Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
İbn Mace`nin “Mevzu” Sanılan Bazı İlletli Rivayetleri Üzerine 95
sının bulunduğu hususu. 2. Senedde yer alan râvîlerin hangisinin bu hatayı yaptığı hususu. Birinci husus üzerinde âlimler arasında görüş birliği mev- cutken, ikinci husus ihtilaf arz etmektedir. Şöyle ki, hadisin metninde yer alan “Hasta iken ölen bir kimse” ifadesinin “Düşmânâ karşı nöbet beklerken ölen kimse” şeklinde 5 olması gerektiğini Ahmed b. Hanbel, 6 Ebû Hâtim, Ebû Zür’a 7
8 gibi âlimler ifade etmektedirler. 9
değiştirildiği konusu ise ihtilaf arz etmektedir. Değinildiği üzere bu hadisi el- Mevzû‘ât’ında zikreden İbnü’l-Cevzî’ye göre rivâyeti yanlış şekliyle İbrâhîm b. Muhammed aktarmıştır. İbnü’l-Cevzî’nin bu görüşünü kabul eden zevâid müellifi Bûsîrî de aynı cerh lafızlarını tercih ederek İbrâhîm b. Muhammed’i hadisin zafiyetinin müsebbibi olarak göstermektedir. 10
rinin en önemli sebeplerinden birisi onun Cehmî, Kaderî ve Mu’tezilî düşün- ceyi benimsemesidir. 11 Nitekim Ahmed b. Hanbel, İbrâhîm b. Muhammed hakkında: “O, Kaderî ve Cehmî’dir. Her türlü bela onda mevcuttur.” derken,
12 Yahyâ b. Maîn ise onu : “O, yalancıdır ve Râfizî’dir.”ve “Rivâyet ettiği bütün konularda yalancıdır” 13 şeklinde cerh etmektedir. 5 Hadisin metninde yer alan mezkûr iki ifadenin yanlış şekilde aktarılması, onların yazılış itibariyle birbirine benzerliğinden kaynaklanmaktadır. “Düşmana karşı nöbet beklerken ölen kimse” “ﺎﻄﺑاﺮﻣ تﺎﻣ ﻦﻣ” şeklinde okunurken, “Hasta iken ölen bir kimse” ifadesi “ﺎﻀﻳﺮﻣ تﺎﻣ ﻦﻣ” şeklinde okunmaktadır. 6 İbnü’l-Cevzî, a.g.e., III, 513. 7 İbn Ebû Hâtim, İlelü’l-hadîs, I, 358. 8 Askerî, Tashîfâtu’l-muhaddisîn, I, 134. 9 Tirmizî ve Dârimî Sünen’lerinde “Düşmana karşı nöbet beklerken ölen kimsenin fazileti” isimli bâb başlığı açarak mezkûr âlimlerin görüşlerini teyit etmektedirler. (Tirmizî, “Fadâilu Cihâd” 2; Dârimî, es-Sünen, II, 278). 10 Bûsîrî, Zevâidu Süneni İbn Mâce, 237-38. 11 İbrâhîm b. Muhammed ile ilgili bazı tabakât eserlerinde yer alan bilgilerden, onun, âlimler tarafından Mutezilî veya Kaderî olması hasebiyle terk edildiği açıkça anlaşılmaktadır. (Bk. İbn Hacer, Tehzîb, I, 103). 12 Ukaylî, ed-Du‘afâ, I, 62; İbn Adî, el-Kâmil., I, 220. 13 Yahyâ b. Maîn, İbrâhim b. Muhammed’in şu üç özelliğe sahip olduğunu söyle- metedir: “Yalancı, Kaderî ve Râfizî”. Mezkûr üç özellikten Kaderî ve Râfizî birer cerh lafzı gibi kullanılmaktadır. (İbn Adî, a.g.e, I, 220-21). Namiq ABUZƏROV 96
Şafiî’nin de aralarında bulunduğu bazı âlimler ise İbrâhîm b. Muham- med’in sika olduğunu belirtmişlerdir. 14 Ayrıca İbnü’l-İsfahânî (ö.220/835) onu sika saymakta, 15 İbn Adî ise hadislerinin yazılabilir nitelikte olduğunu vurgulamaktadır. 16
İbn Adî, İbn Mâce’nin zevâid’i arasında yer alan ve İbnü’l-Cevzî’nin mevzu olarak değerlendirdiği mezkûr hadisin sekiz farklı tarikini zikretmek- tedir. Bu tariklerin hepsini İbrâhîm b. Muhammed’den (ö.184/800) İbn Cü- reyc (ö.150/767) nakletmektedir. İbn Cüreyc, sekiz tarikin, üçünü İbrâhîm b. Muhammed b. Ebû ‘Atâ’, ikisini İbrâhîm b. Muhammed, birisini İbrâhîm b. Ebû Yahyâ, birisini İbrâhîm b. Muhammed b. Ebû Âsım ve birisini de İbrâ- hîm b. Ebû Âsım olmak üzere aynı şahsı dört farklı isimle aktarmaktadır. 17
Sika sayılmakla beraber tedlis yapmakla meşhur olan İbn Cüreyc 18 mezkûr dört ismin yanı sıra İbrâhîm b. Muhammed’i, Ebû Zi’b olarak da zikretmek- tedir.
19 İbn Cürey’cin İbrâhîm b. Muhammed’i tedlis yoluyla farklı isimlerle aktarmasının sebebi, onun kendisinden yaşça küçük olmasının yanı sıra As- kerî’nin (ö.382/992) verdiği bilgiye göre aynı zamanda Mûtezilî oluşudur. 20
kendisinden nakledilmektedir. Şöyle ki, o (mezkûr hadiste yer alan ifadeleri kastederek): “Ben, İbn Cüreyc’e “Düşmânâ karşı nöbet beklerken ölen kimse” diye rivâyet ettim o ise “Hasta iken ölen bir kimse” şeklinde aktardı.” demektedir. 21 İbrâhîm b. Muhammed’in nakletmiş olduğu bu bilgiyi Abdurrezzâk’ın Musannef’indeki bir hadis teyit etmektedir. Abdurrezzâk b. Hemmâm’ın bizzat İbrâhîm b. Muhammed’den rivâyet ettiği ve isnâdında İbn Cüreyc’in yer almadığı bu hadiste, tartışmalı ifade “Düşmânâ karşı
22 Yâni Abdurrezzâk’ın Musannef’- indeki bu hadis İbrâhîm b. Muhammed’in mezkûr iddiasını desteklemekte-
14 İbn Adî, a.g.e., I, 221; İbn Hacer, Tehzîb, I, 104. 15 İbn Adî, a.g.e., I, 222; İbn Hacer, a.g.e., I, 104. 16 İbn Adî, a.g.e., I, 227. 17 İbn Adî, el-Kâmil, I, 222-23. 18 İbn Hacer, Ta’rîfu ehli’t-takdîs, s. 141-42. 19 İbn Adî, a.g.e., III, 987. 20 Askerî, Tashîfâtu’l-muhaddisîn, I, 136. 21 Askerî, Tashîfâtu’l-muhaddisîn, I, 136; Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye, s. 524; Mu- vazzihu evhâmi’l-cem ve’t-tefrîk, I, 367; Mizzî, Tehzîb, XVIII, 350. 22 Abdurrezzâk b. Hemmâm, el-Musannef, V, 283. Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|