Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
| B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 259 olması, tufogen çöküntülərin kollektor xüsusiyyətlərinin hövzənin dərin yerlərində də ciddi dəyişikliklərə məruz qaldığını deməyə əsas verir. Kür- Qabırrı çaylararası NQR-in şimal-qərb hissəsində yerləşən Məmmədtəpə, Sacdağ və Dəmirtəpə-Udabno sahə- lərində də Orta Eosen çöküntülərindən alınan maye axınları- nın 0,5 m 3 /gün- dən 140-150 m 3 /gün arasında dəyişilməsi, bu çöküntülərin filtrasiya xüsusiyyətlərinin həm sahə, həm də kəsiliş üzrə dəyişdiyini göstərir. Kür- Qabırrı çaylararası rayonunda Maykop çöküntüləri əsasən gilli litofasiyada yayılmaqla, bəzi hallarda kəsilişdə qumdaşı, mergel, vulkan külü laycıqlarına da rast gəlinir ( Qıraq Kəsəmən-Tovuz-Qazax-Xuluflu). Bu laycıqların sayı və qalınlıqları bəzi sahələrdə artır (Qıraq Kəsəmən, Xuluflu, Tərsdəllər, B.Palantökən). Qumlu lay dəstələrinin qalınlığı adətən 1-3 m, bəzi hallarda isə 5-6 m olur. Qeyd etmək lazımdır ki, Maykop çöküntülərinin bütün kəsilişi boyu aşağıdan yuxarı qumlu materialların tədricən gillə əvəz olunması müşahidə olunur. Paleogen- Miosen çöküntüləri kəsilişində ikinci neftli- qazlı stratiqratik obyekt sayılan Maykop lay dəstəsi çökün- tü lərinin bazis horizontu olan Xadum horizontunun çökün- tü ləri bir sıra hallarda bazal konqlomeratları ilə Eosen-Üst Taba şir çöküntüləri üzərinə bucaq və azimut uyğunsuz- luqları ilə qeyri-uyğun şəkildə yatırlar. Əsasən qumlu-gilli çökün tülərdən ibarət olan Xadum horizontunun çöküntüləri içərisində Gəncəçay, Kürəkçay, Tərtər, Qarqar çaylarının Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 260 vadilərində konqlomerat xarakterli qabadənəli terrigen çö- kün tülərdən təşkil olunmuş layların və linzaların varlığı, bu çöküntülərin eyni adlı qədim çayların vadilərində formalaş- dığını göstərir. Maksimal qalınlıqları 25,6 m-ə çatan (Xarxaput kəsilişində) bu konqlomeratlar çökmə, maqmatik və metamorfik süxur qırıntılarından təşkil olunmuşlar. Kiçik Qafqazqarşısı çökəkliyin cənub-qərb bortunda Maykop lay dəstəsi çöküntülərinin litoloji tərkibinin layların uzanması istiqamətində tez-tez dəyişməsi və burada mövcud olan qumlu horizontların yayılma sahələrinin müxtəlifliyi, bu qumlu horizontların paylanmasında yuxarıda adları çəkilən paleoçayların böyük rol oynadığını göstərir. Az qalınlıqlı qum və alevrit layları çökəkliyin cənub- qərb bortunun mərkəzi hissəsində yerləşən Dəliməmmədli, Qazanbulaq, Tərtər, Qızıl Hacılı sahələrinin kəsilişlərində daha çox yayılmış və I-II Qazanbulaq, I-VI Naftalan neftli- qa zlı horizontlarını, Naftalan strukturunun qərb qanadında isə A, B, C, D, E liter horizontlarını təşkil edirlər. Sonuncu horizontlar Kiçik Qafqazqarşısı çökəkliyin Acıdərə və Zeyvə sahələrində İncəçay horizontları adlanırlar. Göstərilən sahələrdə Maykop lay dəstəsinin ümumi qalınlığı 2200 m-ə çatır. Cənub-şərq istiqamətində Maykop çöküntülərinin əhəmiyyətli dərəcədə gilləşməsi və qalınlıqlarının Beyləqan sahəsində 1000 m-ə qədər azalması müşahidə olunur. Yevlax- Ağcabədi çökəkliyinin şimal-şərq bortunda May kop çöküntüləri əsas etibarilə gillərdən ibarət olub, Eosen çöküntüləri üzərinə uyğun yatırlar. Eosen çöküntü- lərinə nisbətən daha geniş yayılmaya malik olması sayəsində B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 261 Muradxanlı qalxımının tağ hissəsində və çökəkliyin şimal- şərq bortunun paleostruktur baxımdan daha yüksək hissələ- rində Tabaşir çöküntüləri üzərinə yatırlar. Burada Maykop lay dəstəsinin yalnız alt və qismən də üst hissələrində az qalınlıqlı alevrit laycıqları mövcuddurlar ki, bunların da zəif yuyulma sahəsi olan Qaracalı-Saatlı qalxımlar zonasından gətirildiyi şübhə doğurmur. Kür- Qabırrı çaylararası rayonu ərazisində, Yevlax- Ağcabədi çökəkliyinin cənub-qərb bortunda olduğu kimi, qum və alevrit materiallarının paylanmasında Kiçik Qafqaz- dan O rta Kür çökəkliyinə axan paleoçaylarla yanaşı, dəniz sahili axınlarının da mühüm rolu olmuşdur. Tərsdəllər struktur çıxıntısının şimal-şərq qanadında Maykop lay dəs- təsində mövcud olan qumlu horizontların və ayrı-ayrı qum laylarının strukturun tağına doğru tamamilə gilləşməsi, bu qum ların dəniz axınları ilə şimal-qərb istiqamətindən gətiril- diyini göstərir. Hövzəyə qumların nəqli isə başlanğıcını Şəmkir, Allahverdi qalxımlarından, Bolnisi və Acari-Trialet tektonik zonalarından götürmüş olan Şəmkirçay, Zəyəmçay, Ağstafaçay və Xramçay kimi qədim çaylarla olmuşdur. Kür- Qabırrı çaylararası rayonunda çöküntütoplanma- nın sürəti Yevlax-Ağcabədi rayonundakına nisbətən 2 dəfə az olmuşdur. Çaylararası rayonun Ağtəpə-Böyük Palantö- kən sahəsində 1 mln. ildə 146 m çöküntü toplandığı halda, Yevlax- Ağcabədi çökəkliyində bu rəqəm 290 m olmuşdur. Bunun nəticəsində Maykop çöküntülərinin maksimal qalın- lıqları Kür-Qabırrı çaylararası rayonunda 2000 m, Yevlax- Ağcabədi çökəkliyində 3000 m-ə çatmışdır. Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 262 Çöküntütoplanma prosesi Maykop dənizinin başqa sahələrində olduğu kimi, karbohidrogenlərin əmələ gəlməsi üçün əlverişli olan reduksiyaedici geokimyəvi şəraitdə olmuşdur. Maykop çöküntülərində yarozitli gillərin, siderit konkresiyalarının, piritin olması və üzvi maddələrin (C üzv .) 0,5- 1% arasında dəyişməsi bunu təsdiq edir. Belə bir geo- kimyəvi şəraitdə əmələ gələn Maykop lay dəstəsi çöküntü- ləri singenetik neftli-qazlı çöküntülərdirlər. Bu çöküntülərin neft- qazlılıq perspektivlikləri isə onların kollektor xassələ- rin dən və kollektor layların paleo və müasir struktur-tektonik xüsusiyyətlərindən asılıdır. Kiçik Qafqazqarşısı çökəkliyin cənub-qərb bortunda nis bətən yüksək kollektorluq xüsusiyyətləri ilə fərqlənən Maykop lay dəstəsinin qumlu-alevritli horizontları rayonun əsas neftli-qazlı obyektləridirlər. Alt Maykop yarımdəstə- sinə aid olan qumlu horizontlarda Naftalan (I-Mergelli və III- VI Naftalan horizontları), Qazanbulaq (I və II Qazan- bulaq horizontları), Acıdərə (Qaraçinar və Qaraçinarüstü horizontları), Tərtər (IV, V və VI Tərtər horizontları) sahələrində kiçik ehtiyatlı neft yataqları kəşf edilib istis- mara verilmişdir. Bu yataqlarda qazılmış kəşfiyyat və istismar quyularının ilkin hasilatları 2-3 t/gün, nadir hallar- da isə 20-30 t/günə və hətta 50 t/günə çatmışdır. Quyuların hasilatlarının kiçik olması layların neftlə do- yum luluğunun aşağı olması ilə deyil, onların keçiricilikləri- nin az olması ilə əlaqədardır. Belə ki, Maykop lay dəstəsinin neftli obyektlərinin 85%-i kiçik, 15%-i isə orta məsaməliyə |