Beynəlxalq magistratura və doktorantura məRKƏZİ
FƏSİL II. AZƏRBAYCANIN NEFT VƏ NEFT MƏHSULLARI
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
| FƏSİL II. AZƏRBAYCANIN NEFT VƏ NEFT MƏHSULLARI
BAZARINDA LOGİSTİKANIN İNKİŞAFININ TƏHLİLİ 2.1. SOCAR-ın istehsal-təsərrüfat fəaliyyətinin qısa xarakteristikası AR-nın neft sənayesini özündə ehtiva edən SOCAR uzun müddət ərzində “Azərneft” kimi tanınmışdır. XIX əsrin əvvəllərindən etibarən müxtəlif vaxtlarda tərkibindəki müəssisələrin xarakterindən asılı olmaqla, keçmiş SSRİ-nin ayrı-ayrı təşkilatların tabeçiliyində olmuş, bəzən
"Azərneftkomitə", bəzən
"Azərneftkombinat", bəzi hallarda isə "Azərneftçıxarma" Birliyi və s. kimi fəliyyət göstərmişdir. Keçən əsrin 50-ci illərində "Azərneft"in bazasında respublikada Neft Sənayesi Nazirliyi, 65-70-ci illərində isə Neftçıxarma Sənayesi Nazirliyi təsis edilmişdir. Qurum 1970-ci ilin avqustundan etibarən yenidən "Azərneft" adlandırılıb. Azərbaycan keçən əsrin sonlarında suverenliyini bərpa etdiyi vaxtdan sonra, ölkə Prezidenti tərəfindən 1991-ci ilin 3 dekabrında imzalanmış Fərmana əsasən "Azərineft" Dövlət Konserni olmuşdur. Prezident 1992-ci ilin sentyabrında təsdiqlədiyi Fərmanla "Azərneft" Dövlət Konserni ilə "Azərnefkimya" İstehsal Birliyi bazasında Dövlət Neft Şirkəti yaradılıb. ARDNŞ yarandığı vaxtdan etibarən onun strukturunda bəzi dəyişikliklər oldu. 1994-cü ildən başlayaraq Dövlət Neft Şirkətinin tərkibində Dəniz və Quru ərazilərdə Neft və Qazçıxarma İstehsal Birlikləri təşkil edildi. 2003-cü ildə Birliklər birləşdirilməklə "Azneft" İstehsalat Birliyi təşkil olundu. SOCAR ölkə ərazisində olan neft və qaz ehtiyatlarının axtarışını, kəşfiyyatı və işlənməsini, neft, qazın və qaz kondensatı hasilatını, emalı və nəqlini, neft və neft-kimya məhsullarını, qazı daxili və xarici bazarlarda reallaşdırılmasını, eləcə də ölkə ərazisində sənaye və əhalinin təbii qazla təchizatını icra edir. SOCAR-ın tərkibində 3 istehsal birliyi, neft-qaz emalı zavodları, habelə Dərin Özüllər Zavodu, 1elmi tədqiqat institutları daxil olmaqla hüquqi şəxs statuslu 23, qeyri-hüquqi şəxs statuslu 4 qurum fəaliyyət göstərir. Bundan əlavə SOCAR ayrı-ayrı sahələrdə fəaliyyətdə olan (sığorta, emal, inşaat, marketinq, gəmiqayırma və i.a.) şirkətlərdə
29
paya malik olmaqla onun iştirakı ilə 33 müştərək müəssisə fəaliyyətdədir (http://www.socar.az/socar/az/company/about-socar/discover-socar, 2018). SOCAR-ın başqa şirkətlər də daxil olmaqla 5 Alyans yaradıb. AR ərazisində SOCAR şaquli inteqrasiya edilmiş milli neft və qaz şirkəti olub bilavasitə hasilat, daşınma və emal fəaliyyətləri ilə məşğul olur. SOCAR həm də Azəri-Çıraq-Günəşli yataqlarında çıxarılan neftin başlıca ixrac marşrutu kimi fəaliyyət göstərən BTC Boru Kəməri, habelə AÇG və Şahdəniz yataqları üzrə hasil edilən neftin başlıca ixracat marşrutu olan CQBK daxil edilməklə AÇG və Şahdəniz HPBS-ləri, həmçinin bəzi beynəlxalq boru kəmərlərində xeyli paya malikdir. Bununla yanaşı, SOCAR Türkiyənin vahid neft- kimya istehsalçısı kimi fəaliyyət göstərən Petkim üzrə nəzarət-səhm paketi (51%) vardır (http://www.socar.az/socar/assets/documents/az/, 2018). Xam neftin hasilatı Azərbaycanda 1847-ci ildən başlayaraq mövcuddur və SOCAR hazırda onun xam neft hasilatının təqribən beşdə birinə nəzarət edir. Öz hasilatı ilə bərabər, Şirkət BP tərəfindən idarə edilən şirkətlər daxil olunmaqla beynəlxalq neft şirkətləri ilə bəzi HPBS-ləri bağlayıb. Şirkətin AÇG HPBS-dəki payı 11,7%-ə, Şahdəniz HPBS-dəki payı 10%-ə bərabərdir. SOCAR-ın missiyasına AR-nın yanacaq-enerji təhlükəsizliyi, neft-qaz, habelə neft-kimya sənayesinin tərəqqisi ilə bağlı strateji maraqların qarşılanması, mütərəqqi və ekoloji təmiz texnologiyaları tətbiq edərək ölkənin elmi-texniki, iqtisadi, habelə əqli potensialının artırılmasının dəstəklənməsi, regional və beynəlxalq enerji layihələri üzrə həlledici mövqeyin təmin edilməsi, karbohidrogen ehtiyatları ilə emal məhsullarının xarici və daxili bazarlarda satışından maksimal mənfəətin əldə olunması daxildir. Şirkətin məramının əsasında da əməliyyat effektivliyi, social, habelə ekoloji məsuliyyəti proqressiv təcrübəyə uyğun, dünya üzrə şaquli inteqrasiya edilmiş böyük beynəlxalq neft-qaz şirkətinə çevrilmək dayanır. Şirkət hasil olunmuş bütün karbohidrogenlərə, habelə onların emalından əldə edilən neft, neft-kimya, eləcə də qaz məhsullarına münasibətdə sahibliyi yerinə yetirir.
30
2017-ci ilin axırı üçün SOCAR-ın nizamnamə kapitalının dəyəri 3 mlrd. 36 milyon manata
bərabər olub,
dövlətə məxsusdur (http://www.socar.az/socar/assets/documents/az/, 2018). “SOCAR” vasitəsilə ölkənin neft-qaz hasilatında dövlətin iştirakı reallaşdırılır. İstər ölkə ərazisində, istərsə də dünya bazarında SOCAR neft, qaz, habelə neft-kimya sənayesinin müxtəlif sahələri üzrə fəaliyyətdədir. SOCAR ölkə ərazisində neft-qaz ehtiyatlarının axtarışını, kəşfiyyatı və işlənməsini, neft, qaz və qaz kondensatı hasilatını, emalı və nəqlini, neft, qaz, habelə neft-kimya məhsullarının xarici və daxili bazarlarda satışını aparır. 2017-cı ilin statistik məlumatlarına görə SOCAR-da mövcud işçilərin sayı 50 min 424 nəfər olub (http://www.socar.az/socar/assets/documents/az/socar-annual-reports/davamli- inkisaf2016.pdf, 2018). 2017-ci ildə şirkətin bölüşdürülməmiş mənfəəti 7 milyard 357 milyon manata bərabərdir (http://www.socar.az/socar/assets/documents/az/socar-financial reports/Malivve.hesabat.2017.pdf, 2017). Məhz şirkətin özü həmin vəsaitin gələcək taleyi ilə bağlı qərar çıxarır. SOCAR-da texnoloji imkanların artmasına, yeni yataqların aşkarlanmasının artmasına baxmayaraq neft istehsalında azalma müşahidə edilmişdir. Bu müddət ərzində SOCAR tərəfindən çıxarılan neftin ən yüksək səviyyəsinə 2008-ci il ərzində (8,6 milyon ton) nail olunub. Halbuki 2010-cu illərin statistik məlumatlarına görə ölkə üzrə neft hasilatında rekord səviyyəyə (50,8 mln. ton) nail olunub. Sonrakı illər ərzində azalma tendensiyası nəzərə çarpır və 2017-ci il ərzində daha aşağı səviyyəyə - 7,4 milyon tona enib. Son 10 il ərzində şirkətin neft hasilatı bütövlükdə 14,2%-ə qədər azalmışdır. SOCAR-ın ölkə üzrə məcmu neft hasilatında xüsusi çəkisi 17-20 faiz civarında olmuşdur. Ümumən neft hasilatının artması kontekstində SOCAR-ın payının azalmasına rəğmən (16,7%) 2017-ci ildə 19,2%-ə qalxmışdır (Cədvəl 1).
Hökümətin xüsusi qərarlarına uyğun şəkildə dövlət büdcəsinə, müxtəlif dövlət agentliklərinə, habelə hökümətin reallaşdırdığı layihələrə SOCAR tərəfindən pul formasında qoyuluşlar və maliyyələşdirmələr yerinə yetirilir. Bu növ 31
yatırımlar və maliyyələşdirmə həcmləri (dövlət idarələrinin subpodratçılarına ödəmələr formasında) 2017-ci il ərzində 567 və 89 mln. manat təşkil etmişdir. Bu vəsaitlər əsasən respublikada mövcud olan, eləcə də yeni istirahət, təhsil, nəqliyyat və tibb infrastrukturunun təmiri, yenidən qurulması məqsədilə istifadə olunub. Ümumilikdə götürdükdə isə 2013-2017-ci illər ərzində SOCAR tərəfindən dövlət layihələri üçün pul formasında yatırımların və maliyyələşdirmələrin məbləği 1890 mln. manat təşkil edib (Qrafik 1). Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|