Bəxtiyar tuncay

 
80 
aşaxartın zrf. – aşağıdan 
aşaxdagi Bax: aşağadagi 
aşaxlamax  fel. - aşağı düşmək, aşağı enmək, enmək, alçalmaq, düşmək, əzab 
çəkmək,  tabe  olmaq,  tale  ilə  barşmaq:  Anq  da  unutma  axqanın  gülaf  rəngində 
ari  xanınqnınq  da  aşaxlağanni  tenqrilik  başınqnınq.  Xatırla  və  unutma  axan 
qızılgül  rəngindəki  qanını  və  ilahi  (müqəddəs)  başının  aşağı  enməsini.  Körgin 
aşaxlağanımnı  menim  da  xutxar  meni,  zera  törənqni  seninq  men  unutmadım 
(Məz.  118/119:  153).  Çəkdiyim  əzabı  gör,  məni  qurtar,  çünki  qanununu 
unutmamışam.  
aşaxlan  ~  (-ma,  -ıyım,  -ğın,  -sın,  -ınqız,  -dım,  -dınq,  -dı,  -dılar,  -madı,  -ıp 
edinq,  -ır,  -man,  -ır  edim,  -ıyırmen,  -ıyırsen,  -ıyır,  -ıyırlar,  -mayıyırmen,  -mıyır,  -
mıyır edim, -ğaysen, -ğay, -ğay edix, -sanq, -sax, -ğan, -ğanğa, -ğanıma, -ğanımnı, -
ğanlarnınq, -ğanlarnı, -mağan, -max, -maxqa, -ıp) // aşağlan ~ (-sın, -dım, -dılar, -
ğay,  -ğanıma)  fel.  –  aşağılanmaq,  alçalmaq,  təhqir  olunmaq,  alçaldılmaq,  tabe 
olmaq, tale ilə barşmaq: Aşaxlanmağan ya yenqilməgən. Alçalma və ya yenilmə 
(məğlub  olma).  Da  yalğan  xuluxunqnu  seninq  klərlər  da  yarlılar  keçip 
oltururlar titrəy-xorax tiyilip da aşaxlanıp. Və varlılarla tanınmış qonaqlar sənin 
saxta  xidmətini  diləyirlər,  kasıblar  isə  qorxudan  titrəyərək  və  tabe  olaraq  sakitcə 
otururlar.  
aşaxlat ~ (-ma, -mağa, -ıyım, -qın, -ınqız, -tım, -tınq, -tı, -tıx, -tınqız, -tılar, -
madınq, -ıpmen, -ırmen, -ırsen, -ır, -ırlar, -ır edi, -ıy edi, -ıyırmen, -ıyır, -ıyırlar, -
qaymen, -qay, -sa, -qanın, -ıp) // aşağlat ~ (-ınqız, -tınq, -ırsen, -ır, -ır edim, -qay) 
fel. – aşağılamaq, təhqir etmək, alçaltmaq, aşağı salmaq, endirmək, azaltmaq, müti 
etmək, tabe etmək, yatırmaq, azltmaq, çökdürmək: Biy  taşxınlarnı  olturğuzur  da 
aşaxlatır  (Məz.  28/29:  10).  Rəbb  daşan  sular  üstündəki  taxtında  oturub  və 
(istədiyini) endirir. Aşaxlattim oruç bilə canımnı menim da boldular manqa bu 
yenqillikkə (Məz. 68/69: 11). Oruc tutub mütilik etməyimi belə,  mənə rüsvayçılıq 
saydılar. Kim muşxullatır ululuxun tenqizninq da avazın tolğunlarınınq anınq 
aşaxlatır  (Məz. 64//65: 8), Dənizlərin uğultusunu,  dalğaların gurultusunu yatıran 
Sənsən. Aşaxlatırsen sen anqar künlərin yamanlıxnınq (Məz. 94/93: 13). Yaman 
günlərinin  sayını  azaldırsan.  Da  hali,  Biy,  aşaxlatırmen  tizlərin  yürəkimninq 
menim da xolarmen tatlı yarlıxamaxınqdan seninq. Və indi, ey Rəbb,  ürəyimin 
dizlərini  önündə  çökdürüb  sənin  şirin  (dadlı,  ləzzətli)  mərhəmətini  diləyirəm. 
Aşaxlatmadınq  yürakinqni  seninq  alnına  Tenqrininq,  kimdən  ki  bu  barça 
neməni taptınq. Sən ürəyini yumşaltmadın qarşısında Tanrının, (o Tanrının ki) hər 
bir şeyini O verib (ondan aldın). 
aşaxlıx (-tır, -nınq, -qa, -nı, -ta, -tan, -ıma, -ımnı, -ımda, -ınqnı, -ı, -ına, -ın, -
ında, -ından, 
-ımız,  -ımıznı,  -ımızda,  -lar)  ism.  –  1.  aşağılıq,  alçaqlıq,  rəzillik,  mütilik, 
miskinlik,  yazıqlıq,  tabeçilik,  yumşaqlıq,  tale  ilə  barışma,  qədərə  boyun  əymə: 
Anqdı  bizni  Biy  aşaxlıxıımızda  bizim  (Məz.  135/136:  23).  O,  miskin  halımızda 
bizi  yaddan  çıxarmadı  (yada  saldı).  Baxtınq  aşaxlıxıma  menim.  Şahid  oldun 
(baxdın)  miskinliyimə  mənim.  Ki  baxtı  üsnə  aşaxlıxı    xaravaşınınq  kendininq 
(Luk.  1:  48).  Öz  qaravaşının  (qulunun)  yazıq  halını  gördü.  Egər  ki  örənkinq 
seninq  sözüm  menim  bolmasa  edi,  ertərək  dağın,  həlbət,  tas  bolup  edim 

---

 
81 
aşaxlıxımda  menim  (Məz.  118/119:  92).  Sənin  qanunların  dilimdə  olmasaydı 
(qanunundan  zövq  almasaydım),  əlbəttə  ki,  rəzilliyə  düçar  olub,  həlak  olardım.  2. 
düzənlik:  Yaşırılmadı  sövakim  menim  sendən  ki,  ettinq  yapux  da  küçlü 
xuvatımnınq    aşaxlıxında  yerninq  (Məz.  138/139:  15).  Mən  gizli  bir  yerdə 
yaranarkən,  dünyanın  düzənlik  (dərin)  yerində  yaranarkən  bədənim  Səndən  gizli 
qalmadı.  
aşal ~ Bax: uşal ~ (-dılar) 
aşargi  zrf.  -  aşağıda,  aşağıdakı:  Kimdir  –  nemik  Biy  Tenqrimiz  bizim, 
biyikliktə turğan da aşaxlanğanlarnı körər köktə da yerdə? (Məz. 112/ 113: 5, 
6).  Tanrımız Rəbbin misli varmı? Ucalardakı taxtında oturan,  göydə də, yerdə də 
aşağıdakıları görən Odur.  
aşçı ism. – aşçı, aşbaz, yemək biişirən, kulinar 
aşçıbaşı ism. – aşçıbaşı. Baş aşbaz, yemək biişirənlərin başçısı, baş kulinar 
aşdarağ (-nı) // aştarağ (-nı) // aşdarh  ism. (aram) – qala, qüllə, bürc: Üçünçi 
tar  aşdarağ  yasaldı  Babilonda.  Üçüncü  dövrdə  Babildə  qüllə  tikildi.Evet 
yasağanlar aşdarağnı, saldılar birlikni, utru bolup. Bununla belə, onlar (tanrıya) 
qarşı çıxaraq, qülləni birliklərinin pozulması bahasına tikdilər. 
aşdarh Bax: aşdarağ 
aşğərə Bax: əşğarə
 
aşğı: tiş aşğı Bax: safralıx 
aşıx  ism.  (<  azərb.  <    ər.)  –  aşiq  (eşqə  düşən,  vurulan  adam)  ,  aşıq  (saz-söz 
ustadı): Aşıx  bolgay.  Aşiq olmuş (vurulmuş, sevgiyə düçar olmuş); Aşıq (saz-söz 
ustadı) olmuş. 
aşıx  ~  (-ma,  -ıyıx,  -tılar,  -mastır,  -ıy  edi.  -ıyırsen,  -ıyır,  -qay,  -qaylar,  -ıp,  -
lanmax, -lanmağay) fel. – tələsmək: Xaysı işni kləsənq etma, aşıxma. Hansısa bir 
işini görmək istəsən, tələsmə. Arttılar xastalıxları alarnınq, bundan sonqra keç 
aşıxqaylar (Məz. 15/16: 4). Onların xəstəlikləri artdı, bundan sonra tələsmək artıq 
gec  idi.  Kerəkməs  edi  ki,  bu  ürendi  üsnə  aşıxlanmağay  edilər.  Bu  xidmət 
sahəsində tələsmək lazım deyil. 
aşın  ~  (-dıx,  -ıptırlar,  -ğan,  -ğanım,  -ğanımnı,  -ğanımıznınq,  -ğanımızğa,  --
ğanımıznı, -ğanımızdan,  -ğanlar, -ğanlarımnınq, -ğanlarınqıznı, -ğanları, -ğanların, 
-ğanlarımız,  -ğanlarımızğa,  -ğanlarımıznı,  -maxımnı,  -maxlar)  fel.  –  qanundan 
kənara  çxmaq,  qanunu  pozmaq,  cinayət  işltmək,  günah  etmək,  şər  iş  görmk, 
təqsirkar olmaq: Yazıxlandıx biz atalarımız bilə bizim, törəsizləndix da aşındıx 
(Məz.  105/106:  6).    Ata-babamız  kimi  biz  də  günaha  batmışıq,  biz  də  şər  iş 
görməklə  təqsirkar  olmuşuq.  Men  mendən  bilirmen  yolsuzluxumnu  da 
aşınmaxımnı  oğlanlıxımdan  menim  da  cuvab  berməxim yoxtur  barçağa.  Mən 
özüm  öz  uşaqlığımdan  bəri  (davam  edən)  qanunsuz  hərəkətlərimi,  qanun 
pozuntularımı  bilirəm  və  mənim  bunlara  veriləcək  cavabım  yoxdur.  Erirlər 
yazıxlar,  xaçarlar  şaytanlar,  buzulurlar  aşınmaxlar,  çeşilirlər  bağlovlar, 
ufalırlar  bığovlar.    Günahlar  əriyəcək,  şeytanlar  qaçacaq,  qanun  pozuntuları 
aradan qalxacaq, düyünlər çözülcək, qandallar qırılıb düşəcək. 
aşınmaxlıx  f.  ism.  –  cinayətkarlıq:  Olğan  yazıx  bilə  da  törəsiz  aşınmaxlıx 
bilə,  közdən  salma  meni.  Məni  –  günahlar  və  qanunsuzluqlar  girdabında    öləni 
gözdən salma. 

---