“BƏYƏNİLMİŞDİR” “TƏSDİq ediRƏM”

9 

 

 birləşmə reaksiyasının müqayisəsi. Alkinlərin CH-turşuluq xassələri və  

     əvəzolma reaksiyaları. Asetilenin dimerləşməsi (vinilasetilen) və tsiklo- 

 trimerləşməsi (benzol). Alkinlərin təyini. 

3.1.7. Arenlər. Birnüvəli arenlər. Adlandırılması, alınması və xassələri.    

   Aromatiklik xassələri. Aromatik karbohidrogenlərin spekral xassələri. Elektrofil   

   əvəzolma reaksiyalarının mexanizmi. σ və  π-komplekslər. Halo-genləşmə,  

   nitrolaşma, asilləşmə, alkilləşmə, sulfolaşma reaksiyaları. Elektro-fil əvəzolma  

   reaksiyalarının istiqamət və sürətinə elektronodonor və elektronoakseptor  

   əvəzedicilərin təsiri. I və II növ əvəzedicilər. Aromatik-liyin itməsi ilə  

   nəticələnən reaksiyalar: hidrogenləşmə, xlorlaşma, oksid-ləşmə. Benzol, toluol,  

   ksilollar, stirol. Polistirol. Çoxnüvəli arenlər haqqında anlayış (bifenil,  

   difenilmetan, trifenilmetan) Arenlərin təyini. Kondensləşmiş arenlər. Naftalin,  

   antrasen. Aromatik karbohidrogenlərdə kanserogenlik. 

3.2. Karbohidrogenlərin halogenli törəmələri. Təsnifatı, adlandırılması 

3.2.1. Halogenalkanlar və halogentsikloalkanlar. Alınması. Karbon-halogen   

   rabitələrinin xüsusiyyətləri (uzunluğu, enerjisi, polyarlığı, polyarlaşması).    

   Nukleofil əvəzolma, mono- və bimolekulyar reaksiyaların mexanizmi, onların  

   stereokimyəvi istiqaməti. Halogenlərin spirtlərə, sadə və mürəkkəb efirlərə,  

   sulfidlərə, aminlərə, nitrillərə, nitrotörəmələrə çevrilməsi Ayrılma reaksiyaları.  

   Dehidrohalogenləşmə. Dehalogenləşmə, Zaytsev qaydası. 

3.2.2. Halogenalkanlar. Allil və vinilhalogenidlər. Alınması və xassələri 

3.2.3 Halogenalkenlər. Aromatik nüvədə və yan zəncirdə halogenin mütə- 

   hərrikliyinin müxtılifliyi, halogenarenlərin alınması, xassələri. Karbohidro- 

   genlərin halogenli törəmələrinin təyini. 

3.3. Spirtlər və fenollar. 

3.3.1 Spirtlər. Təsnifatı, adlandırılması, alınması, fiziki xassələrivə spektral  

   xarakteristikası. Spirtlərin turşuluq xassələri (alkaholyatların əmələ gəlməsi)   

---

10 

 

   Spirtlərin amfoter xassələrinin nəticəsi olan molekullarası hidrogen rabitəsinin  

   yaranması. Spirtlərin nukleofil xassələri. Halogenalkanların, sadə və mürəkkəb  

   efirlərin alınması. Spirtlərin molekularası və molekuldaxili dehidratlaşması.  

   Spirtlərin oksidləşməsi. Çoxatomlu spirtlər. Onların kim-yəvi xüsusiyyətləri.  

   Doymamış spirtlər. Eltekov qaydası. Vinilasetat, poli-vinilasetat,  polivinil  

   spirti. Spirtlərin təyini 

3.3.2. Fenollar. Təsnifatı, adlandırılması. Alınması, fiziki xassələri, spektral  

    xarakteristikası. Turşuluq xassələri, fenolyatların alınması, fenolların nukle-ofil  

    xassələri. Sadə və mürəkkəb efirlərin alınması. Fenolların oksidləşməsi.  

    Fenollarda elektrofil əvəzolma reaksiyaları. Halogenləşmə, nitrolaşma,  

    sulfolaşma, nitrozolaşma, karboksilləşmə Hidroksimetilləşmə. Fenolformal- 

    dehid  qətranı. İonitlər haqqında anlayış. Fenol: 2, 4, 6 trinitrofenol (pikrin  

    turşusu)α və β-naftollar, pirokatexin, rezorsin, Hidroxinon, flüorqlüssin. Fenollu  

    birləşmələrin təyini. 

3.4. Tiollar (tiospirtlər, merkaptanlar). Adlandırılması, alınması, xassələri.  

   Tiolların turşuluq xassələri, tiolyatların alınması. Tiolların alkilləşməsi, asil- 

   ləşməsi, oksidləşməsi (disulfidlər, sulfoturşular) Oksidləşmə-reduksiya reak- 

   siyaları. Tiolların təyini. 

3.5 Sadə efirlər və sulfidlər. 

3.5.1 Sadə efirlər. Adlandırılması, alınma üsulları. Efirlərin əsasi xassələri,  

   oksonium duzlarının əmələ gəlməsi, hidrogenhalogenid turşuları ilə nukle-ofil  

   parçalanma. Oksidləşmə. Üzvi hidroperoksidlər və peroksidlər haqqında anlayış.  

   Dietil efiri, anizol, fenetol. Dioksan. Polietilenqlikol. Sadə efirlərin təyini. 

3.5.2. Sulfidlər (tioefirlər). Adlandırılması, alınma üsulları. Sulfidlərin  

    alkilləşməsi, oksidləşməsi (sulfoksidlər, sulfonlar). 

3.6. Aminlər.Təsnifatı,adlandırılması. Aminlər və ammonium birləşmə-lərinin  

---

11 

 

stereoizomerliyi.  Alifatik  və  aromatik  aminlərin  alınması,  fiziki  və  kimyəvi 

xassələri. Turşuluq əsaslıq xassələri. Duzların əmələ gəlməsi. Aminlərin əsaslıq 

xassələrinin  karbohidrogen  radikalının  quruluşundan  asılılığı.  Nukleofil 

xassələr.ammonyak 

və 

aminlərin 

alkilləşməsi. 

Ammoni-um 

duzları. 

Aminspirtlərin  əmələ  gəlməsi.  Birli,  ikili,  üçlü  alifatik  və  aro-matik  aminlərin 

nitrit  turşusu  ilə  reaksiyaları.Aromatik  nüvənin  reaksiya  qabiliyyətinin 

fəallaşmasına  amin  qrupunun  təsiri.  Aromatik  aminlərin  halo-genləşmə, 

sulfolaşma, nitrolaşma reaksiyaları.  Aminlərin təyini. 

3.7 Diazo- və azobirləşmələr. Adlandırılması. Diazotlaşma reaksiyaları. Diazonium    

    duzlarının əmələ gəlməsi,quruluşu tautomerliyi. 

    Azotun ayrılması və ayrılmaması ilə gedən diazoniumduzlar reaksiyası.     

    Diazoqrupun hidroksiqrupla, hidrogenlə, sianqrupu ilə əvəz olması reaksiya-ları.  

    Diazonium duzlarında elektrofil əvəzolma reaksiyalar. 

    Azoboyalar(metiloranj, qırmızı konqo)və onların indikator xassələri. Rəngin   

    elektron nəzəriyyəsinin əsas müddəaları. 

3.8 Aldehidlər və ketonlar. Adlandırılması. Alifatik və aromatik aldehid və   

    ketonların alınması, fiziki-kimyəvi xassələri. 

3.8.1. Nukleofil birləşmə reaksiyası və onun mexanizmi. Karbonil qrupunun reak- 

    siya qabiliyyətinə radikalların təsiri. Suyun, spirtlərin, natrium hidrosulfitin,  

    hidrogen sianidin,metal üzvi birləşmələrin aldehid və ketonlarla birləşmə  

   reaksiyaları. Hidratların davamlılığina təsir edən faktorlar. Poluasetal və  

   asetalların yaranmasında turşu katalizatorların rolu. Birli, ikili, üçlü spirtlərin  

   metal üzvi birləşmələr vasitəsilə alınması. Aldehidlərin polimerləşməsi,   

   paraform, paraldehid. 

3.8.2. Birləşmə-ayrılma reaksiaları. İminlər (Şiff əsasları), oksidlə hidrazonların     

   arilhidroazonların, semikarbazonların alınması, aldehid və ketonların təyinində  

   onların rolu. Aldehidlərin ammonyakla qarşılıqlı təsiri (heksa-metilentetramin) 

---