Bəxtiyar tuncay

 
82 
aşıra qoş. – ilə, (-la, -lə), vasitəsilə. Qoşulduğu sözlə ayrı yazılıb görülən işin 
hansı vasitə ilə görüldüyünü bildirir: Asrı tamaşalı toğurdu kensin anasinda Ari 
Can aşıra. Möcüzəli şəkildə özünü Müqəddəs Ruh vasitəsilə anasından doğdurdu. 
Andan  aşıra  xutxarılmaxımız  boldu  menqilik  ölümdən.  Onun  vasitəsilə  əbədi 
ölümdən qurtardıq. Xarğıyırmen ya buzıyırmen xılıç aşıra. Qarğıyıram və silirəm 
qılıncla. Keçkən işlərni hakiyətləgən yazov aşıra. Keçmiş  əməllərini hekayə etdi 
yazı ilə (yazılı şəkildə). 
aşır    ~  fel.  –  aşırmaq,  ötürmək,  keçirmək:  Tiyişlidir  krisdanlara,  yığı 
xosdovanel bolğaylar, yılnı aşırmağaylar. Xristianlar gərək tez-tez tövbə etsinlər, 
illərini ötürməsinlər (boşa verməsinlər). 
aşkarə Bax: əşkarə 
aşxana   ~ (-da) ism.  (< aş  azərb. +  xana frs.)  – aşxana, yeməkxana, aş evi, 
yemək  evi:  Barça  nemə  ne  ki  satılır  bazarda  ya  aşxanada,  yenqiz, 
tanqlamanqız, sumena üçün (1Коr. 10: 25). Bazarda və aşxanada hər nə satılırsa, 
vicdan məsələsini qaldırmadan yeyin. 
aşxarh  // aşxarhi  ism. (orta fars) – məmləkət, ölkə 
aşxarhağan (-men, -nınq, -dan, -lar, -larğa, -larda, -lardan) // aşxarağan (-lar) 
sif.  –  dünyəvi,  məişətlə  bağlı:  Aşxarhağan  törələr.  Dünyəvi  qanunlar. 
Aşxarhağan törəsi. Dünyəvi qayda-qanun. 
aşxarhi Bax: aşxarh 
aşla  ~  (-mağa,  -ptır,  -ğay,  -ğan,  -ğanımnı)  fel.  –  aşılamaq,  peyvənd: 
Aşlıyırmen.  Aşı vururam.  Bolur  Tenqri  ekinçi aşlamağa  alarnı  (Rom.  11:  23). 
Allah onları ikinci dəfə peyvənd etməyə qadirdir. 
aşlan ~ (-dınq, -ğaymen, -ğaylar) fel. – calaq, peyvənd: Aşlağan terək. Calaq 
(peyvənd)  edilmiş  ağac.  Da  egər  ki  ol  butaxlardan  axşıları  sınğaladılar  da  sen 
ki, kiyik zəytuni edinq, aşlandnq alarnınq yerinə da ülüşlü boldunq tibdən ya 
matitsadan  da  semizlikindən  zəytinninq,  maxtanmağın  butaxlarınq  bilə.  A 
egər  ki  maxtanır  esənq,  dügül  ki  sen  matitsanı  üstümqə  kötürüpsen,  yoxsa 
matitsa  seni.  Xaytıp  aytqaysen:  “Butaxlar  sınğaladı  ki,  men  aşlanğaymen”... 
Da  alar  da,  egər  ol  inamsızlıqta  turmasalar,  aşlanğaylar  (Rom  11: 17-19, 23). 
Amma  bəzi  budaqlar  qoparılıbsa  və  sən,  ey  yabanı  zeytun  ağacı,  onların  arasında 
peyvənd  olunub  zeytun  ağacının  barlı  kökünə  şərik  olmusansa,  o  budaqların 
qabağında  öyünmə;  öyünsən,  bil  ki,  sən  kökü  deyil,  kök  səni  daşıyır.  O  zaman 
deyəcəksən:  budaqlar  qoparıldı  ki,  mən  onların  yerinə  peyvənd  olunum....Əgər 
imansızlıqda qalmasalar, onlar da peyvənd olunacaqlar, çünki Allah onları yenə də 
peyvənd etməyə qadirdir. 
aşlı (-nınq) Bax: aşlıx 
aşlıx  (-nınq,  -qa,  -nı,  -tan,  -larnı)  ism.  -  dənli  bitki,  dən,  buğda:  Ki  xoydu 
yergənqni seninq yemişliktə, barəkəti bilə aşlıxnınq toldurdu seni. Çünki sənin 
üçün  nizam  yaratdı,  buğda  zəmilərini  bərəkətli  etdi.  Xaysından  ki  toldurmastır 
ovuçun kendininq çaluçi da ne xuçaxın oraxnı ya  bürtüknü yığıştırır edi (Məz. 
128/129:  7)  O,  biçinçinin  ovcunu,  dərz  bağlayanın  qucağını  doldurmaz!  Da 
kiygəylər  xoçları  xoyunlarnınq,  tüzlər  (enqişlər  //  egişlər)  köp  etsərlər 
aşlıxlarnı  //  Da  kiysinlər  tişisin  xoylarnınq,  tüzlər  köp  etkəylər  aşlıx  (Məz. 
64/65: 14). 

---

 
83 
Çəmənlərin sürülərlə dolur,  
Dərələrini taxıl bürüyür.  
Onlar cuşa gəlib tərənnüm söyləyir! 
aşmax I ism. – keçid, yol ayrıcı: 
aşmax II Bax: almax 
aş-suv ism. – yemək-içmək 
aştarağ Bax: aşdarağ 
aştır ~  fel. – keçirmək, nəql etmək, buraxmaq 
at  I  (-nınq, -qa, -nı, -ta, -tan, -ı, -ınınq, -ına, -ın, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -
larınqnı,  -larımızğa,  -ları,  -larına,  -ların,  -larından)  ism.  –  at:    Yeberdinq  üstnə 
tenqizninq  atlarınqnı  seninq,  muşxullandılar  yenqüçi  suvları  tibsizlikninq 
atlarnınq  kemisi  ya  kemininq  köplüxü,  yığılganı.  Göndərdin  dənizin  üstünə 
atlarını  sənin.,  dibi  bilinməyən  zəfər  suları  həyacanlandılar,  atları  daşıyacaq  çoxli 
gəmi  bir  araya  yığıldı.  At  üsnə  yügürməxtə.  At  üstündə  çaparaq.  At  biçişi.  Atı 
təqlid edən. Atlarnınq böləki. Atlar üçün ayrlmş yer. Atlarnı kütkən. Atları güdən 
(otaran, nəzarət edən), ilxıçı, mehtər. Atnınq xuyruxuna yabuşur. Atın quyruğuna 
yapşır. Erkək atlar. Erkək atlar. At tezəki. At təzəyi. At tırnaxı. At dırnağı. Türk 
atı. Türk atı. Xarabax atı. Qarabağ atı. 
-Xaysılardırlar tomruxayaxlılar?  
-Neçik at da xatır da eşək da özgə bular kibik.  
-Təkdırnaqlılar hansılardırlar?  
-Bu at, qatır, eşşək və onlar kimilərdirlər 
Bolmanqız neçik at da xatır, zera yoxtur alarğa (alarda) axıl (eslilik), yügəndə 
da  noxtada  xıstırırsen  yanqaxların  (yanqaxlarından)  (ki  yügən  bilə  da  noxta 
bilə  xoğaysen  yanqaxların)  alarnınq  ki,  sanqa  nemə  yuvuxlanmağaylar  (heç 
nemə tiyməslər) (Məz. 31/32: 9).  
At yaxud qatır kimi  
Şüursuz olmayın.  
Cilov, yüyən vurulmasa,  
Onlar idarə edilə bilməz 
at II (-nı, -ım, -ımdır, -ıma, -ımnı, -ımdan, -ınq, -nqdır. -ınqnınq, -ınqa, -ınqnı, 
-ınqdan, -ı, -ıdır, -ınınq, -na, -ın, -ını, -ında, -ından, -ınqız, ınqızğa, -lar, -larnınq, -
larnı,  -lardan,  -larınqa.  –larımız,  -larınqız,  -ları,  -larına,  -ların)  ism.  –  ad:  Pahağ  - 
ağaç atıdır. Pahağ - ağac adıdır. Atasınınq atı. Atasının adı. Çiçək atı. Çiçək adı. 
Friştə atı. Mələk (pəri) adı. 
at ~ (-ma, -mağa, -tı, -tılar, -ar, -arlar edi, -ıy edilər, -ıyırmen, -ıyırlar, -qaylar, 
-sa, -qan,  qanında, -qanlar, -qan boldunq, -mısar, -max, -maxtan, -ıp, -qınça) fel. – 
atmaq: Ol da atar ox bila da urar eyasin. O da atar və vurar öz sahibini (yiyəsini) 
ox ilə. Taş  atıyırmen. Daş atıram. Xol  bilə  taş  atmax.  Əllə daş atmaq. Hər  kün 
fərəhlix etip toplardan atarlar edi.  Hər gün fərəhlə toplardan atardılar. Ulaştılar 
tonlarımnı  aralarına  kensilərininq  da  tikilməgən  tonum  üsnə  menim  zər 
atarlar edi (Məz. 21/22: 19). Aralarında paltarlarımı bölüşdürürlər, geyimim üçün 
püşk atırlar.  
ata (-dır, -nınq, -ğa, -nı, -da, -dan, -m, -mnınq, -ma, -mğa, -mnı, -mda, -mdan, 
-nq,  -nqnınq,  -nqa,  -nqnı,  -nqdan,  -sı,  -sısen,  -sıdır,  -sınınq,  -sına,  -sın,  -sında,  -

---