Bəxtiyar tuncay

 
94 
demək, danışmaq, söyləmək, bəyan ermək, moizə oxumaq, oxumaq, dilə gətirmək: 
Aytma  netürlülüxün  cınsnınq  da  ulusnunq.    Nə  cür  xalq  və  ölkə  olduğunu 
söyləmək.  
-Ne aytarsen canınqnı seninq?  
-Tensizdir  canım  menim  (Qriqori  Hamamanın  “Alban  dilinin  qrammatikası” 
kitabından). 
-Canın (ruhun) haqqında nə deyə bilərsən? 
-Maddi deyil (bədənszdir) canım (ruhum) mənim. 
Necyik ol kezgi künnü, alay hali də aytıymen O dəfəki gün olduğu kimi bu gün 
də  deyirəm.  Aytıyırmen,  hakiyətliyirmen  (Yun.  1:  8).  Söyləyirəm,  hekayət 
edirəm.  Aytma, ya açıx aytma, ya səbəpin aytma. Demə, ya açıq söyləmə, ya da 
səbəbini  dilinə  gətirmə.  Ayttim:  “Boş  (Heç)  yergədən,  alaysa,  aruvlattım 
(toğrulatıyım) toğrulattım  yürəkimni  menim, yuvıyım  aruvlux  bilə xollarımnı 
(yuvdum  arilik  bilə xolumnu) menim  da  boldum  men  aşaxlanğan  (tövülgən // 
tüvülgən)  kün  uzun  da  azarlanmaxım  menim  ertə  (tanq)  manına?”  (Məz. 
72/73: 13-14).  
Dedim: “Məgər boş yerə qəlbimi təmizləmişdim,  
Günahsızlıq içində əllərimi yumuşdum?  
Həmişə əziyyətə düşürəm,  
Hər səhər töhmətə rast gəlirəm” 
Xoca  oğlu  yılan  yedi  –  ayttılar  ki  hakimliktir  anqar;  yarlınınq  yedi  esə  – 
ayttılar,  açlıxtan  yedi  (Alban  atalar  sözü).    Varlının  oğlu  ilan  yedi,  dedilər  ki,  
dərmandır (həkim məsləhətidir), kasıbın oğlu yedi, dedilər ki, acından yeyib. 
aytıl ~ (-ma, -maga, -dı, -dılar, -ıptır. –ır, -mas. -ıyırmen, -ıyır, -ıyırlar, -mıyır, 
-ıyır esə də, -ğay, -mağay, -masa, -masa edi, -sar, -ğan, -ğandır, -ğanınınq, -ğanlar, -
ğanlarnınq,  -ğan  bolur,  -ğan  bolğay,  -ğan  bolsa,  -mağan,  -max,  -maxnınq,  -maxı) 
fel.  –  deyilmək,  söylənmək,  dilə  gətirilmək:  Anqlanır  ya  aytılır.  Anlaşılır  ya 
deyilir. Aytılır,  xaysın  ki  avaz  bilə  oynarlar  ya  yırlarlar. Deyilənləri musiqinin 
müşayiəti ilə oxuyarlar, ya da mahnı kimi ifa edərlər. 
aytılğan  ism. və f. sif. – deyilmiş, söylnilmiş, acıqlama, moizə, cümlə, öyüd, 
nəsihət: Aytılğan surp hayrabed Nersesninq ari Errortutiunğa xarşı, xaysın ki 
borçludur hər krisdan kişisi hər kündə aytmağa beş  kez, on eki  kez yügünm 
etip  yer  öpməx  bilə,  bolsun  ertə,  bolsun  keçə  ya  ne  vaxt  ki  kləsənq,  ayt. 
Müqəddəs  patriarx  Nersesin  söylədiyi  və  hər  bir  xristianın  istər  səhər,  istərsə  də 
axşam  və  ya  da  özü  istədiyi  vaxtda  səcdəyə  qapınaraq,  torpağı  (yeri)  öpərək  beş 
dəfə söyləməli olduğu dua-moizə. De. 
aytılmağan f. sif. – söylənilməmiş, deyilməmiş, açıqlanmamış 
aytış Bax:  aytuş 
aytovsuz  (-sen, -dur) f. sif. - eşidilməmiş, dilə gətirilməmiş, sözlə ifadə edilə 
bilinməyən: Evet yalğız seni alğışlıyix titrəməx bilə da inam bilə yuvuxlanıpbiz 
körümsüz da körümlü aytovsuzluxunqa. Bəli, yalnız Səni – gözlə görünməyəni, 
görünsə də sözlə ifadə edilə bilinməyəni biz səy və inam ilə alqışlayırıq. 
aytuçı  (-dırlar,  -nınq,  -lar,  -larnı)  //  aytıçı  (-larnınq)  ism.  –  natiq,  məruzəçi, 
sözçü, danışan, söz söyləyən, çıxış edən 

---

 
95 
aytuş f. ism. – söz, ifadə: Yöpsünövlü bolğay, neçik yağmur, avazım menim 
da  engəy,  neçik  xıravu,  aytuşum  menim  (Qan.  32:  2).  Qoy  təlimim  yağış  kimi 
tökülsün,  sözüm  şeh  (qırov)  kimi  düşsün.  İşitip  avazına  aytuşununq 
(buyruxununq)  anınq  (Məz.  102/103:  20).  (Ey)  Onun  sözünü  (buyuruğunun 
səsini)  eşidən  (qüdrətli  igidlər)!  Bununq  üçün  biz  də  ol  kündən  ki,  işittix, 
tiyilməsbiz  sizinq  üçün  alğış  etmə  atan  da  xoltxa  sunmaxtan  ki,  tolğaysiz 
biliklik bilə  erkinə  anınq,  barça  eslilik  bilə  da  can aytışı  bilə (Kol. 1:  9). Ona 
görə  bunu  eşitdiyimiz  gündən  bəri  sizin  tam  hikmət  və  ruhani  idrakla  Allahın 
iradəsini  bütünlüklə  qavramanız  üçün  biz  də  ürək  sözümüzlə  (ürəkdən,  cani-
könüldən) dualarımızı və yalvarışlarımızı kəsmədik.  
-Nedir çektiri barlıxnınq?  
-Barlix ilk ayrılır ketərməx söz bilə tensizgə da xoyulmax aytuş bilə tengə 
(Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası” kitabından). 
-Varlqlarn fərqləri nədədir?  
-Varlıqlar hər şeydn öncə sözlə ifadə edilə bilməyən qeyri-maddi və ifadə edilə 
bilən maddi  olanlara bölünür. 
ayuv (-lar, -larğa) ism. – ayı 
-Da xaysılardırlar ititırnaxlılar?  
-Neçik  aslan  da  xaplan,  ayuv  da  börulər  da  börüxatırğına,  it,  tülkü,  çaxal, 
xoyan,  maçı,  kocan,  kirpi  da  özgə  bularğa  oxşaşlar,  evet  dirlər  kimlər 
xısxaayaxlılar, neçik vevurqa, sıçxan da kret da borsuk... 
-İtidırnaqlılar hansılardır? 
-Bunlar  aslan  və  pələng,  ayı,  canavar  və  canavarla  tülkünün  qarışığı,  it,  tülkü, 
caqqal, dovşan, pişik, sünbülqıran, kirpi və digər bunun kimilərdirlər, Amma dələ, 
sıçan, kosdəbək və porsuq kimi qısaayaqlılar da var... 
ayuvlu Bax:  ayovlu 
ayuvsun ~ Bax:  ayıvsun ~ (-sun) 
az  (-dır, -dırlar, -nı, -da, -dan) sif. – az: Ne  türlü  ki  anqladınqız  bizgə  aznı 
köptən,  zera  haybatınqız  sizinq  biz,  neçik  siz  də  bizim,  kününə  Eyəmizninq 
Yisus Krisdosnunq (II Kor. 1: 14). Hələlik bizi bir az başa düşmüsünüz. Rəbbimiz 
İsa  Məsihin  günündə  bizim  fəxrimiz  siz  olduğunuz  kimi  sizin  də  fəxriniz  biz 
olacağıq. 
az    ~  (-ma,  -mamdır,  -mandır,  -ıyırmen,  -ıyırsiz,  -salar,  -max,  -maxnı)  fel.  – 
azmaq, sapmaq, yanılmaq, xəta etmək: Kləsə egər ki barçası azsalar sendən, evet 
men azmanmdır (Mat. 26: 33). Hamı Səndən (Sənin yolundan) azsa da, mən əsla 
azmaram. 
azad  (-men,  -dır,  -nınq,  -ğa,  -lar)  sif.  (<  azərb.  <  frs)  –  azad,  sərbəst:  Biy 
Candır,  xayda  Canı  Eyəmizninqdir,  anda  azad  bolmaxlıxtir  (II  Kor.  3:  17). 
Rəbbimiz  Ruhdur.  Rəbbimizin  ruhu  haradadırsa,  orada  azadlıq  hökm  sürür.  Bir 
kün azad bolup edi Bandalevon ustasından kensininq ki, övgə barğay edi. Bir 
gün  Pantalemon  ustasından  evə  getmək  üçün  icazə  (azad,  sərbəst  olmaq  icazəsi) 
istədi.  Azad  etüçi  Krisdos,  azad  et  meni  ağu  tınıxlı  yelindən  yazıx  xışınınq, 
xaranğulanğan  da  buzlağan  canımnı  yarıxlat  da  isit.  Azadedici  Məsih,  məni 
günahların qış yelinin məstliyindən azad et, qaranlığa qərq olmuş və buz bağlamış 
ruhumu nurlandır (işıqlandr) və isit. 

---