Bəxtiyar tuncay

 
92 
yöpsündünqüz  bizdən  (II  Sal.  3:  6).  Ey  qardaşlar,  Rəbbimiz  İsa  Məsihin  adı  ilə 
sizə  əmr  veririk  ki,  bizdən  qəbul  etdiyi  təlimə  görə  yaşamayan,  avara  həyat  sürən 
hər bir bacı-qardaşdan uzaqlaşın (ayrılın). Tenqrininq atı atılır ayırılmas tarbiyat 
Tanrının adı onun bölünməz (ayrılmaz) təbiəti ilə adlandırılr. 
ayırıllar Bax: ayır ~ (-ırlar) 
ayırıldaş ism. ayrılma (bölüşdürülmə) prossesinin tərəfdaşlarından biri. 
ayırılmağan sif. -  ayrılmaz, parçalanmaz, bölünməz 
ayırmax f. ism. – ayırma, bölmə, paylama: 
ayirmaxlıx (-lar) Bax: ayırmax 
ayıruçı ism. – 1. ayırıcı. Bir şeyi növlərə, çeşidlərə ayran; 2. aravuran: Ayıruçı 
ya köp sözçi. Aravuran və çox qeybət qılan (söz aparıb-gətirən). 
ayıvsun ~  Bax: hayufsun ~ 
aykün  ism.  –  Ay  günü.  A.  Qarkavetsin  fikrincə,  bu  termin  qıpçaqların  latın 
dilində  həftənin  eyni  anlamı  verən  ikinci  günü  ilə  özlərinin  “aynakün”  dedikləri 
cümə  gününü  eyniləşdirmək  cəhdi  ola  bilər.  Lakin  onun  bu  fikri  bizə  inandırıcı 
görünmür. Çünki Strabonun yazdığına görə, albanlar xristianlığın qəbulundan öncə 
ay və günəşə sitayiş edərmişlər və hətta İberiya ilə sərhəddə Ay məbədi də varmış. 
Odur  ki,  “aykün”  terminini  albanların  xristianlığaqədərki  dini  mərasimlərindən 
birinin keçirildiyi günü ifadə edən termin kimi gözdən keçirmək daha doğrudur. 
aylan    ~  (-ma,  -ğın,  -dı,  -dılar,  -ır,  -ıy  edilər,  -ıyırmen,  -ıyır,  -ğay,  -ğaybiz,  -
ğaysiz,  -mağay.  -sa,  -sar,  -ğan,  -ğanı,  -max,  -maxlar,  -ıp)  fel.  –  1.  dönmək, 
fırlanmaq, çevrilmək: Aylanıyırmen  yaman işlərimdən.  Pis işlərdən dönürəm. 2. 
hallanmaq.  Söhbət  qrammatik  anlamda  isimlərin  hallanmasından  gedir: 
Aylanmaxlar atlarğa. İsmin halları. 
aylandır ~ (-ma, -mağa, -masın, -dım, -dınq, -dı, -dılar, -mas, -ır, -ıy edilər, -
ıyırmen, -ıyırbiz, -ıyırlar, -ğay, -ğan,) fel. – 1. döndərmək, fırlandırmaq, çevirlmək, 
dəyişdirmək:  Artxarı  aylandırıp  4  xağıt,  taparsen  da  tamam  ayt.  Dörd  səhifə 
çvirib taparsan, bütünlüklə oxu. Kləgəylər aylandırma avedaranın Krisdosnunq 
(Qal.  1:  7)  Məsihin  İncilini  dəyişdirmək  istəyirlər.  Heçkə  aylandırma.  Heçə 
döndərmə  (heç  etmək).  Kemininq  burnun  aylandırğan  ya  kemini  sürgən. 
Gəminin burnunu döndərən (sükançı) və ya gəmini sürən. 2. hallandırmaq. Söhbət 
qrammatik  anlamda  isimlərin  hallandırılmasından  gedir:  Xarıştırma  ya  söznü 
teşkirmə,  aylandırma.  Qarışdırma  (mürəkkəb  söz  yaratmaq)  və  ya  sözü 
dəyişdirmək, (yəni onu) hallandırmaq. 
aylandırmaxlıx  ism. – təhrif, çevirmə, yanlış yozum: Ki ornu umsəsizlixkə 
da aylandırmaxlıxqa xalmağay. Ümidsizliyə və təhrifə yer qoymamaq üçün. 
aylanğan  f. ism. – dövrə, fırlanma, dönüş, dairə, çevrə, burulğan: Aylanğanı 
suvlarnınq.  Su burulğanı (suların burulğan əmələ gətirməsi). aylıx I ism. – aylıq. 
Hər  hansı  bir  prosesin  aylarla  ifadə  edilən  müddətinin  ifadəsi:  Xaçan  altı  aylıx 
boldu  Mariam.  Məryəm altı aylıq olanda. Beş  aylıx.  Beş aylıq.  Ari  ğoys  zədəsiz 
da  Ari  Candan  yüklü  edi  7  aylıx.  Müqəddəs  bakirə  (Məryəm)  zədəsiz  (uşaqlıq 
pərdəsi  zədələnməmiş, yəni  qız) və  Müqəddəs  Ruhdan  yeddi  aylıq  yüklü  (hamilə) 
idi. 
aylıx  Il  ism.  –  aybaşı,  qadınların  heyz  halı:  Aylıxı  xatun  kişininq.  Qadının 
aybaşı halı. 

---

 
93 
Aynabaxt  x.  ism.  –  hazırda  Yunanıstann  mərkəzində  yerləşən,  “İnebaht” 
adlanan keçmiş Osmanl liman-şəhəri 
aynakün (-nünq, -nünqdir, -gə, -də) ism. – cümə. Həftənin beşinci günü. Müq. 
et: kiçiaynakün 
ayos ~ (-nunqdur; -lar)  ism. (yun.) –  müqəddəs: Yıxövdə  bolğan  ayoslar  da 
özgə ari-beriləri barı yıxövlərninq...  Kilsədə olan müqəddəslər və kilsənin digər 
əşyaları... Xırx Ajos künü. Qırx müqəddəslər günü. 
ayovlu  //  ayuvlu  sif..  –  himayə  altında  olan,  himayə  edilən, qorunma  altında 
olan, qorunan
 
ayovsuz  sif.  –  1.  qəddar,  rəhimsiz:  Nek  bulay  ayovsuz  xanlar  tökiyirsen? 
Niyə  bu  qədər  qəddarcasına  qanlar  tökürsən?  2.  mənasız,  boş:  Ayovsuz  ya  boş. 
Boş. və mənasız. 
ayovuçı (-nınq. –m, -mız) // ayavuçı ism. və sif. – qoruyucu, himayəçi, hami, 
qayğı  çəkən,  qayğıkeş,  rəhimli:  Ayovuçı,  baxuçı.  Qayğıkeş,  himayəçi  (baxıcı, 
xəstəyə  baxan,  uşağa  baxan  və  s.).  Ayovuçı  yaratqanlarınqı.  Yaratdıqlarını 
himayə edən, onlara rəhimli olan. 
ayrı  I //  ayırı //  xayrı  zrf. –ayrı, başqa, fərqli. Xüsusi, tək, başqası ilə əlaqəsi 
olmayan:  Bu  iş  ayrıdır.  Bu  iş  ayrıdır  (başqadır).  2.  ayrıca:  Dağı  ayrı  20  xızıl 
yanına  bolğan.  (Bundan  başqa)  üstandə  ayrıca  daha  20  qızıl  vardı.  Borçludur 
manqa  1  axça,  xaysı  ki  kensinə  ayrı  işləpmen  3  həftə  (Albanların  hüquq 
sənədlərindən).  Ona üç həftə işlədiyim üçün mənə ayrıca daha bir axça borcludur. 
ayrı  II  //  ayırı  //  xayrı  qoş.  –    qeyri,  savayı,  başqa,  bundan  başqa:  Beş 
axçadan ayrı. Beş axçadan başqa. 
ayrı-ayrı zrf. – ayr-ayrı. Hər biri ayrıca, hər biri təklikdə, bircə-bircə: 8 xağıt 
ayrı-ayrı yazğan. Ayrı-ayrı yazılmış 8 vərəq. 
ayrıl  ~  Bax:  ayırıl ~   
ayruğsu Bax:  ayruxsu 
ayruxsu  //  ayruğsu  //  ayruxsı  zrf.  –  xüsusilə, xüsusən, hər  şeydən  öncə, hər 
şeydən çox: Alğışlısen sen, Biy Tenqri, atalarımızdan bizim, ögövlü da ayruxsu 
biyikləngən atınq  seninq  menqilik  (Dan. 3:  52). Alqışlanansan sən, ey Tanrı, ey 
Rəbb, atalarımız həmişə hər şeydən çox Səni mədh etmişlər. 
ayt ~ (-ma, -mağa, -mamağa. -ıyım, -qın, -sın, -ayıx, -ıyıx, -alıx, -alıq, -ınqız, -
sınlar,  -ma,  -mağın,  -masın,  -manqız,  -masınlar.  -tım,  -tınq,  -tı,  -tıx,  -tıq,  -tınqız,  -
tılar, -madınq, -madı, -madılar. -tı esə, -tılar esə, -ıpmen, -ıpsen, -ıptır, -ıptırlər, -ıp 
edi, -ıp edir, -armen, -ırmen, -arsen, -ırsen, -ar, -ır, -arbiz, -ırbiz, -arsiz, -ırsiz, -arlar, 
-ırlar.  -mam,  -man,  -mas,  -masbiz,  -maslar,  -ır  edim,  -ar  edim,  -ır  edi,  -ar  edi,  -ır 
edix, -ar edix, -ırlar edi, -arlar edi, -ıymen, -ıylar, -ılar, -may, -ıy edinq, -ıy edi, -ıy 
edilər,  -mıy  edi,  -ıyırmen,  -ıyırsen,  -ıyır,  -ıyırbiz,  -ıyırsiz,  -ıyırlar,  -mıyırsen,  -ıyır 
edi,  -ıyır  edilər,  -qaymen,  -qaysen,  -qay,  -qaybiz,  -qaysiz,  -qaylar,  -mağaymen,  -
mağaysen,  -mağay,  -mağaybiz,  -mağaylar,  -sam,  -sanq,  -sa,  -sax,  -sanqız,  -salar,  -
masam,  -masanq,  -masa,  -sam  edi,  -sarmen,  -sar,  -sarbiz,  -sarlar,  -qan,  -qandır,  -
qanğa, -qannı, -qanda, -qandan, -qanım, -qanımdan, -qanınq, -qanınqa, -qanınqnı, -
qanı,  -qanına,  -qanın,  -qanından,  -qanımız,  -qanımızğa,  -qanımıznı,  -qanlar,  -
qanlarnı, -qanları, -qanlarına, -qanların, -max, -maxnınq, -maxqa, -maxnı, -maxta, -
maxtan,  -maxı,  -maxın,  -maxımız,  -maxlar,  -ıp,  -mıyın,  -qaçox,  -almas  edi)  fel.  – 

---