Bilimlendiriw ministrligi

kórkem sóz.
Kórkem sóz aytılatuǵın bolǵan pikirdi 
kórkem-emocional tárizde jetkerip beriwde xızmet etedi. Mádeniy ilajlarda kórkem 
sózdiń qosıq oqıw, prozalıq hám poetikalıq monologlar, jup yaki kópshilik bolıp 
oqılatuǵın deklamaciyalar sıyaqlı túrlerinen keńnen paydalanıladı. 
Kórkem oqıw basqa meteriallar menen bir waqıtta atqarılıwı múmkin. Mısalı, 
qosıq oqılıp atırǵan bir waqıtta qosıqtıń maǵanasına sáykes keletuǵın kino úzindiler 
kórsetiliwi múmkin. Sonı umıtpaw kerek boladı, ulıwma yadtan aytılǵan gápler 
menen xalıqtı hesh qashan qızıqtırıw múmkin emes. 

---

9 
Mádeniy ilajlarda 
dramalıq úzindiler
den de sheberlik penen paydalanıw jaqsı 
nátiyje beretuǵın qurallardan esaplanadı. Dramalıq úzindilerdi tayar pyesalardan da 
alıw múmkin yaki temaǵa tiyisli túrli kórkem shıǵarmalardı incenirovkalaw arqalı da 
qollanıw múmkin. Onda kóbinese háweskerlik teatr jámáátleriniń dóretiwshilik 
jumısları paydalı boladı. Jergilikli (faktlerge tiykarlanǵan) mashqalalardıń túrli 
intermediya, házil-dálkek kórinislerdi atqarıwshılar ózleri yadtan aytıp, jazıp, 
saxnalastırıp tamashagóy itibarına usınıwı múmkin. Bunday usıldan paydalanıw 
tamashagóylerdi tárbiyalawǵa jaqsı tásir etiwi múmkin. 
Mádeniy 
ilajlardıń tiykarǵı maqseti orınlarda ótkeriletuǵın ilajlardı 
shólkemlestiriwde dóretiwshilik hám shólkemlestiriwshilik procesleriniń úylesimli 
bolıwına erisiw, rejissyorlıq, aktyorlıq sheberligi, mizancsena, kórkem bezew hám 
basqa usı tarawǵa baylanıslı temalardı ashıp beriwge qaratılǵan bolıp, tolıq 
saxnalastırıw proceslerin qamtıp aladı.
Joqarıda aytıp ótilgenindey, teatrda arnawlı uqıpqa iye bolǵan professional 
aktyor yaki rejissyor islese, mádeniyat hám xalıqtıń dem alıw orayları, mektep, 
kolledj yaki túrli shólkemlerde ótkiriletuǵın ilajlar tiykarınan háweskerlerdiń 
dóretiwshiligine súyenedi. Túrli dógereklerde (mısalı, drama dógeregi) úyrengen 
sheberligin qollanıp túrli saxnalıq shıǵıwlardı ámelge asıradı. Dramalıq 
shıǵarmalardan úzindiler alıp saxnalastırıwǵa háreket etedi, yaǵnıy rol oynap, obraz 
dóretiwge háreket etedi. Ilaj shólkemlestiriwshisi bolsa, bunday obrazdı dóretiw, 
saxnalıq shıǵarmanı tamashagóyge inám etiw ushın ózleri usı tarawǵa jaqsı 
túsiniwleri, saxnalastırıwǵa tiyisli túsiniklerdi biliwi tiyis.
Aldınları mádeniy ilajlardı shólkemlestiriwge eń kóp qollanılatuǵın qurallardan 
biri – 
kórgizbeli qurallardan
paydalanıw dep esaplanǵan. Biraq házirgi texnika 
progresiniń tez pát penen rawajlanıp atırǵan bir dáwirinde olardıń ornın kompyuter 
texnologiyaları, multimediya quralları iyelep barmaqta. Kόrgizbelilik qurallardan 
paydalanıw ilaj mazmunın tereń ashıp beriwine járdem bergen, tamashagóydiń 
keypiyatın kóterip, kόz aldına keltiriwlerin bayıtqan. 
Tamashagóylerdi bolip ótetuǵin ilaj benen eń dáslepki 
tanıstırıwshı quralları
– 
bul afishialar hám mirátnamalar. Daǵazalarda tek ilajdıń ótkeriliwi haqqındaǵı 
xabardıń ózin ǵana jazıp qoyıw jetkilikli bolmaydı, al onıń dúzilisine qarap kόrkem 

---

10 
etip bezew múmkin. Bul tamashagóydiń ilajǵa qızıǵıwshılıǵın arttıradı. Ilaj 
baslanıwınan aldın tematikalıq kórgizbeni de shólkemlestiriw múmkin. 
Teatrlastırılǵan keshelerden aldın hár túrli kórgizbelerdi shólkemlestiriw kóp jerlerde 
dástúr bolıp qalǵan. Bul kórgizbe ótkeriletuǵın ilajdıń mazmunınıń kópiri wazıypasın 
atqaratuǵınday dárejede bolıwı kerek. Kórgizbeli qurallar tamashagóyde ilajdıń 
mazmunı hám xarakterine sáykes psixologiyalıq keypiyat oyatadı. Ilajlarda karta, 
sxema, diagramma, plakatlar, uranlar hám saxna háreketindegi qollanılatuǵın basqa 
predmetler ilaj mazmunın ashıp beriwge jaqsı járdem beredi. Kórgizbeli quraldı 
qolaylı hám jeńil etip, almastırıw tiyis. 
Juwmaqlap aytqanda, mádeniy ilajlardı shólkemlestiriwde tásirsheń qurallardan 
únemli paydalanıw ilajdıń dárejesin arttıradı hám kórkemligin támiyinleydi. Biraq 
bul qurallardan paydalanıw ilaj shólkemlestiriwshilerinen bay hám dóretiwshilik 
fantaziyanı talap etedi.