B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov
173
Şəkil 76. Maykop çöküntülərinin yayılma sahələri
(B.İ.Məhərrəmov).
Kiçik Qafqazqarşısı zonada Maykop əsrində çökmə
tempinin sür
ətlənməsi nəticəsində hövzədə körfəz, çıxıntı
v
ə adaların artması çöküntü toplanmada litofasiya və
qalınlıqların müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur [10].
Eosen çöküntül
ərindən fərqli olaraq, Maykop çöküntü-
l
əri hər yerdə terrigen əsaslı gilli fasiyada yayılıblar. Yalnız
Böyük v
ə Kiçik Qafqazın ətəklərində, eləcə də daxili
qalxımlara yaxın sahələrdə kəsilişdə kobuddənəli süxurlar -
qumdaşı, qravelit və konqlomerat laycıqları iştirak edir.
Kiçik Qafqazq
arşısı çökəklikdə şimala doğru çöküntülərin
qalınlığı 2000 m-ə yaxın, şərqdə isə 1500 m-dir. (şəkil 76).
Az
ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma
174
Göründüyü kimi, Maykop çöküntül
ərinin maksimal
qalınlığı Kür çökəkliyinin cənubunda - Kiçik Qafqazqarşısı
çök
əkliyinin yamacı boyu müşahidə olunur.
Yevlax-
Ağcabədi çökəkliyinin şimal-şərq yamacında
Maykop çöküntül
əri tünd-boz gil, az qalınlıqlı qumdaşı,
alevrit, mergel, dolomit v
ə siderit laylarından ibarətdir.
Z
ərdab sahəsində qalınlıqları 720 m-ə çatır (şəkil 76).
Aşağı Kür çökəkliyində Maykop çöküntüləri palçıq
vul
kanlarının püskürmə materiallarında öyrənilib. Burada
çöküntül
ərin tərkibi gil, qumdaşı, alevrolit, mergel və nadir
hallarda dolomitl
əşmiş əhəngdaşılardan ibarətdir. Çöküntü-
l
ərin qalınlıqları 2000-2300 m intervalında dəyişir.
Cəlilabad (və ya Talışqarşısı) mümkün neftli-qazlı ra-
yonunda Maykop çöküntül
əri Talışqarşısı zonanın şimal-
şərqində (Tumarxanlı-Gərməli zonası) geniş yayılıblar. Kə-
si
liş karbonatlı gil, qumdaşı, tuflu qumdaşı, mergel və
qumlu layların növbələşməsindən ibarətdir. Zonanın şimal-
q
ərbində kəsilişin alt hissəsində qalınlığı 28 m olan gilli və
karbonatlı qumdaşı layı qazıma ilə açılıb. Çöküntülərin
ümumi qalınlığı 3000 m-ə çatır.
Naxçıvan MR ərazisində Maykop seriyası çöküntüləri
tuflu v
ə çökmə litofasiyada yayılıb. Tuflu brekçiya, konqlo-
merat v
ə qumdaşılardan ibarət olan kəsiliş ərazinin bir sıra
sah
ələrində (Böyükdüz və Şəhriyarabad) çoxsaylı struktur
quyularla da öyr
ənilib. Qalınlıq 1400 m-ə çatır.
Maykop çöküntül
əri Azərbaycanda Məhsuldar Qatdan
sonra neft-
qazlılıq cəhətdən ən önəmlisi sayılır. Çöküntü-
l
ərin neft-qazlılığı onun alt (Qusar-Dəvəçi və Yevlax-
B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov
175
Ağcabədi rayonlarında) və üst şöbələrilə (Cənubi-Qobustan
v
ə Yevlax-Ağcabədi rayonlarında) əlaqədardır. Üst
Maykop çöküntül
ərinin qumlu-gilli litofasiyada yayıldığı
C
ənub-Qərbi Qobustanda kəsilişdə qum və qumdaşı
laylarından ibarət altı neftli-qazlı horizont ayrılır.
Qusar-D
əvəçi neftli-qazlı rayonunda Maykop çökün-
tül
ərinin neft-qazlılığı əsasən alt şöbəyə aid edilən qum,
qumdaşı, alevrit və alevrolit təbəqələrilə əlaqədardır. Bəzən
Üst Maykopun alt hiss
əsində də neftli qumdaşı təbəqə-
cikl
ərinə təsadüf edilir.
Maykop d
əstəsi çöküntüləri ilə əlaqədar olan neft-qaz
t
əzahürlərinə Yalama sahəsində yerləşən bir sıra quyularda
rast g
əlinmişdir. Belə ki, 1 saylı dayaq quyusunun 2087-
2209 m d
ərinlik intervalından götürülmüş, Maykop
m
ərtəbəsinə aid olan, süxur nümunələrində qaz və yüngül
neft iyi müşahidə olunmuşdur. 14 saylı quyuda, 2076 m
d
ərinliyində, Maykop çöküntülərini keçərkən məhlulda
qabarcıqlar formasında qaz təzahürləri olmuşdur.
Maykop lay d
əstəsi çöküntülərinin sənaye əhəmiyyətli
neft-
qazlılığı 1938-1039-cu illərdə Candahar-Zarat sahəsində
debiti 20 t/gün olan 1 saylı quyuda Alt Maykop çöküntülərinin
sınağı zamanı aşkar olunmuşdur. Maykop lay dəstəsi
çöküntül
ərinə aid olunan təbii neft-qaz axını Üçüncü dövr
monoklinalının ayrı-ayrı sahələrində cəmləşirlər, amma bu
neft-qaz t
əzahürlərinin əksəriyyəti genetik olaraq Maykop lay
d
əstəsi ilə bağlı olan Tabaşir-Üçüncü dövr çöküntüləri
t
əmasına aid edilir. Monoklinalın cənub-şərq hissəsinin
Candahar-Zarat sah
əsində neftin təbii çıxışları dənizin
Az
ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma
176
sahilind
ə müşayiət olunur. Maykop lay dəstəsi çöküntüləri ilə
əlaqədar olan təbii neft-qaz çıxışları Şabrançayın
başlanğıcında da müşahidə olunur. Beləliklə, Maykop lay
d
əstəsi çöküntüləri ilə əlaqədar olan təbii neft-qaz çıxışları
bütün Üçüncü Dövr monoklinalı ərazisində müşahidə olunur
v
ə ən yüksək neft-qazlılıq Alt Maykop çöküntülərinə aid
edil
ərək, linzaya bənzər yatımla xarakterizə olunan, qumdaşılı
t
ərkibli və şərti sənaye əhəmiyyətli beş laycığa ayrılırlar. Eyni
sah
ədə qazılmış quyularda bu çöküntülərin ilkin debitinin
müxt
əlif olması xarakterikdir. Məsələn, Siyəzən-Nardaran və
Candahar-Zarat sah
ələrində qazılmış 32, 80, 82, 456 və s.
saylı quyularda ilkin debit 30-120 t/gün olduğu halda, eyni
bir yerd
ə qazılan 453, 454, 738, 784 və s. saylı quyularda ilkin
debit 3,5-
15 t/gün olmuşdur. Eləcə də, Əmirxanlı və Saadan
sah
ələrində 536, 652, 320, 246, 385 və s. saylı quyularda ilkin
debit 50-90 t/gün, 510, 658, 576, 341 v
ə s. saylı quyularda
ilkin debit 0,5-
1,5 t/gün olmuşdur.
Oliqosen-Miosen çöküntül
əri qazıma ilə Zağlı-Zeyvə
sah
əsində şimal hissədə açılmışdır. 827 saylı quyuda Alt
Maykop v
ə Qovundağ çöküntülərinin birgə sınağı zamanı
ilkin debiti 48 t/gün
olan neft fontan vurmuşdur.
Üst Maykop, Alt Maykop-
Çokrak horizontlarının çö-
küntül
əri ilə müqayisədə aşağı neft-qazlılıqla xarakterizə
olunurlar. Candahar-Zarat sah
əsində 39 saylı quyu Üst
Maykop çöküntül
ərinin (Çokrak horizontunun müəyyən
hiss
əsi daxil olmaqla) sınağı zamanı debiti 1,5 t/gün olmaqla
istismara verilmişdir. Siyəzən-Nardaran sahəsində 67 saylı
quyu (Üst Maykop-
Çokrak) sınaq zamanı 2,0 t/gün debitlə
B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov
177
istismara verilmişdir. Üçüncü dövr monoklinalının Alt
Maykop
nefti yüngüldür, sıxlığı 868 kq/m
3
, t
ərkibi 18%
qatran, 10% silikatlı helium, 12% parafin, 0,28% naften
turşusu, 0,22% asfaltendən ibarətdir.
T
əngialtı 1959 saylı quyu Miosen, Paleogen və Üst
Tabaşir çöküntülərini açmışdır. Paleogen-Miosen kom-
plek
sinin ümumi qalınlığı burada 2600 m-ə çatır. Sınaq
zamanı Paleosenin 2680-2045 m intervalında su üzərində
neft p
ərdəsi, Eosenin 1990-1835 m, 1758-1710 m, 1638-
1603 m intervallarında su ilə qaz ayrılmaları müşahidə
olun
muşdur. Üst Maykop və Çokrakın birlikdə sınağı za-
ma
nı (1099-1440 m intervalı) 3000 m
3
/gün qaz alınmışdır.
Yevlax-
Ağcabədi rayonunda neft və qaz yığımları Alt
Maykopun k
əsilişində iştirak edən qumdaşı və alevrit
t
əbəqələrilə əlaqədardır. Rayonun neftli sahələrində Alt
Maykop çöküntül
ərinin kəsilişində yeddi sərbəst qumdaşı
h
orizontu ayrılır.
Cəlilabad (və ya Talışqarşısı) mümkün neftli-qazlı
rayonunda Maykopun bütün k
əsilişi boyu qumdaşı və
alevrit t
əbəqəciklərində zəif neft nişanələri qeydə alınıb.
Dostları ilə paylaş: |