Bəxtiyar tuncay

 
72 
armağan ism. (< azərb. < frs.) - ərməğan, hədiyyə 
armud Bax:
 
armut 
armut (-nunq, -lar, -larnınq) // armud (-lar) ism. – armud 
arov Bax: aruv 
arovsuzlux Bax: aruvsuzlux 
arpa ism. – arpa 
Arşağ  x.  ism  –  Arşaq,  Arsaq.  Albaniyada  Mehranilərə  qədər  hakimiyyətdə 
olmuş türk əsilli sülalə 
arşin // arşın – arşın (uzunluq ölçü vahidi) 
art (-ıma, -mnı, -ımdan, -ınqda, -ınqdan, -ı, -ına, -ınğa, -ın, -ından, -ındandır, -
ımız, -ımızğa, -mızğa, -ımızdan, -larnınq, -larına, -larından) zrf. Bax: arxa 
art I ~ (-ma, -mağa, -tım, -tı, -tılar, -madı, -ıpmen, -ıptır, -ıp edi, -mas, -ar edi, 
-ıyırmen, -ıyır, -yırlar, -qay, -qaybiz, -qaysiz, -qaylar, -mağay,  -sa, -qan, -qanlar, -
mağanlar,  -max,  -maxnınq  -maxı,  -maxına,  -maxından,  -maxınqızğa,  -ıp)  fel.  – 
artmaq,  çoxalmaq:  Arttılar  xastalıxları  alarnınq  (Məz.  15/16:  4).  Artdı 
xəsrəlikləri onların. 
art II ~ Bax: arttır ~  
artarlan ~ (-mağa, -ıyıx, -dım, -dı, -dınqız; -ırmen, -ırsiz, -ırlar, -mas, -mastır, 
-ğaybiz,  -ğay,  -ğay  edi,  -masa,  -ıp,  -ğanımızğa,  -ğanlar,  -maxnı)  fel.  –  haqq  yola 
gəlmək,  haqqa  qovuşmaq,  doğru  yolu  bulmaq,  hidayətlnmək,  islah  olunmaq: 
Artarlanırlar  ya  könülürlər  muft,  anınq  başxışı  bilə,  xutxarmaxı  ötləş  Yisus 
Krisdosnunq  (Rom.  3:  24).  Onun  lütfü  ilə  də  Məsih  İsada  satın  alınmağa  nail 
olaraq bir hədiyyə kimi qurtulur və islah olunmuş sayılır. 
artarlat  ~ (-tı, -ır, -mas, -max) fel. – islah etmək, haqq yola yönəltmək, haqq 
qazandırmaq,  hidayət  etmək:  Evet  anqar  ki,  uçinok  etməs  da  inanır  anqar  ki, 
könültür ya artarlatır yaman etuçilərni, sağışlanır tölövü anınq artarlıx (Rom. 
4:  5),  Lakin  əməl  etməyib  kafir  adamları  saleh  sayan,  Allaha  iman  edən  şəxsin 
imanı ona salehlik sayılır. 
artarlıx  (-tır,  -nınq,  -qa,  -nı,  -tan,  -ıma,  -ımnı,  -ınq,  -ınqnınq,  -nqa,  -nqnı,  -
ınqdan, -ı, -ıdır, -ınınq, -ına, -ın, -ından, -nqıznınq) f. ism. – salehlik, əməlisalehlik, 
sadiqlik,  sədaqət,  səmimilik:  Aruvlux  bilə  tirilməx  artarlıxtır,  bu  da  törədə 
bolmax kerək. Təmiz həyat salehlikdir və bu, qanunda təsbit edilməlidir. Artarlıxı 
Tenqrininq inamından anda Yisus Krisdosnunq barça inanğanlarğa  (Rom. 3: 
22).  Allahdan  gələn  bu  salehlik  İsa  Məsihə  iman  vasitəsilə  Ona  iman  gətirənlərin 
hamısına verilir. Heç kəsə fərq qoyulmur. 
Artemea  (-nı)  x.  ism.  (yun.)  –  Artemiya.  Bibliya  personajlarından  biri. 
Həvvari Pavelin əqidədaşı və köməkçisinin adı 
artx I Bax: artıx 
artx II: artx ari Bax:
 
artxarı 
artxargi  sif.  –  arxadakı,  arxa:  Ol  ögüzninq  artxargi  ayaxına  sonq  nşanı 
bardir xara. O öküzan arxadakı sol ayağında qara nişan vardır. 
artxarı  //  artıxarı  //artharı  (-da)  zrf.  –arxaya,  arxada,  geriyə,  geri:  Butax 
artıxarı  xalıp  edir,  men  esa  ilgəri  edim.  Budaq  geriyə  qalmşdı,  mən  isə  irəlidə 
idim.  Sattım  1  kesək  azbarımdan,  artıxarı  yurt.  Torpaq  sahəmin  bir  hissəsini 
satdım, arxadakı (yurdu) bostanı. 

---

 
73 
artxartın zrf. – arxada, geri tərəfdə, arxasından: Artxartın yol. Arxa tərəfdəki 
yol. 
artıx  (-tır, -dır, -nınq, -qa, -ı, -ına, -ın, -ından, -ınqız,  -lar) ism, zrf. və sif.  – 
artıq,  çox,  olduqca  çox,  xeyli:  Artıxın  canım  üsnə  almağa  kləmən.  Öz  üzərimə 
(canmın üzərinə) artığını almaq istəməm.Ol bergən bahadan 1 sbg artıxına alma. 
O verdiyindən bir quruş bahasına (artığına) alma. Əgər  ki xırx  taylerdən artıxqa 
satsa  edir,  na  manqa  artıxın.  Əgər 40 taylerdən artığına satsa idi, artığını mənə 
qaytaracaqdı.  Xol  yazıxı  bilə  yazixlımen:  Artıx  alıp,  eksik  beripmen,  alıp 
yaşırıpmen,  kişininqkinə  xıyıpmen,  sadağa  bermiyirmen,  aldapmen,  zirgel 
etipmen, urupmen, xanatıpmen, yazıx da uyat yergə xol uzatıpmen, ne xadar 
bolupmen dinsizlik, cansızlıx etmə, etipmen, ol xadar canıma xıyıpmen ki, bir 
boğunumnu  sağ  da  yazıxsız  Tenqrigə  saxlamıyırmen,  meğa  Tenqrigə. Əlimlə 
günaha  batmışam:  çox  alıb,  az  vermişəm,  alarkən  gizlədir,  özgə  malını 
qorumurdum,  sədəqə  vermir,  dələduzluq,  zoraklıq  edir,  döyür,  qan  tökür,  zina  və 
əxlaqsız  yerlərə  baş  çəkirdim.  Nə  qədər  allahsızlıq,  insafsızlıq  varsa,  hamısını 
etmişəm. Canıma o qədər qəsd etmişəm ki, indi Tanrı qarşısında sağ-salamat bircə 
dənə də əzam qalmayıb. 
artıx-eksik ism, sif. və zrf. – artıq-əskik, az-çox, təqribən, yuxarı-aşağı: Tüştü 
bir  otuz  türk  artıx-eksik.  Təqribən  (aşağı-yuxarı)  30  nəfər  türk  əsgəri  öldü. 
Xırıldı artıx-eksik ne ki 2 minq adam. İki minə yaxın adam qırıldı. Atdı artıxın-
eksikin. Artıq-əskiyini atdı. 
artıxla ~ (-ma, -max) fel. və f. ism. – artırmaq, artırma  
artıxlamaxlıx  ism.  –  artıqlıq,  izafi,  həddən  çox:  Dügül  nemə  bolğay 
artıxlamaxlıx ya eksiklik Heç bir şey nə artıqdır, nə də əskik. 
artıxlan ~ (-ğay, -ğan, -ğanğa, ğannı, -ğanda, -ğanlar, -ğanlarğa, -ğanlarnı, -
ğanlarda) fel. – həddən artıq olmaq, artıqlıq etmək 
artıxlı sif. – üstün, artıq, daha dəyərli 
artıxlıx  (-ınq,  -qa,  -ta,  -tan,  -ı,  -ına,  -ın,  -lar,  -larnınq,  -larğa,  -larda)  // 
artıxsılıx (-qa, -nı, -tan, -ımnı, -ımdan, -ı) // artıxsı (-dır, -lar) sif.  – həddən artıq, 
hədsiz,  həddi  aşan:  Da  yaxşı  etüçi,  alaysa,  manqa  yaxşı  ölüm  boldu?  Haşa 
bolğay! Yoxsa yazıx ki, körüngəy ki, yazıx yaxşı bilə etiyir manqa ölümni ki, 
bolğay  artıxlıxına  körə  yazıxnınq  yazıxlı  sımarlamax  bilə  (Rom.  7:  13)..  Belə 
çıxır  ki,  yaxşı  olan  bir  şey  mənə  ölüm  gətirdi?  Əsla!  Məhz  günah,  günah  olduğu 
aşkar olsun deyə yaxşı olan bir şeyin vasitəsilə mənə ölüm gətirirdi; belə ki günah 
əmrin vasitəsilə hədsiz günahlı olduğunu göstərsin. Artıxsılıxı  ariyanoslarnınq  – 
xoyma  Tenqriliktə  barabarsızlıx  Ataninq  Oğlundan.  Arianların  həddi  aşan 
günahları 
Tanrının 
varlğında 
Ata 
ilə 
Oğul 
arasında 
bərabərsizlik 
qoymalarıdır.Bununqkibik  artıxsılıx  etkənlərni  tiyər  biz  ketxoyalarğa  karat 
etməgə,  stepqada  olturğuzup  ki,  dağın  bununqkibik  işkə  dopustittsa 
bolmağaylar  hər  kimsə  (Alban mühacirlərinin sənədlərindən). Bunun kimi həddi 
aşanlar üçün biz kəndxudaların (ağsaqqalların) üzərinə düşən iş cəzalandırmaq və 
dustaqxanaya salmaqdan ibarətdir ki, gələcəkdə heç kim bunun kimi etməyə cəsarət 
etməsin.  Ari  atalar  artıxsılıxnı  keri  salaylar  da  toğru  yolğa  keltirgəylər. 
Müqəddəs atalar artıq olanları ləğv erməli və haqq yoluna yönəltməlidirlər. 
artıxsız Bax artıxlıx // artıxsı 

---