Bilimlendiriw ministrligi
-BAP. SCENARIYDE SHÓLKEMLESTIRIWDE QOLLANILATĞIN
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1-BAP. SCENARIYDE SHÓLKEMLESTIRIWDE QOLLANILATĞIN
QURALLAR Mádeniy ilajlarda paydalanılatuǵın qurallar. Dereklerde joqarıda aytıp ótkenimizdey, mádeniy ilajlarda tiykarınan awızeki, kórgizbeli, texnikalıq, baspa sόz hám kórkem óner quralları qollanıladı, dep berilgen. Haqıyqatında da, usı sıyaqlı qurallardıń hár biri ózine tán usıllar, ózgeshelikler hám formalarǵa iye. Awız eki qurallar lekciyalar, sáwbetleriw, túrli maǵlımat hám informaciyalıq xabarlar, soraw- juwap kesheleri shólkemlestirilip ótkeriledi. Al kórgizbeli usıllarda bolsa, túrli temalarǵa plakatlar, arnawlı tayarlanǵan kórgizbe quralları, súren hám shaqırıqlar, diagramma hám maǵlıwmat kórsetkishlerinen, al texnikalıq qurallarda bolsa, dawıs kúsheytiw apparatları, radio, televidenie, kino, video hám audio apparatları, minidisk, magnitofon hám fotoapparatlardan paydalanıw múmkin. Jas óspirimler menen islesiw hám olar ushın túrli ilajlarda shólkemlestiriwde, joqarıda kórsetilip ótilgen qurallardan basqa reń-báreń formalar da qollanıladı. Sonı da aytıp ótiw kerek, ótkerilgen ilajlardıń usıl hám túrleri waqıt ótken sayın zamanǵa say tárizde jańalanıp bara beredi. Mádeniy ilajlardı shólkemlestiriwde shólkemlestiriwshi basshı túrli usıllardan paydalanıw menen bir qatarda, túrli qurallardan da paydalanadı. Mádeniy ilajlardı ideyalıq emocional qurallarsız kóz aldımızǵa keltire almaymız. Arnawlı materiallarsız úydi qurıp bolmaǵanınday, qurallarsız ilajdı shólkemlestirip te bolmaydı. Eger imarat cement, aǵash, shege, ayna hám isıǵan usaǵan materiallar tiykarında payda bolsa, mádeniy ilajlardı da ózine tán sóz, kórkem óner hám texnikalıq qurallarsız shólkemlestirip bolmaydı. Qurallar ilajdıń quramlıq bólimi, tiykarǵı kompenentleri hám mexanizmleri sıpatında xızmet etedi. Qural túsinigi degende, adamlardıń sezimlerine, psixologiyasına hám sanasına tásir etiwshi hám bilim alıw nátiyjeliligin asırıwshı ideyalıq-sezimlik usıllar, qurallar, ásbap- úskenelerdi túsinemiz. Mádeniy ilajlarda tómendegi qurallardan nátiyjeli paydalanıw úlken nátiyje beriwi múmkin: - ilajǵa mazmun beriwshi qurallar (kórkem bezew, muzıkalı bezew, saxnalıq bezew); 7 - texnikalıq (multimediya, dawıs kúsheytkish, DVD, SD, mikrofonlar, noutbuk hám basqa) qurallar; - kórgizbeli qurallar; - ádebiyat hám kórkem óner quralları; - baspa sóz , ǵalaba xabar quralları; - tanıstırıwshı qurallar (afisha, mirátnama, baǵdarlamalar hám basqalar). Ilajlardı shólkemlestiriwde bir waqıttıń όzinde túrli qurallardan paydalanıw múmkin. Mádeniy ilajlardı shόlkemlestiriwde biz tikkeley bir neshe qurallardıń qatnasıwınıń guwası bolamız. Mádeniy ilajlarda qollanılatuǵın qurallardıń diapazonı júdá keń hám olardıń sanı kóp. Ilajlarda janlı sóz, baspa sόz, kórgizbeli qurallar, ádebiyat hám kórkem óner, hár túrli texnikalıq apparatlar sıyaqlı qurallardan durıs paydalanıw – ilajlardaǵı gózlengen tiykarǵı maqstti, ilajlardıń ideyalıq-emocional tásirsheńligin, onıń mazmunın ashıp beriwge xızmet etedi. Bunnan basqa, metafora, allegoriya, simvol sıyaqlı ańlatıw hám tásirsheń quralları bar bolıp, olar da ilajlardıń kórkemliligin asırıwǵa úlken tásir kórsetedi. Metafora, allegoriya hám simvol túsiniklerin kóbirek bayramlarda qollanıw haqqında rejissyor-pedagoglardan B.Sayfullaev, F.Axmedov, J.Mamatqosimovlar ózleri dóretken qollanba hám sabaqlıqlarında aytıp ótken. Ilajdıń ideyalıq hám emocional-obrazlı tásir kúshin arttıratuǵın, kópshiliktiń qızıǵıwshılıǵın arttırattırıwshı qurallardan nátiyjeli paydalanıw – bul shólkemlestiriwshilerdiń aldında turǵan áhmiyetli wazıypalardan biri esaplanadı. Mádeniy ilajlardı shólkemlestiriwshi ámeldegi barlıq tásirsheń qurallardan jaqsı xabardar bolıp ǵana qalmastan, al olardan nátiyjeli paydalanıw metodikasın biliwi tiyis. Mádeniy ilajlarda eń kóp paydalanılatuǵın tásirsheń qurallardan biri – sóz όneriniń qollanıwı esaplanadı. Janlı sóz bárshe ilajlarda tiykarǵı qural sıpatında qollanılıp, ózgermeytuǵın kompenent sıpatında xızmet etedi. Mádeniy ilajlarda janlı sóz tek mazmunın ashıp beriwge ǵana xızmet etip qalmastan, al syujet penen ǵalabalıq háreketlerdi bir birine úylestirip baradı. Áyne janlı sóz waqıyanıń maǵanasın tamashagóyge jetkeredi, bir epizodtı ekinshisine baylanıstıradı, 8 basqarıwshınıń auditoiya menen baylanısta bolıwı ushın sharayat jaratadı. Janlı sózdiń jáne bir abzallıq tárepi sonnan ibarat, bazıda pikirdi hesh qanday tásirsheń qural tamashagóyge jetkerip bere almaǵan waqıtta, janlı sóz járdemge keledi. Sóz ustası baslawshılardıń biri A. Nosirova óziniń «Jonli sóz sańati asoslari» dep atalǵan kitabında jazadı: «Máseleniń áhmiyetli tárepi sonnan ibarat, jańa basqısh xalıq bayramlarında janlı sóz mártebesi júdá keńeydi, tereńlesti, joqarlıladı. Sonı aytıw tiyis, ǵárezsizlik xalıq bayramlarınıń kórkem sóz qatlamı janlı sóz atqarıwshılıq όneriniń bárshe túr hám janrların óz ishine qamtıp aladı. Bunday joqarı abroylı xalıq ǵalabalıq bayramları eń joqarı ataqqa iye hám jetik talantqa iye professional kórkem óner xızmetkerleriniń Shekspir, Shiller sıyaqlı klassikalıq shıǵarmalarınan alınǵan monologlarınan baslap jáhán hám milliy ádebiyattıń eń saylandı shıǵarmalarına shekem, folklor dúrdanalarınan baslap tap ishek úzer kúlkili satiralarǵa shekem óz ishine qamtıp aladı». Haqıyqatında da, bul taraw ózine tán kórkem óner túri bolıp, mádeniy ilajlardıń tásirsheńligin arttıradı. Mádeniy ilajlarda baslaw (basqarıw)shınıń sózi tiykarǵı orındı iyeleydi, ayırım jaǵdaylarda bolsa ol kesheniń basınan aqırına shekem jetekshi qural sıpatında qollanıladı. Ol kiris sózi (monolog) túrinde yaki prolog sıpatında jaqsı xızmet etiwi múmkin. Ilaj dawamında bolsa basqarıwshı, komentatorǵa, sáwbetlesiwshi yaki intervyu beriwshige aylanıp, janlı sózden paydalanıladı. Ilajlarda janlı sózden paydalanıw imkaniyaları júdá kóp. Biraq bir nárseni esapqa alıw áhmiyetli, saxnalastırıw ónerinde kóbinese sóz ornın háreket penen almastırıw variantları izlenedi, yaǵnıy sózdiń ekvivalenti háreket penen almastırıw jaǵdaylarında gúzetiw múmkin. Tásirsheń qurallardan biri Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|