Bəxtiyar tuncay

 
68 
arakəl (-men, -dir, -ninq, -nınq, -gə, -ni, -nı, -də, -i, -lər, -lərninq, -lərninqdir, -
lərgə, -lərni, 
-lərdə, -lərdən, -lərim, -lərimninq, -lərinq, -lərinqə, -ləri, -lərininq, -lərinə, -lərin, -
lərində)  ism.  (aram)  –  göndərimiş,  məmur  edilmiş,  həvvari.  Həzrət  İsanın  (ə) 
şagirdlərinə və ardıcıllarına “arakəl” (həvvari) deyirdilər: Šahat ki, yoxtur erkimiz 
xızxardaşlarnı-xatınlarnı  yürütmə  birgəmizgə,  ne  türlü  özgə  arakəllər  da 
xardaşları  Eyəmizninq,  da  Gepa?  (1  Коr.  9:  5).  Məgər  digər  həvarilər,  Rəbbin 
qardaşları  və  Kefa  kimi  imanlı  bacı  və  arvadımızı  yanımızda  gəzdirməyə 
ixtiyarımız yoxdur? 
aralıx  (-larına) ism. – aralıq, iki şey arasında boşluq, boş yer, iki yerin arası, 
ortalıq, orta, ara 
Aram  (-nınq)  x.  ism.  –  Aram.  Nuh  oğlu  Samın  oğlu  və  Taranın  (Azərin) 
qardaşı. Saranın atası, Həzrət İbrahimin  əmisi və qaynatası:  Sara  Aramnınq  xızı 
edi da Tara da Aram eki toğma xardaşlar edi. Sara Aramın qızı idi  və Tara ilə 
Aram iki doğma qardaş idilər. 
Aramasd // Aramast // Aramazt x. ism. (orta fars) – Ahura Məzda (Hörmüz). 
Avestaya  görə,  xeyir  tanrısı.  Əksi:  Anqra  Manyu  (Əhrimən):  Günəş  –  ermeniçə 
Aramazt.  Günəş  –  ermənicə  Aramazt  (Hörmüz).  Aramazt  –  gunəş,  xaysi  ki 
ermenilər ündiy edilər, Zruan – acəmlər ündiyirlər. Aramazt – ermənlər günəşi 
belə adlandırırlar, əcəmlər isə Zruan (Zərvan) adlandırırlar. 
aran  (-ğa)  ism.  –  düzənlik:  Eksilgəylar  xoylar  kütövlərindən  da  ögüzlər 
tapmağaylar  aranga.  Otlaqlardakı  qoyunları  əskiləcək,  düzənlikdə  öküzlərini  
tapmayacaqlar. 
Aran  x.  ism.  (<  Haran  yəh.)–  Aran.  Şəxs  adı:  Lovd  appa  Aprahamnınq 
toğmış xardaşı oğlu edi Arannınq Lut ulu atamız İbrahimin doğma qardaşı Aranın 
oğlu  idi. 
arap (-ı, -lar, -larnınq, -lardan) // arapi (-lər) ism. - ərəb. Sami xalqlardan biri, 
Həzrət Məhəmmədin (s) mənsub olduğu xalq: Anı alğışladı Tenqri ki, arap edi da 
axardı  xoyları  bilə  birgə.  Tanrı  ona  xeyir-dua  verdi  və  o  qoyunları  ilə  birlikdə 
ağardı.  Böləki  Etomlularnınq  da  Ismayellilər,  Movap  da  Araplar  (Məz.82/83: 
7). Edomluların və İsmaillilərin,  Moavlıların və Ərəblərin bölgəsi.  
Arapisdan  (-nınq)  //  Arapistan  (-nınq,  -dan)  x.  ism.  (<  Ərəbistan  azərb.)  – 
Ərəbistan.  Ərəblər  ölkəsinin  adı:  Haqar,  Sinay  tağdır,  Arapistan,  tenqdir  bu 
Erusalemgə, zera xuldur oğlanları bilə kensininq birgə (Qal. 4: 25,  26).  Həcər 
Ərəbistandakı Sina dağını təmsil edir və indiki Yerusəlimə bənzəyir. Çünki indiki 
Yerusəlim  övladları  ilə  birlikdə  köləlikdədir.  Xanları  Arapisdannınq  da  Sapa 
bernələrni  keltirğaylər  anqar...  tirilgəy  da  berilgəy  anqar  altınından 
Arapisdannınq  (Məz.  71/72:  10,  15).  Səba  və  Ərəbistan  xanları  ona  bəxşiş 
versin… Yaşasın padşah!  Qoy ona Ərəbistan qızılı verilsin.  
Arapiya  (-ga)  (lat.  Arabia,  yun.  Arabya)  –  Ərəbistan:  Da  barmadım 
Erusalemğa alarğa, xaysıları ki mendən burun arakəllar edilər, yoxsa bardım 
Arapiyağa da yana xayttım Tamasğosqa (Qal. 1: 17). Yerusəlimə, məndən qabaq 
həvari  olanların  yanına  da  getmədim,  amma  Ərəbistana  getdim,  sonra  yenə 
Dəməşqə qayıtdım. 

---

 
69 
arhiaxbaş  (-nınq)  //  arhiaxpaş  (~nп±,  ~ka;  ~п)  //  arhiahpaş  ism.  - 
arxiyepiskop,  metropolit.  Xristianlarda  dini  rütbə,  böyük  şəhərlərin  dini  başçısı: 
Anası  şahərlərninq  ya  ulu  şəhərdə  olturğan  arhiaxpaş,  metropolit...  (Mxitar 
Qoşun  “Alban  salnaməsi”ndən)  Şəhərlərin  anasında  (Gəncədə)  və  ya  ulu  şəhərdə 
oturan arxiyepiskop, metropolit... 
arhideaqon Bax: arxideaqon 
arhiebisğobos (-tan) // arhiyebisqobos (-nunq) ism. (yun) Bax: arhiaxbaş 
arxa  (-ma, -mnı, -nqa, -sı, -sınınq, -sına, -sın, -sından, -mızğa, -mıznı, -ları, -
larına,  -ların)  zrf.  –  arxa,  ard,  dal,  kürək:  Arxamnı  menim  urdular  yazıxlılar, 
uzun  ettilər  kendilərininq    törəsizliklərin  (Məz.  128/129:  3).  Kürəyimə 
günahkarlar vurdular, uzun-uzadı davam etdilər qanunsuzluqlarını. 
arxap  (-lar)  ism.  -  əqrəb:  Da  özgə  dağın  köpayaxlılar,  neçik  xısxaçlar  da 
arxaplar da 
 pavuklar,  xarıncalar  da  sarınçaxlar.  Və  qarışqa,  əqrəb,  hörümçək  və  çəyirtgə 
kimi başqa çoxayaqlılar. 
Arxap ism. – Əqrəb. 12 astronomok bürcdən biri 
Arxideakon // arhideakon (-dan) ism. – arxidyakon. Xristianlarda dini rütbə 
arxın-arxın Bax: axırın-axırın 
ari  I  (-yim, -sen, -sin, -dir, -ninq, -gə, -ni, -də, -dən, -nqninq, -nqə, -si, -sin, -
sinə,  -lər,  -lərninq,  -lərgə,  -lərgədir,  -lərninq,  -lərninqdir,  -lərni,  -lərdə,  -lərdən, 
ələrinq,  -lərinqninq,  -lərinqə,  -lərinqni,  -lərinqdə,  -ləri,  -lərininq,  -lərinə,  -lərin,  -
lərindən) sif.  – təmiz, pak müqəddəs, günahsız:  Ari, ari, ari Biy Tenqri xuvatlı, 
toludurlar  köklər  da  yer  haybatnq  bilə  seninq!  Alğış  biyiklikkə!  Alğışlı  ki, 
keldinq  da  kelsərsen  atına  Eyamizninq!  Müqəddəsdir,  Müqəddəsdir, 
Müqəddəsdir qüdrət sahibi Rəbbimiz Tanrı, Yer və göylər şöhrətinlə sənin dolubdur 
(izzətlnibdir)!  Alqış  böyüklüyünə!  Alqış  ki,  gəlmişdin  və  gələcəksən!  Ari  aruv 
ğoys  Asduacacin  Mariyam,  anasi  Krisdosnunq  da  bizim  Tenqrimizninq. 
Müqəddəs və təmiz, Tanrı anası Məryəm, Məsihin və Tanrımızın anası. Inanıymen 
barçadan ari ari Üçlüxə, Atağa da Oğulğa da Ari Canga. İnanıram hər şeydən 
pak  olan  müqəddəs  Üçlüyə  (Üç  ünquma)  –  Ataya,  Oğula  və  Ruhül-Qüdsə 
(Müqəddəs Ruha). Xutxardı anı onqu kendininq da biləki ari kendininq  (Məz. 
97/98: 1). O, sağ əli ilə, öz müqəddəs qolu ilə zəfərlər qazandı (onu xilas edi). Ari 
bilə  ari  bolğaysen  (Məz.  17/18:    26).  Təmizlərlə  təmiz  olarsan.  Ari  etti  otaxın 
kendininq  Biyiktəgi  (Məz. 45/46: 5). Haqq-Taalanın müqəddəs məskəninə sevinc 
gətirir.  Eyəmizdəndir  boluşluxu  ari  Israyelninq,  xanımıznınq  bizim  (Məz. 
88/89: 19). Çünki sipərimiz Rəbdəndir, xanımız İsrailin Müqəddəsidir. Ki xutxardı 
bizni  da  ündədi  ari  ündəlməxkə  (ll  Тim  1:  9).  Xilas  edib  müqəddəs  olmağa 
çağırdı.  Taptım  Tavitni,  xulumnu  menim,  yağım  bilə  ari  menim  yağladım 
(Məz.  88/89:  21).  Qulum  Davudu  tapdım,  müqəddəs  yağımla  onu  məsh  etdim 
(yağladım).  Tapunğay  kök  tamaşalarınqnı  seninq,  Biy,  da  könülükünqnü 
seninq  yığınlarında  arilərninq  (Məz.  88/89:  6).Ya  Rəbb,  göylər  Sənin 
xariqələrinə şükür etsin, müqəddəslər camaatı arasında sədaqətinə həmd edilsin.  
ari II Bax: arı I             
arian  (-larğa)  //  arianos  (-lar,  -larnınq,  -larğa,  -lardan)  //  ariyan  (-lardan)  // 
ariyanos  (-larnınq, -larğa) // arios  (-nunq) ism. – arian. Əsası İskəndəriyyəli alim 

---