  qəlbləriniz  yenə  sərtləşərək  daş  kimi,  bəlkə  daha  da  qatı  oldu. 

Həqiqətən,  bəzi  daşların  içərisindən  nəhrlər  axar,  bəzisi  yarılıb  içindən  su  fışqırar  və  bəzisi  də  Allahın 

qorxusundan  (uca  yerlərdən,  dağdan)  yuvarlanıb  düşər.  Allah  sizin  etdiklərinizdən,  əlbəttə,  xəbərsiz 

deyildir!

 

[Qurani-Kərim. Bəqərə surəsi: 74-cü ayə]  

Yuxarıda  qeyd  etdiklərimizi  ümumiləşdirərək  daşa  inamın  mövcudluğu,  daşla  əlaqəli  dini 

abidələrin, bir çox xalqlarda, xüsusən Şima-qərbi Azərbaycanda geniş şəkildə yayılması səbəbləri haqda 

aşağıdakı ümumiləşmiş fikrə gəlmək olar: 

1.

 

Daşın göydən gəlmə olduğuna, səma mənşəli olduğuna inam 

2.

 

Daşın şəfa verici qüvvəyə malik olması inancı 

3.

 

İnsanın əcdadının daş olduğuna, insanın daşdan yarandığına inam 

4.

 

Daşın ovsun vasitəsi, yağış-su, günəş-od gətirə bilmə xüsusiyyətinə malik ünsür hesab edilməsi, 

yəni daşın odu və suyu simvolizə etməsi 

ƏDƏBİYYAT 

1. A. İnan. Tarixdə və bu gün şamanizm. Ankara 1954 

2. Azərbaycan Folkloru antologiyası. Dörd cilddə. Şəki folkloru I cild. Bakı 2000 

3. Azərbaycan xalq əfsanələri. Bakı 1985  

4. Asif Hacılı.  Mifopoetik təfəkkür  fəlsəfəsi. Bakı 2002 

5. Bumairimu Abudukelimı. Uyğur Türklerinin dini inanışları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara 2006. 

6. Bu yurd bayquşa qalmaz. Qarabağ bölgəsinin folklor nümunələri. Bakı 1995 

7. Q. Paşayev. İraq-Türkman folkloru. Bakı 1992 

8. Qurani-Kərim. Bəqərə surəsi, 60-cı və 74-cü ayələr 

9. G. Məmmədova, S. Hacıyeva. Qədim və Erkən orta əsrlər dövründə Azərbaycan mədəniyyəti. Bakı 2003 

10. Karaxmedova. A. A. Xristianskie pamyatniki Kafkazskoy Albanii. ( Alazanskaya dolina) Baku “Elm” 1986. 

---

74 

III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 

 

11. Kərkük folkloru antologiyası. Bakı 1990 

12. Maaday-Kara. Moskva 1973 

13. Moisey Kalankatuklu. Albaniya tarixi. Bakı 1993. 

14. Nəğmələr. Inanclar. Alqışlar. Bakı 1986  

15.  Orta  əsr  əlyazmaları  və  Azərbaycan  mədəniyyəti  tarixi  problemləri.  XI  Respublika  elmi  konfransının 

materialları. Bakı 2008 

16. R. M. Əliyev. Azərbaycan Nağıllarında Mifik Görüşlər. Bakı-Elm-1992  

17. V. Kerimov. B. Sturfiel. Kiş. Bakı 2003 

18. www. msxlabs. org/forum/efsaneler 

---

20.YÜZYIL BAŞINDA AMERİKA’DA ÜRETİLEN TÜRK SİGARA ÖRNEKLERİNDE 

ORYANTALİST İMAJ: SOTİRİOS ANARGYROS ÜRETİMİ SİGARALAR 

Doç.Dr. Elvan TOPALLI



 

Özet:  19.yüzyıl  sonu-20.yüzyıl  başı  dünyada  sigara  üretimi  ve  tüketiminin  arttığı  bir  dönemdir.  20.yüzyıl 

başı,  kimi  kaynaklarda  sigaranın  Altın  Çağı  olarak  nitelendirilir.  Ayrıca  bu  dönemde,  baskı  resim 

tekniklerinin ve reklamcılığın geliştiği görülür. Dolayısıyla sigara kullanımının yaygınlaşmasında ve büyük 

bir  pazar  oluşmasında  bu  da  etkili  olur.  Diğer  taraftan  Osmanlı  imparatorluğuna  bakıldığında,  20.yüzyıl 

başında tütün rejisinde yaşanan sorunlar, Türk ve Rum üreticilerin Amerika’ya gitmelerine neden olmuştur. 

Göç eden bu üreticiler ile Amerika’daki yerel üreticiler, yüzlerce sigara markası ile karşımıza çıkar. Bunlar 

içinde  oryantalist sigara  denilen türde, Türk tütünü kullanıldığı görülür; oryantalist  sigaraların paketlerinde 

ve  reklamlarında,  Türk  sigarası  olduğu  özellikle  belirtilir.  Amerika’ya  göç  eden  Rum  üreticilerden  biri 

Sotirios Anargyros (1849-1928)’tur ve Türk tütününden yıllarca ürettiği sigaralar, reklamlarıyla dikkat çeker. 

Oryantalist  sigaraların  çoğunda  olduğu  gibi  Anargyros’un  sigaralarının  isimleri  de,  reklamlarındaki  görsel 

imgeler  de  oryantalisttir.  Anargyros’un  sigaraları,  sanatsal  açıdan  aralarındaki  benzerlik  ve  farklılıklarla 

burada  kısaca  tanıtılacak;  bunun  paralelinde,  19.yüzyıldan  itibaren  başlayan  oryantalist  resim  ve  imaj 

oluşumuna dikkat çekilecektir.   

Anahtar Kelimeler: Oryantalist sigara, oryantalizm, sigara, Amerika, Anargyros 

Orientalist Image in the Turkish Blend cigarettes Produced in United States at the Beginning of the 

20th Century: Sotirios Anargyros Tobacco Company 

Abstract:  During  the  late  19th  and  early  20th  centuries  the  tobacco  production  and  consumptions  are 

increased sharply in the whole world. Even, the early 20th century, according to some sources, described as 

the  Golden  Age  of  cigarettes.  Also  during  this  period,  the  printed  image  techniques  and  advertising  of  the 

final productions had improved. So, these would be effective in creating a large market and the spreading use 

of tobacco products. On the other hand when we look at the Ottoman Empire, we see that as  a result of the 

troubles caused by Regie Company at the beginning of the 20th Century, some Turkish and Greek tobacco 

producers  migrated  to  America.  As  a  result,  along  with  the  efforts  of  migrated  producers  and  local  ones 

hundreds  of  cigarette  brands  appeared.  These  cigarettes  use  Turkish  tobacco  in  the  production  and  in 

advertisements and on the packages it is clearly indicated that they are Turkish blend. One of the producers 

who  migrated  to  America  is  Greek  Sotirios  Anargyros;  his  production  of  Turkish  blend  cigarettes  attracts 

attentions  especially  with  its  ads.  As  with  most  of  the  orientalist  cigarettes,  the  names  of  the  Anargyros 

cigarettes and the  visual  images in their ads are Orientalist. The cigarettes of  Anargyros  will be introduced 

briefly  here on the similarities and differences between them on artistic aspects; parallel to this, Orientalist 

paintings and image production began in the 19th century will also be mentioned. 

Key Words: Orientalist cigarette, orientalism, cigarette, America, Anargyros 

19.yy.  ortasından  itibaren  sigara  üretimi  ve  kullanımı,  Avrupa’da  yaygınlaşmaya  başlamıştır. 

1840’larda  Fransa  sigara  üretimiyle  ön  plandadır.  İstanbul’da,  Cibali  Tütün  fabrikası  ise  1884’te 

kurulmuş  ve  sigara  üretimi  ancak  1900’de  başlamıştır.  1883  tarihli  sözleşmeyle  yabancı  sermaye  ile 

kurulan  ve  tütün  ticareti  tekel  ayrıcalıklarına  sahip  bir  şirket  olan  Reji’nin  işleyişi,  1911-14  yılları 

arasında sekteye uğramış; 1914’ten itibaren 15 yıl daha uzatılan sözleşmesi 1925’te şirketin lağvedilmesi 

ile son bulmuştur [Anonim: tarihsiz, 14]. Bu dönemde, Türk ve Rum tütüncüler, Kahire ve Amerika’ya 

göç etmeye başlamışlardır. Amerika’da yerli üretim sigaraların yanında “oryantal” tütüne ilgi büyüktür. 

Oriental Blend denen sigaralar, sadece oryantal tütünlerin harmanı olup katkı ve kokulandırma maddeleri 

içermez  [Doğruel:  2000,  205;  Öner:  2003,125].  Oryantal  tütünler  Türkiye,  Yunanistan,  Bulgaristan  ve 

(Eski)  Yugoslavya’da  yetiştirilen  küçük  boyutlu,  doğal  aromatik  kokulu,  ince  dokulu,  ince  damarlı,  az 

nikotinli ve zifirli, çok az arsenikli, güneşte kurutulan tütünlerdir [Öner: 2003, 124; Doğruel: 2000, 205]. 

Türk tütünleri, bölgelere göre tat ve koku farklılıkları gösterir. Ama Güneydoğu Anadolu tütünleri hariç 

hepsi, oryantal tip denilen türe girmektedir [Doğruel: 2000, 205]. Oryantal tip tütün sınıfına giren Türk 

tütününden  sigaralar,  sonraları  Turkish  Blend  veya  Turkish  Cigarettes  olarak  nitelendirilmiştir 

[Mercimek: 2003, 141]. Türk tütününün iki önemli özelliği, harman yapılmasına uygun olması ve nikotin, 

                                                      

 



 Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, [e-mail] 

---