Bəxtiyar tuncay

 
84 
sından, -mız, -mızdır, -mıznınq, -mızğa, -mıznı, -mızda, -mızdan, -nqız, nqıznınq, -
nqızğa,  -nqızda,  -lar,  -larnınq,  -larnınqdır,  -larğa,  -larnı,  -larda,  -lardan,  -larım,  -
larımnınq,  -larınq,  -larınqnınq,  -larımız,  -larımıznınq,  -larımızğa,  -larımıznı,  -
larımızdan, -larınqz, -ları, -larıdır, -larınınq, -larına, -ların, -larında, -larından) ism. 
– ata: Atasınınq artından, xaysı ki atasınınq atı bar kendində. Atasının ardınca, 
hansı  ki,  atasının  adını  daşıyırdı.  Atamnınq  menim  Biyisen.  Atamın  Rəbbisən. 
Xolarmen  sendən, atam  menim  can sartın da xardaşım  ten  sartın.  Yalvarıram 
sənə, ey ruhən atam, cismən qardaşım (olan).  
Ata  x. ism. – Ata. Ata Tanrı. Xristian inancına görə üç üqnumdan (Ata, Oğul 
və Müqəddəs Ruh), yəni üçü bir olan Tanrının üçdən biri: Atası Eyəmizninq Yisus 
Krisdosnunq.  Rəbbimiz  İsa  Məsihin  Atası.  Atamız  bizim  ki  köktəsen.  Göydə 
olan atamız. Ata köktəgi, könü Tenqri. Göydəki Ata – gerçək (haqq olan) Tanrı. 
Ata da Oğul, Ari Can - Biy Tenqri. Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh – Rəbbimiz olan 
Tanrı. Ata, Oğul, Ari Can  -  bir Tenqri. Ata, Oğul, Müqəddəs Ruh – tək Tanrı. 
Seni bütün dünya da ari yığövlır tapunıyırlar Atanı ölçövsüz ulu xuvatınqda, 
haybatlı  sennq  könü  da  bir  Oğlunqnu,  alay  ox  ovunduruçi  Ari  Cannı.  Bütün 
dünya və müqəddəs kilsələr Sənə - ölçüsüz qüdrət sahibi olan Ataya, Onun şöhrətli, 
gerçək  və  yeganə  Oğluna,  eləcə  də  hüzur  verən  (ovunduran)  Müqəddəs  Ruha 
tapınır. Inanırbiz  bir  Tenqrigə  -  Atağa,  barçanı  tutuçığa,  yaratuçısına  köknü 
da  yerni,  körüngənlərni  da  körünməgənlarni...  (Alban  katalikosu  Nersesin 
moizəsindən). İnanınırıq biz tək olan Tanrya – Ataya, hər şeyi əhatə edənə, göyü və 
yeri, görünən və görünməyənləri yaradana... 
ata  ~  (-dınq,  -dı,  -ğay,  -ğan)  fel.  –  söz  vemək,  əhd  etmək,  əhd  bağlamaq: 
Tenqri,  tirlikimni  menim  aytıyım  sanqa,  xoyıyım  yaşlarımnı  menim  alnınqa 
seninq, neçik atadınq  sen manqa (Məz. 55/56: 9). Ya Rəbbi, həyatımı danışıram 
Sənə  və  Sənin  əhdinə  uyğun  olaraq  qarşında  göz  yaşı  tökürəm.  Ne  ki  manqa 
atadınq,  elt,  yarlılarğa  üləş.  Nə  ki  mənə  vəd  etmisən  kasıblara  payla.  Ber,  Biy, 
xolıyırmen  seni,  atağan  yaxşılıxınqnı  barça  tanqlanğanlar  bilə  ki, 
haybatlağaymen  alar  bila  barçadan  ari  Errortutiunnu,  Atanı  da  Oğulnu  da 
Ari Cannı. Bəxş et, ey Rəbb, nə ki vəd etmisən, seçilmişlərinə ki, mən də onlarla 
birgə Müqəddəs Üçlüyə - Ataya, Oğula və Müqəddəs Ruha həmd edim. 
ata-ana ism. – ata-ana, valideynlər 
Atabey x. ism. – Atabəy. Albanlar arasnda yayğın olan milli adlardan biri 
atağlı  sif.  –  məşhur,  tanınmış,  adlı-sanlı:  Berdi  anı  ustağa  axılğa,  da 
yıraxlattı kerməndən on dört franğ mili da yasattı anqar öv ki kimsə er atağlı 
kirip çıxmağay xatına.  O onu ustaya şagirdliyə verdi və onu şəhərdən 14 fransız 
mili  qədər  uzaqlaşdırıb  ona  ev  tikdi  ki,  heç  bir  məşhur  (tannmış)  kişi  onu  ziyarət 
etməsin. 
Ataqa x. ism. – Ataqa. Albanlar arasnda yayğın olan milli adlardan biri 
atal  I  ~ sif.  –  vəd  edilən, vəd  edilmiş, söz  verilən, söz  verilmiş:  Sunıyirmen 
ülüşlü  bolma  sizninq  bilə  birgə  haybatına  Anınq,  xaysı  ki  atalıptır 
inanğanlarına  kendininq.  Təklif  edirəm  ki,  sizinlə  birlikdə  Onun  şərəfinə  həmd 
söyləyək, necə ki inananlarına vəd edilmişdir.  
atal  II  ~  fel.  –  adlanmaq,  adlandırılmaq:  Ol  sahat  surp  Mariane  toldu  Ari 
Can  bilə  da  ataldı  krisdan.  Həmin  saat  müqəddəs  Məryəm  Müqəddəs  Ruhla 

---

 
85 
doldu  və  xristian  adlanmağa  başladı.  Tenqrininq  atı  atalır  ayırılmas  tarbiyat. 
Tanrının adı bölünməz təbiətlə adlanmaqdadır.  Anınq  üçün  siz  da  anqılınqız  ki, 
bir  zaman  gurkçi  edinqiz  teninqiz  bilə  ki,  ündəliptirlər  sünətsizlər  atalğan 
sünətliktən  anda  tenli  xol  işindən.    Onun  üçün  bir  zamanlar  öz  vücudunuzla 
bütpərəst  olduğunuzu  və  vücudən  əllə  sünnət  olunmuşlar  tərəfindən  “sünnət 
olunmamışlar”  adlandırıldığınızı  xatırlayın.  Anınqki  yala  yapuçi  menqilik 
hörmətsiz  atalmax  kerək.  Onun  kimi  böhtançı  (şərbaz)  gərək  əbədi  olaraq 
“hörmətsiz” (bişərəf) adlansın. 
atalı Bax: atalı-oğullu 
atalıx  (-nınq,  -qa,  -nı,  -ta,  -tan,  -ım,  -ınq,  -ınqnınq,  -ı,  -ınınq,  -ına,  -ında,  -
ından, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan) ism. – atalıq, ata yurd, Vətən: Atalıxım 
bar menim.  Atalıq (hissim, hüququm, vəzifəm) var mənin. Oğlununq  yoxtur  bu 
barçanı, ne  ki  Atanınq, atalıxından başxa.  Oğulun da eynən atası kimi atalqdan 
başqa  heç  nəyi  yoxdur.  Etsin  Allah  üçün,  Tenqri  üçün  etsin  kendinə  atalıx  da 
analıx (Vyana. 1788: 24r). Allah, Tanrı xatirinə, ona ata-anasını əvəz etsin. Atalıx 
til. Ana dili // Vətən dili. 
atalı-oğullu – atalı-oğullu 
Atam Bax: Adəm 
atamant Bax: almas 
at-araba ism. – at-araba 
atasız  sif.  –  atasız:  Zera  bu  Melkiseteq  xanı  edi  Salemninq,  kahanası 
Tenqrininq  biyikləngənninq,  xaysı  ki  çıxtı  xarşı  Aprahamğa,  xaçan  ki  xaytıp 
keliyir edi, xırıp xanlarnı da alğışladi ani... Atasız, anasız, sağışlamağan soyun, 
xaysınınq  ki  ne  başlanmaxı  bar  künlərininq  da  uçı  tirlikininq,  oxşaş  bolğan 
Oğluna  Tenqrininq,  bar  da  xalır  kahana  tıyğısız  menqilik  (İbr.  7:  1,  3)  Bu 
Melkisedeq  Salem  padşahı  və  Allah-Taalanın  kahini  idi.  Padşahları  məğlub  edib 
geri  qayıdan  İbrahimin  pişvazına  çıxdı  və  ona  xeyir-dua  verdi…O,  atasız,  anasız 
olub,  nəsil  şəcərəsi  yoxdur.  Nə  günlərinin  başlanğıcı,  nə  də  həyatının  sonu  var. 
Lakin Tanrının Oğluna bənzədilmiş əbədi kahin olaraq qalır.  
atayaxlı ism. və sif. – təkdırnaqlı: 
-Xaysılardırlar dörtayaxlılar?  
-Çerayaxlılar 
bölünürlər 
dörtkə, 
...tuvartırnaxlığa, 
atayaxlılara, 
teriayaxlılarğa  da  ititırnaxlılarğa  (Qriqori  Hamamanın  “Alban  dilinin 
qrammatikası”ndan).  
-Dördayaqlılar hansılardır? 
-Dördayaqlılar  bölünür  dördə;  davarayaqlılara  (cütdırnaqlılara),  atayaqllara 
(təkdırnaqlılara), dəriayaqlılara və itidırnaqlılara. 
Ata-Yarıx x. ism. – İşıq-Ata, Nur-Ata. Xristian təsəvvürlərinə görə Ata Tanrı 
maddi  deyil,  nurani,  yəni  işıqlı  varlıqdır.  Odur  ki,  Tanrıya  bu  adla  da  müraciət 
edilməkdədir:  Oyanınqız,  oğlanları  Sionnunq,  alışına  Atanınq-Yarıxnınq. 
Oyanın, ey Sion oğulları, İşıq-Atanı (Tanrını) alqışlamaq üçün. 
Atəm Bax: Adəm 
atəş (-lər) Bax: ot 
atəşlix (-ninq) Bax: otlux 
atçibini ism. at çibini, at milçəyi, mozalan Müq. et: itçibini 

---