Bəhmən Əliyev-Ayvazalı
102
nın İndra olduğu qabarıq şəkildə görünür, bu da dastanın hələ
Veda dönəmində formalaşmağa başladığını göstərir. Rama ilə
Ravana arasındakı savaşın tanrı İndra ilə Vritra arasındakı müha-
ribəyə bənzəməsi, Ravananın oğlu İndraşatrunun adının “Riq Ve-
da”dakı Vritranın ləqəblərindən biri olması “Ramaya” ilə Vedalar
arasında əlaqəni təsdiqləyir. Eposun qəhrəmanı Rama insandır,
yalnız birinci və yeddinci bölümlərdə tanrı Vişnu kimi təzahür
edir, bu da brahmanizmdə “avatar” (tanrının təzahürü) təlimi-
nin yayılması ilə əlaqədardır. Əsrlər bоyu müхtəlif hissələr əlavə
edilən dastanlarda hikmətli sözlər, təmsillər, qədim tanrıların,
хalqların, şəhərlərin, nəsillərin və s. adları əks оlunmuşdur. “Ra-
mayana” dastanında Brahma, İndra, Manu, nağalar (insan üzlü
və ilan quyruqlu tanrılar), Narada (Valmiki ilə danışan müdrik,
tanrılar arasında vasitəçi), Vişvakarman (tanrıların arabalarını və
silahlarını düzəldən), Kinnara (yarı-insan səma varlıqları), Ram-
bha (gözəl pəri qızı) və s. obrazlar vardır.
Müdrik Valmikinin e.ə. VI əsrdə yazmağa başladığı bu epo-
su müхtəlif müəlliflər b.e. II əsrində tamamlanmışdır. “Rama-
yana”da ilahi qəhrəman Ramanın (Vişnunun təzahürü) həyatın-
dan danışılır. Dastanın digər əsas qəhrəmanları torpaq tanrıçası-
nın qızı və Ramanın arvadı Sita, meymun tanrı Suqriva, Lanka
hökmdarı və Ramanın düşməni nəhəng Ravanadır. Dastan qədim
hind mədəniyyəti, dini, ictimai və siyasi həyatı haqqında maraqlı
məlumatları özündə əks etdirir.
“Ramayana”, yəni “Ramanın sərgüzəştləri” epik pоeması
şahzadə Ramanın arvadı Sitanın qaçırılması əhvalatı ilə baş-
layır. Şahzadə Rama saray intriqası nəticəsində hökmdar atası
Dasaratha tərəfindən sürgün edilmişdir. Sitanı isə Ravana qaçır-
mışdır. Rama böyük sərgüzəştlərdən sоnra Sitini tapır. Dəhşətli
döyüşdən sonra, meymunlarla ayıların kömək etdiyi Rama Rava-
nanı öldürür, Sitanı geri alır və yenidən taxta çıxır.
“Mahabharata”, yəni “Bharata oğullarının böyük mühari-
bəsi” pоeması iki sülalə arasında hakimiyyət uğrunda gedən mü-
Hindistan etnoqrafiyası
103
haribədən bəhs edir. Pоemada nəql edilir ki, Pandav nəsli hakimiy-
yətini geri qaytarır, lakin döyüşən tərəflərin əksəriyyəti həlak оlur.
Təxminən e.ə. IV əsrdə yaranmış “Mahabharata” Kuru ərazi-
sində yaşayan xalqların sitayiş etdiyi Vişnu tanrısına aid ən qədim
ədəbi abidələrdən biridir. Yüz min beytdən- “şloka”dan ibarət
dastan 18 kitabdan ibarətdir. Dastanı müdrik Vyasa yazmış, onun
şagirdi Vayşampayana ifa edərək yaymışdır. “Mahabharata”
dastanının mövzusu Bharata nəsli haqqında rəvayətdən götü-
rülmüşdür: Dastan öz mənşəyini Ay tanrısından alan, Hastinapur
şəhərində Bharata şah nəslinin Pandavlar və Kauravlar adlanan
qolları arasında gedən müharibələrdən danışılır. “Mahabharata”-
nın əsas ideya xətti hind xalqının birliyini, düzgünlüyünü, ədalətli
olduğunu və s. açıb göstərməkdən ibarətdir. Burada bir çox tan-
rıların adları çəkilmişdir, lakin bunların hamısının başında tan-
rı İndra durur. Mahabharata dastanından görünür ki, baş tanrılar
Veda tanrıları- İndra, Aqni, Soma və s. оlmuşdur.
Hind dastanları anlaşıqlı sanskritcə yazılmışdır. Onların for-
ması isə nəzmlə olub, yalnız “şloka” ölçüsündə tərtib edilmişdir.
Şloka hər birində 8 heca olan 4 bənddən ibarət şeir formasıdır.
Eposların məzmunu rəngarəngdir: burada qəhrəmanlar haqqında
başlıca əfsanələrdə vedalarda təsvir olunan tanrılar və müqəddəs
şəxsiyyətlər haqqında əfsanələr, düşüncələr əlavə edilmişdir.
“Ramayana”, “Mahabharata” eposları Hindistanda ənənə-
viləşmiş, dini inanışa əsaslanan bir həyat forması halına çev-
rilmişdir. Dastanların bir çox qismi, bayramlarda, mərasimlərdə
sərgilənən oyunlara, film və kitablara mövzu olmuşdur. Hinduiz-
min müxtəlif təriqətlərinin, eləcə də Hindistanda yaşayan bir sıra
dini-etnik konfessiyaların heyranlıqla izlədikləri “Ramayana” və
“Mahabharata” dastanlarının vahid hind mədəniyyətinin forma-
laşmasında mühüm rol oynamışdır.
Təsərrüfat həyatı, eposlar hind bayramlarında mühüm yer
tutsa da, Hindistanda hinduizm, caynizm, buddizm, islam, xristi-
Bəhmən Əliyev-Ayvazalı
104
anlıq, siqhizm və s. dinlər, dini təlimlər bayramlar və mərasimlə-
rin keçirilməsində həlledici rol oynayır.
Hinduizm inancına görə, tanrı Vişna hər bir varna üçün 4
başlıca bayram müəyyənləşdirmişdir. Həmin inanca görə, brah-
manlar “Rakhi Purnima”, kşatrilər “Dasera”, vayşalar “Diva-
li”, şudralar “Holi” bayramını qeyd etməlidirlər.
“Rakhi Purnima” bayramı hindu “şravan” təqviminin bədir-
lənmiş (tam) ay zamanı, yəni iyul-avqust ayında qeyd olunur. Bu
bayramda əsas tanrı kimi sular tanrısı-Varuna çıxış edir. Dəniz,
çay sahillərində yarmarkalar təşkil olunur, əhali bura axışır. Varu-
na tanrısına ibadət olunur, qurbanlar verilir, rituallar icra olunur.
Bu bayramda əsas diqqəti çəkən məsələlərdən biri budur ki, Va-
runa tanrısına ibadət məqsədi ilə suya çoxlu kokos meyvəsi atılır.
Kokos satıcıları bu bayram zamanı öz məhsullarını evlərə aparıb
satırlar. “Rakhi Purnima” bayramı “Narali Purnima” (Bədirlən-
miş kokos ayı) adlanır, yaxud xalq arasında “Kokos günü” kimi
tanınır.
Rakhi Purnima (və ya Narali Purnima) bayramı musson ya-
ğışlarının sona çatması dövrünə düşür. Musson yağışlarının kəsil-
məsi balıqçıların və dənizçilərin gözlədikləri bir işarə sаyılır, bu
günlərdə gəmilər dənizə çıxır.
Rakhi Purnima (və ya Şravan Purnima) bayramında yuхаrı
varnaya mənsub olan hindlilər daim çiyinlərində gəzdirdikləri
müqəddəs iplərdən tikilmiş şalları təzələyirlər. Bu bayram gü-
nündə bacılar qardaşlarına ipək ipli gözmuncuqları, qızıl, gümüş
tellər, qızıl muncuqlar hədiyyə edirlər. Qan qohumluğu olmayan
qadınlar kiməsə xüsusi rəğbətlərini ifadə etmək, öz qardaşı hesab
etdiyini bildirmək üçün onların biləklərinə gözmuncuğu bağlayır-
lar. Məsələn, racaput şahzadəsinin ingilis polkovniki Toda göz-
muncuğu verməsi haqqında rəvayət məşhurdur.
“Dussehra” (Dasera) bayramı hindus bayramları içində ən
məşhurudur və 10 gün davam edir. Onuncu gün Navaratha (
Dostları ilə paylaş: |
